آتشکده بهرام یزد | آتشی که پس از 1500 سال همچنان زنده است

آتش بهرام، شعله‌ای است که قرن‌هاست خاموش نشده، چنانکه گویی زمزمه‌ای از ایران باستان را در طول قرن‌ها نجوا کرده است. آتشی که در آتشکده بهرام نگهداری می‌شود، یکی از سه آتش باستانی است که پیروان دین زرتشت از دوران حکومت ساسانیان بر ایران از آن به‌سبب مقدس بودن آن حفظ کرده و همچنان هم می‌کنند. جهت آشنایی بیشتر با آتشکده بهرام یزد با ما همراه شوید.

آتشکده بهرام یزد کجاست؟

آتشکده بهرام یزد، یکی از مهم‌ترین نیایشگاه‌های زرتشتیان، در استان یزد و در مرکز شهر یزد واقع شده است. این آتشکده در خیابان آیت‌الله کاشانی، بلوار شهید منتظر قائم قرار دارد. این بنای تاریخی و مذهبی در محله مکتب امام یزد قرار گرفته و از نظر موقعیت جغرافیایی، در نزدیکی مراکزی مانند بیمارستان بهمن یزد، هتل داد، هتل لاله یزد و رستوران سنتی عمارت عقیق واقع شده است.

آدرس آتشکده بهرام: استان یزد، شهر یزد، بلوار شهید منتظر قائم، خیابان آیت‌الله کاشانی

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

جشن خرمن گیلان | جشنی آیینی برای شکرگزاری برداشت برنج

مسیر دسترسی به آتشکده بهرام یزد

برای دسترسی به آتشکده بهرام یزد، می‌توانید از وسایل نقلیه عمومی مانند تاکسی و اتوبوس‌های شهری استفاده کنید. با توجه به موقعیت مرکزی آتشکده در شهر، دسترسی به آن نسبتا آسان است. اگر از خودروی شخصی برای سفر به یزد استفاده می‌کنید، از میدان امیرچخماق به‌سمت خیابان آیت‌الله کاشانی حرکت کنید تا به آتشکده برسید. همچنین، از میدان مارکار نیز می‌توانید به‌راحتی به این مکان دسترسی پیدا کنید. برای مسافران غیر بومی نیز استفاده از نقشه‌های آنلاین و اپلیکیشن‌های مسیریابی مانند Google Maps، نشان و بلد می‌تواند در یافتن مسیر مناسب به آتشکده بهرام یزد مفید باشد.

معرفی آتشکده بهرام یزد

آتشکده بهرام یزد، معروف به آتشکده ورهرام، یکی از مهم‌ترین نیایشگاه‌های زرتشتیان در ایران است که در شهر یزد واقع شده است. این آتشکده در دوران رضاشاه پهلوی ساخته شده و ساختمان اصلی آتشکده در میان باغی سرسبز با درختان سرو و کاج قرار دارد و بر روی سکویی به ارتفاع ۱٫۴ متر ساخته شده است. در مقابل ورودی بنا، حوضی بزرگ قرار دارد که انعکاس نمای آتشکده در آن، جلوه‌ای زیبا به محیط می‌بخشد.

مهم‌ترین ویژگی این آتشکده، نگهداری آتش مقدس ورهرام است. این آتش در اتاقی دور از نور مستقیم و درون ظرفی برنزی نگهداری می‌شود. موبدی به نام «هیربد» مسئولیت مراقبت و تغذیه آتش را بر عهده دارد و روزانه چندین بار به آن سر می‌زند تا شعله همواره روشن بماند.

آتشکده بهرام یزد در سال ۱۳۷۸ شمسی با شماره ثبت ۲۴۳۱ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. هرچند که عده‌ای از زرتشتیان با این موضوع موافق نبودند؛ چراکه بر این باور بودند که ورود گردشگران به این مجموعه سبب سلب آرامش نیایشگران می‌شود و پاکیزگی این مکان از بین می‌رود در هر صورت به‌دلیل درخواست زیاد گردشگران برای بازدید از این مکان، بخشی از آن برای بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است.

