آرامگاه داریوش هخامنشی؛ شکوهی که قرن‌ها باقی مانده است
زهرا جلیلی آرامگاه داریوش اول هخامنشی یکی از نمادهای شکوهمند تاریخ ایران باستان، در دامنه کوه حاجی‌آباد و در محوطه نقش رستم مرودشت قرار دارد. این بنا که به عنوان مقبره‌ای برای یکی از بزرگ‌ترین پادشاهان تاریخ ایران ساخته شده است، نه تنها به خاطر ابعاد بزرگ و طراحی خارق‌العاده‌اش، بلکه به خاطر اهمیت تاریخی و فرهنگی بسیار بالایش توجه محققان و گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. آرامگاه داریوش به گونه‌ای طراحی شده که در عین سادگی، عظمتی بی‌نظیر را به نمایش می‌گذارد. نمای این بنا با تصاویری از پیکره‌های انسانی و نقش‌های برجسته، تجلی‌گر قدرت و شکوه دوران هخامنشی است. برای آشنایی بیشتر با آرامگاه داریوش هخامنشی و کشف اسرار این مقبره تاریخی با ما همراه شوید.
داریوش هخامنشی کیست؟
داریوش اول هخامنشی پسر ویشتاسب، در زمره بزرگ‌ترین و تأثیرگذارترین پادشاهان تاریخ هخامنشی و جهان به شمار می‌آید. او از یکی از شاخه‌های فرعی دودمان هخامنشیان بود و به لطف کارهای سیاسی و نظامی خود، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ایران و جهان به دست آورد. در دوران حکومت او امپراتوری هخامنشیان به یکی از پهناورترین و قدرتمندترین امپراتوری‌ها تبدیل شد. داریوش در ابتدا فرمانده گارد ویژه پادشاهی بود و در سفر به مصر، به عنوان همدم پادشاه کبوجیه در کنار او حضور داشت. در مقطعی از زمان، گروهی از نزدیکان و هم‌پیمانان داریوش او را برای رسیدن به مقام پادشاهی انتخاب کردند. او با نبوغ سیاسی خود تلاش کرد ارتباطاتش را با دودمان هخامنشی مستحکم کند. یکی از اقدام‌های هوشمندانه او برای قوام بخشیدن به ادعای سلطنتی‌اش، ازدواج با دختران کوروش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی بود.
داریوش از روی حکمت و سیاست‌مداری نسبت به ملل و اقوام مختلف در سرزمین‌های تحت سلطه خود توجه ویژه‌ای داشت و به نیازهای آن‌ها رسیدگی می‌کرد. داریوش در عین حفظ احترام به ادیان و آداب و رسوم اقوام گوناگون، با فرمانروایان نالایق و بدسرپرست به طور قاطع و بعضاً سختگیرانه رفتار می‌کرد و هیچ‌گونه سهل‌انگاری و بخشش در برابر خطاکاران را روا نمی‌داشت. حکومت داریوش در سال ۴۸۶ پیش از میلاد به پایان رسید؛ اما میراث وی همچنان بر تارک تاریخ ایران زمین باقی ماند.
یکی از اسناد تاریخی ارزشمند که به‌خوبی زندگی سیاسی و نظامی داریوش را منعکس می‌کند، سنگ‌نوشته سه‌زبانه او است که در دامنه کوه بیستون واقع در بین همدان و کرمانشاه قرار دارد. این سنگ‌نوشته نه تنها وقایع تاریخی و سرگذشت سلطنت داریوش را روایت می‌کند، بلکه گواهی بر اراده و قاطعیت او در مواجهه با چالش‌هایی مانند از بین بردن تخت‌نشین دروغین به نام گئوماتای مغ است.