قدمت و تاریخچه آتش آتشکده بهرام یزد

آتشکده بهرام یزد، آتشی مقدس را در خود جای داده که قدمتی حدود ۱,۵۰۰ سال دارد. این آتش در دوران ساسانیان و به فرمان «موبد موبدان» در آتشکده کاریان واقع در استان فارس افروخته شد. پس از حمله اعراب به ایران، این آتش به‌منظور حفاظت، به غاری در نزدیکی عقدا (شهری از توابع بخش عقدا شهرستان اردکان) منتقل و به‌طور پنهانی نگهداری می‌شد.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

جاهای دیدنی یزد؛ بزرگترین شهر خشتی جهان

در سال ۴۹۶ هجری شمسی، آتشکده‌ای که آتش مقدس در آن نگهداری می‌شد، توسط افرادی ناشناس و بدطینت ویران شد. مردم معتقد و مسئول باز هم آتش را به غاری در نزدیکی شهرهای عقدا و پارس‌بانو (در فاصله ۱۲۰ کیلومتری شمال غربی شهر یزد) بردند و به مدت ۳۰ سال آن را پنهان کرده یا از روستایی به روستای دیگر منتقل می‌کردند. در سال ۷۲۷ هجری شمسی، این آتش به روستای ترک‌آباد در نزدیکی اردکان منتقل شد و حدود ۳۰۰ سال در آنجا مورد حفاظت قرار گرفت. در نهایت، در سال ۸۵۲ شمسی، آتش مقدس به یزد منتقل شد.

ساختمان کنونی آتشکده بهرام یزد در سال ۱۳۱۳ خورشیدی با حمایت مالی زرتشتیان پارسی (زرتشتیان ساکن هند) و به دستور رضاشاه پهلوی ساخته شد؛ این زمین از سوی چندین تن از زرتشتیان ایرانی از جمله برادران امانت به یاد فوت پدرشان «اردشیر مهربان رستم امانت» وقف شده بود برای چنین امر مهمی مورد استفاده قرار گرفت. گفتنی است که در سال ۱۳۱۸ خورشیدی، این آتش ۱,۵۰۰ ساله به ساختمان جدید منتقل گردید و از آن زمان تاکنون در این مکان نگهداری می‌شود.

معماری آتشکده بهرام یزد

آتشکده بهرام یزد، نمونه‌ای برجسته از معماری سنتی ایرانی با الهام از فرهنگ اصیل زرتشتی است. این بنا در دوران رضا شاه پهلوی و با حمایت مالی زرتشتیان پارسی (ساکن هند) در زمینی به بزرگی ۶,۸۸۱ مترمربع ساخته شد. ساختمان آتشکده در مرکز باغی سرسبز قرار دارد که با درختان همیشه‌سبز مانند سرو و کاج احاطه شده است؛ چندانکه گویی تکه‌ای از بهشت خداوند است.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

خانه لاری ها یزد | جلوه ای از هنر معماری در کویر

ساختمان اصلی آتشکده بر روی سکویی به ارتفاع ۱٫۴ متر از سطح زمین قرار گرفته و دارای طراحی ساده و بی‌پیرایه است که با اصول معماری زرتشتی همخوانی دارد. در ورودی بنا، هشت پله قرار دارد که بازدیدکنندگان را به تالار اصلی هدایت می‌کند. بر سردر ورودی، نگاره‌ای از فروهر، نماد آیین زرتشتی، به‌صورت کاشی‌کاری شده و با جملاتی برگرفته از کتاب مقدس اوستا بر دیوارهای داخلی این بنا دیده می‌شود. در مقابل در ورودی، حوضی بزرگ با آب زلال قرار دارد که انعکاس نمای آتشکده در آن، جلوه‌ای زیبا به محیط می‌بخشد. این حوض علاوه‌بر زیبایی، به تلطیف هوای محیط نیز کمک می‌کند.

فضای داخلی آتشکده شامل اتاقک آتشدان (مجمر) است که آتش مقدس ورهرام در آن نگهداری می‌شود. این اتاقک با شیشه‌های شفاف محصور شده تا بازدیدکنندگان بتوانند آتش مقدس را هرچند از فاصله‌ای نه‌چندان نزدیک مشاهده کنند، در حالی که تنها موبدان زرتشتی اجازه ورود به این بخش را دارند. طراحی آتشکده بهرام یزد با الهام از آتشکده‌های پارسیان ساکن هند انجام شده است، اما در عین حال با الگوهای معماری مناطق کویری ایران، به‌ویژه شهر یزد، تطابق دارد. این ترکیب هنرمندانه از سبک‌های معماری، فضایی آرامش‌بخش و معنوی را برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند.

سایر بخش‌های آتشکده بهرام یزد

در میان دیوارهای خاموش و ستون‌های استوار آتشکده بهرام یزد، بخش‌هایی نهفته‌اند که هر یک رازی را در دل خود نگاه داشته‌اند. در سایه‌روشن تالارها و گذرگاه‌های سنگی، حوضی قدیمی انعکاس آسمان را در خود می‌فشرد، و آب‌انبارهای آن هنوز هم نجواهای رهگذران گذشته را در خود زمزمه می‌کنند. محوطه‌ای که روزگاری قدمگاه موبدان و نیایشگران بوده، امروز پذیرای نگاه‌هایی است که در جستجوی ردپای تاریخ‌اند. در ادامه، به معرفی بخش‌های مختلف آتشکده بهرام یزد می‌پردازیم تا اطلاعات بیشتری در این باره بدست آورید.

اتاقک آتشدان (مجمر)

در قلب آتشکده بهرام، اتاقکی مقدس برای زرتشتیان وجود دارد که آتش ورهرام، شعله‌ای با قدمت بیش از ۱,۵۰۰ سال، در آن می‌سوزد. این آتش در مجمری برنزی جای گرفته و اتاقک با دیواره‌های شیشه‌ای احاطه شده است تا بازدیدکنندگان بتوانند بدون ورود مستقیم، از پشت شیشه نظاره‌گر این آتش مقدس باشند. تنها موبدان زرتشتی اجازه ورود به داخل اتاقک را دارند تا با افزودن هیزم، آتش را همواره زنده نگه دارند. این اتاقک، با معماری ساده و درعین‌حال باشکوه، احترام عمیق زرتشتیان به عنصر آتش و اهمیت آن در آیین‌های مذهبی‌شان را نشان می‌دهد. بازدید از این مجمر، فرصتی استثنایی برای درک عمیق‌تر از باورها و سنت‌های زرتشتیان و تجربه‌ای معنوی در فضایی سرشار از تاریخ و معنویت، تو گویی جایی برای رسیدن به فره ایزدی.

حوض آتشکده یزد

حوض آتشکده، که در حیاط این مکان مقدس قرار دارد، به‌عنوان یکی از عناصر مهم معماری آتشکده‌ها شناخته می‌شود. وجود آب در کنار آتشکده‌ها نمادی از پاکیزگی و طهارت است و در طراحی و ساخت آتشکده یزد نیز این اصل به‌خوبی رعایت شده است. حوض آتشکده یزد در روبروی ساختمان اصلی و در مرکز حیاط قرار دارد. این حوض دایره‌ای‌شکل با آب فیروزه‌ای‌رنگ خود، جلوه‌ای خاص به محوطه آن بخشیده است. وجود این حوض در آتشکده‌ها به‌عنوان نمادی از آب و آتش، دو عنصر اصلی در آیین زرتشتی، اهمیت دارد.

در گذشته، زرتشتیان با پرتاب سکه به داخل حوض، نیت و آرزوهای خود را بیان می‌کردند که شبیه این حرکت را می‌توان در کنار فواره تروی شهر رم مشاهده کرد. حیاط آتشکده یزد با درختان سرو و کاج سرسبز، محیطی دلنشین و بهشت‌گونه برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. این درختان که در اطراف حوض قرار دارند، به زیبایی محوطه افزوده و فضایی آرامش‌بخش ایجاد کرده‌اند.

آب انبار آتشکده یزد

آب‌انبار آتشکده بهرام، در طبقه زیرین تالار ورجاوند این آتشکده واقع شده و به‌عنوان منبع تامین آب برای اهالی و زائران آتشکده عمل می‌کرد. این آب‌انبار در گذشته از طریق دریچه‌های قنات به داخل آن پر می‌شد و مردم از آن استفاده می‌کردند. در فضای داخلی آب‌انبار، جای پاهایی بر دیواره‌ها مشاهده می‌شود که عبور و مرور افرادی را نشان می‌دهد که در گذشته به این مکان مراجعه می‌کردند. درحال‌حاضر، این آب‌انبار به‌عنوان بخشی از مجموعه آتشکده بهرام یزد، در دسترس بازدیدکنندگان قرار دارد و شما نیز می‌توانید از نزدیک با ساختار و تاریخچه آن آشنا شوید. این مکان، علاوه‌بر ارزش تاریخی، به‌عنوان محلی برای برگزاری آیین‌های مذهبی و فرهنگی زرتشتیان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.

محوطه و حیاط آتشکده

آتشکده بهرام یزد، دارای محوطه‌ای وسیع و حیاطی دل‌انگیز است که به‌عنوان ورودی اصلی برای بازدیدکنندگان کاربری دارد. در مرکز حیاط این آتشکده، حوضی دایره‌ای شکل با آب زلال قرار دارد که نمادی از پاکی و طهارت در آیین زرتشتی است. در صورتی که زرتشتیان بخواهند در ایامی چون روز اول فروردین، مراسم و جشن خاص خودشان را برگزار کنند، گردشگران از محوطه پشتی ساختمان وارد آتشکده بهرام یزد می‌شوند.