آرامگاه داریوش اول کجاست؟
آرامگاه داریوش اول یکی از برجسته‌ترین نشانه‌های تاریخ باستانی ایران و نماد عظمت شاهنشاهی هخامنشی، در محوطه تاریخی نقش رستم در مرودشت واقع شده است. این آرامگاه به همراه سه مقبره دیگر از پادشاهان هخامنشی، نشانی از تمدن غنی و فرهنگ بی‌نظیر این دوره تاریخی به شمار می‌رود. در ادامه به بررسی موقعیت جغرافیایی، ساختار و اهمیت تاریخی آرامگاه داریوش اول خواهیم پرداخت.
آرامگاه داریوش اول در دامنه کوه حاجی‌آباد و در ارتفاعی معادل ۲۶ متر از سطح زمین قرار دارد. این آرامگاه با شکلی شبیه به صلیب و با چهارشاخه مساوی، بر روی یک صخره به ارتفاع ۶۰ متر حجاری شده است. این ویژگی منحصربه‌فرد نشان‌دهنده دقت و هنرمندی هنرمندان آن دوران است که توانسته‌اند چنین ساختارهایی را در دل کوهستان اجرا کنند. موقعیت جغرافیایی آرامگاه در ۶ کیلومتری شمال غرب تخت جمشید، یکی دیگر از عوامل جذابیت این مکان به شمار می‌رود که به راحتی در دسترس گردشگران و بازدیدکنندگان قرار دارد.
آرامگاه چهار تن از پادشاهان هخامنشی (داریوش اول یا داریوش بزرگ، خشایارشا، اردشیر یکم و داریوش دوم)، نقش برجسته‌هایی از وقایع مهم دوران ساسانیان، بنای کعبه زرتشت و نقش‌برجسته ویران شده دوران ایلامیان در این مکان قرار گرفته‌اند تا یک نقطه گردشگری بزرگ و باارزش بسازند. مردم منطقه و بومیان این مکان را با نام‌های سه گنبدان، دو گنبدان، کوه حاجی‌آباد، کوه استخر یا کوه نِفِشت می‌شناسند.
دسترسی به نقش رستم
نقش رستم که آرامگاه داریوش اول در آن واقع شده، در شمال شرقی شیراز جای دارد و فاصله آن از شیراز تنها حدود ۷۰ کیلومتر است که این مسافت به طور تقریبی ۵۰ دقیقه به طول می‌انجامد. این جاذبه تاریخی از لحاظ دسترسی نیز مورد توجه قرار دارد؛ به طوری که فاصله تهران تا نقش رستم حدود ۸۵۰ کیلومتر است و برای رسیدن به مقبره از پایتخت، به حدود ۹ تا ۱۰ ساعت زمان نیاز داریم. این دسترسی سبب می‌شود تا بازدیدکنندگان و گردشگران بتوانند به راحتی از این مکان تاریخی دیدن کنند و با علایق فرهنگی و تاریخی ایران باستان آشنا شوند.
گردشگران برای دسترسی به آرامگاه داریوش اول و سایر جاذبه‌های نقش رستم می‌توانند از شهر شیراز به سمت کمربندی مرودشت رفته و از جنوب بزرگراه مرودشت – سعادت شهر تا خروجی روستای شول (جاده مرودشت – سارویی) ادامه دهند. پس از این مرحله با پیچیدن به سمت چپ جاده به آرامگاه و سایر آثار تاریخی این منطقه خواهند رسید.
امروزه آرامگاه داریوش اول به یکی از مقاصد محبوب برای گردشگران و پژوهشگران تاریخ تبدیل شده است. هر ساله جمعیت زیادی از افراد از نقاط مختلف ایران و جهان به این مکان سفر می‌کنند تا به محوطه تاریخی نقش رستم و به ویژه آرامگاه داریوش اول از نزدیک نگاهی بیندازند و به بررسی آثار خردمندانه و تاریخی این یادگار بزرگ بپردازند.