در گوشه‌ای از حیاط، نگاره‌ای از فروهر، نماد اهورامزدا، بر دیوار نصب شده که نشان‌دهنده ارتباط انسان با اهورامزدا است. این نگاره با خطوط منظم و طراحی ساده، بر زیبایی و معنویت فضا می‌افزاید. در اطراف حیاط، ساختمان‌های کوچکی برای نگهداری وسایل و ابزارهای مذهبی وجود دارد که به‌عنوان انبار یا اتاقک‌های جانبی عمل می‌کنند. این فضاها با سقف‌های گنبدی‌شکل و دیوارهای آجری، هماهنگی کاملی با معماری اصلی آتشکده دارند.

نگاره فروهر آتشکده یزد

نگاره فروهر، یکی از نمادهای اصلی و معنوی دین زرتشتی، بر سردر ورودی آتشکده بهرام یزد قرار دارد. این نماد با طراحی هنرمندانه و کاشی‌کاری‌های زیبا، جلوه‌ای خاص به نمای آتشکده بخشیده است. فروهر نمادی از روح جاویدان و پیوند انسان با اهورامزدا، خداوندگار یگانه به تعبیر زرتشتیان است. این نماد با بال‌های گسترده و بدن انسان، نمایانگر ارتباط میان دنیای مادی و معنوی است.

در آتشکده بهرام یزد، نگاره فروهر با کاشی‌های آبی رنگ و جزئیات دقیق، جلوه‌ای ویژه دارد که توجه هر بیننده‌ای را هرچند که تیزبین نباشد جلب می‌کند. این نگاره توسط هنرمندان یزدی با استفاده از کاشی‌های رنگی و طرح‌های هندسی ساخته شده است. وجود نگاره فروهر بر سردر آتشکده، نمادی از استقبال از زائران و دعوت به نیایش و پرستش خداوند است. بازدید از آتشکده بهرام یزد و مشاهده نگاره فروهر، تلنگری است برای آشنایی با هنر و فرهنگ زرتشتیان و البته نمادهای معنوی آن‌ها که حامل پیام‌های مهمی هستند.

تالار ورجاوند

تالار ورجاوند یکی از بخش‌های مهم آتشکده بهرام یزد است که به‌عنوان نمایشگاهی برای معرفی فرهنگ و تاریخ زرتشتیان به ایرانیان، جهانیان و البته زرتشتیان فعالیت می‌کند. این تالار در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی توسط جمشید امانت، از خانواده‌های دهشمند زرتشتی، به یاد همسرش ساخته شد. در سال ۱۳۸۱، به‌دلیل فرسودگی، ساختمان تالار تخریب شد و در سال ۱۳۸۷، مهندس پرویز ورجاوند، فرزند جمشید امانت، آن را بازسازی کرد.

تالار ورجاوند به‌عنوان نمایشگاهی دائمی، مجموعه‌ای از ماکت‌ها، تابلوها و اشیاء مرتبط با آیین‌ها و سنت‌های زرتشتی را به نمایش می‌گذارد. در این تالار، بازدیدکنندگان می‌توانند با «اوستا»، کتاب مقدس زرتشتیان، جشن‌ها، آداب و رسوم و سبک زندگی این جامعه آشنا شوند. این تالار با مساحتی مناسب، فضایی آرام و معنوی را برای بازدیدکنندگان بالاخص زرتشتیان و ایرانیان فراهم کرده است. در کنار تالار، نگاره فروهر، یکی از نمادهای مهم زرتشتیان، بر سردر ساختمان کاشی‌کاری شده است که به معنای پیش‌برنده و بالابرنده است. ساعات کاری بانیان تالار ورجاوند معمولا از ۸ صبح تا ۶ عصر است، اما توصیه می‌شود پیش از بازدید، با مسئولین مجموعه تماس بگیرید تا از ساعات دقیق بازدید مطلع شوید.

چرا باید از آتشکده یزد دیدن کنیم؟

آتشکده بهرام یزد، یکی از سه آتش مقدس زرتشتیان، با قدمتی بیش از ۱,۵۰۰ سال، نمادی از پیوند عمیق آیین زرتشتی با تاریخ و فرهنگ ایران است. از طرف دیگر، معماری آتشکده بهرام یزد ترکیبی از سبک‌های هخامنشی و هندی است که در کمتر جایی می‌توان نظیر آن را یافت. این ترکیب هنری، با ستون‌های سنگی باشکوه و سردر زیبای (همان نگاره فروهر)، جلوه‌ای خاص به بنا بخشیده است. پس به جرات می‌توان این‌چنین اظهار داشت که بازدید از این آتشکده فرصتی است برای آشنایی با آداب و رسوم زرتشتیان در چگونگی برگزاری مراسم‌های مذهبی و فرهنگی. محوطه سرسبز و حوض آب فیروزه‌ای رنگ، فضایی مناسب برای استراحت و تفکر عمیق فراهم می‌کند.

در مجموع، آتشکده بهرام یزد با تاریخچه‌ای پرفرازونشیب، معماری منحصربه‌فرد و محیطی آرامش‌بخش، مقصدی ارزشمند برای عموم گردشگرانی است که به دنبال تجربه‌ای عمیق از فرهنگ و تاریخ ایران هستند که اطلاع چندانی از آیین زرتشت ندارند. ضمنا برای بازدید از این آتشکده می‌توان از ساعت 8 تا 12 و از 17 تا 20 با پرداخت 20 الی 30 هزار تومان در هر روزی از سال بجز روزهای تعطیل اقدام کرد.

آداب ورود به آتشکده بهرام یزد

در انتها، بهتر است این را بدانید که آداب ورود به آتشکده بهرام یزد از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ زیرا این مکان برای زرتشتیان مقدس است و احترام به آن به‌عنوان یک نماد فرهنگی و مذهبی باید رعایت شود. در اینجا، به برخی از نکات و آداب دقیق‌تری که برای ورود به آتشکده بهرام یزد باید رعایت شوند، اشاره خواهیم کرد:

درآوردن کفش‌ها: یکی از مهم‌ترین آداب ورود به آتشکده، درآوردن کفش‌ها پیش از وارد شدن به محوطه است. این رسم در بسیاری از مکان‌های مذهبی و مقدس در سراسر جهان مشاهده می‌شود. کفش‌ها در فضای خاصی قرار داده می‌شوند تا از آلوده شدن محیط داخلی آتشکده به هرگونه گرد و غبار و آلودگی جلوگیری شود.

حفظ سکوت و آرامش: آتشکده بهرام یزد به‌عنوان یکی از سه مرکز اصلی نیایش و عبادت زرتشتیان، نیازمند فضایی آرام است؛ بنابراین، شما باید از هرگونه سر و صدا، مکالمات بلند و طولانی، و همچنین رفتارهای توهین‌آمیز و هرگونه بی‌احترامی که می‌تواند فضای معنوی مکان را تحت تاثیر قرار دهند، خودداری کنید.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

خانه های تاریخی یزد | حرکت در میان تاریخ و معماری یزد + آدرس

نزدیک نشدن به آتش مقدس: آتش در دین زرتشتی به عنوان نماد اهورا مزدا (خدای زرتشتیان) و نمایانگر پاکی و نور است. ورود به نزدیکی آتش مقدس یا تماس با آن به هیچ‌وجه مجاز نیست، زیرا ممکن است به پاکی آتش آسیب وارد شود.

احترام به محل و استفاده از پوشش مناسب: زرتشتیان به شدت بر احترام به مکان‌های مقدس و الهی تاکید دارند؛ بنابراین، افرادی که وارد آتشکده می‌شوند باید از پوشش مناسب استفاده کنند. مردان زرتشتی به هنگام ورود از کلاه سفید و زنان پیرو این آیین از روسری سفید ضمن پوشیدن لباس رنگ روشن استفاده می‌کنند.

پذیرش اصول دینی و فرهنگی: آتشکده بهرام یزد یک مکان معنوی است و به همین دلیل، درک و پذیرش اصول دینی و فرهنگی آن از سوی بازدیدکنندگان ضروری است.

سخن پایانی

اگر روزی گام به گام در کوچه‌های کهن یزد قدم گذاشتید، به آتشکده بهرام یزد صرفا به‌عنوان مقصدی تاریخی نگاه نکنید، در عوض به این مکان مقدس برای زرتشتیان، همچون دروازه‌ای به گذشته‌های دور بنگرید. به زبانی ساده، آتشکده بهرام یزد مکانی دیدنی است که روح تاریخ را در خود نگاه داشته و شما را در جذابیت‌های تاریخ ایران باستان غرق می‌کند. پس اگر حتی برای یک بار هم که شده به‌دنبال برقراری ارتباطی عمیق با گذشته ایران و لمس یک شگفتی تاریخی و مذهبی هستید، از این آتشکده چشم‌پوشی نکنید.

سوالات متداول