تاریخچه آرامگاه داریوش هخامنشی
داریوش اول که در سال ۵۲۲ پیش از میلاد به سلطنت رسید، یکی از برجسته‌ترین شاهان تاریخ ایران و بنیان‌گذار دودمان هخامنشی به شمار می‌آید. او به مدت ۳۶ سال بر سرزمین امپراتوری گسترده‌اش فرمانروا بود و سرانجام در سال ۴۸۶ پیش از میلاد به علت کهولت سن و بیماری درگذشت. آرامگاه او در دل کوه حاجی‌آباد در نزدیکی نقش رستم نماد عظمت و قدرت او در دوران باستان محسوب می‌شود.
ساخت آرامگاه داریوش در سال ۵۱۷ پیش از میلاد آغاز شد که هم‌زمان با بنای کاخ آپادانا در شوش و تخت جمشید انجام می‌گرفت. این بنا به گونه‌ای طراحی شده بود که آمیزه‌ای از هنر و معماری ایرانی و تأثیرات فرهنگی دیگر تمدن‌ها را در خود جای دهد. به دلیل انباشت خاک در پنج قرن گذشته، ارتفاع آرامگاه نسبت به زمانی که ساخته شد کاهش یافته؛ اما همچنان عظمت آن مشهود است.
این آرامگاه به صورت یک ساختار چلیپایی شکل بر روی یک صخره با ارتفاع ۶۰ متر کنده‌کاری شده است و خود آرامگاه به طور تقریبی ۲۲ متر ارتفاع دارد. در نمای بیرونی یک نقش برجسته از داریوش بر روی تخت پادشاهی که در میان مردم سرزمین‌های مختلف ایستاده وجود دارد. این تصویر نمادی از قدرت و نفوذ وی در سرزمین‌های تحت سلطه‌اش است و همچنین نشانی از احترام و ارادت دیگر ملت‌ها به پادشاهی او به شمار می‌رود.
به‌کارگیری نمادهای مذهبی و سلطنتی در کنار هم
نکته جالب توجه در آرامگاه، وجود نمادهای مذهبی و سلطنتی است که در طراحی آن به کار رفته است. نماد فروهر که نشان‌دهنده روح پاک و جاودانگی است بر بالای آرامگاه قرار دارد و آتشدان شاهی نیز در برابر او به تصویر کشیده شده است که به اهمیت آتش و نیایش در فرهنگ ایرانی اشاره دارد. درون آرامگاه نُه گور وجود دارد که نشان‌دهنده دفن نزدیکان و اعضای خانواده داریوش در این مکان شکوهمند است.
در ضلع خارجی آرامگاه دو سنگ‌نوشته به زبان‌های فارسی باستان، عیلامی و اکدی حک شده است. این نوشته‌ها دارای لحن اندرزنامه‌ای هستند و به وضوح به ارزش‌ها و دستاوردهای داریوش و دولت او اشاره دارند. سنگ‌نوشته‌ها نه تنها حاوی اطلاعات تاریخی مهمی هستند، بلکه به عنوان یکی از منابع معتبر برای مطالعه زبان و ادبیات فارسی باستان به شمار می‌روند.
آرامگاه داریوش هخامنشی یکی از مهم‌ترین و باارزش‌ترین آثار باستانی ایران محسوب می‌شود که فرهنگ و تاریخ غنی این سرزمین را به تصویر می‌کشد و نشان‌دهنده هنر و تمدن مردم آن زمان است. بنا به روایت‌های تاریخی و آثار به جا مانده، این آرامگاه می‌تواند منبعی الهام‌بخش برای هنرمندان و محققان باشد و بخشی از هویت تاریخی ایران را در خود منعکس کند. با توجه به نقش داریوش بزرگ در تاریخ ایران و همچنین پراکندگی فرهنگ هخامنشی در سایر نقاط دنیا، آرامگاه وی به عنوان یک جاذبه فرهنگی و تاریخی همیشه در کانون توجه پژوهشگران و گردشگران قرار دارد.
معماری و بخش‌های مختلف آرامگاه داریوش یکم
آرامگاه داریوش اول از این جهت که ترکیب نوآورانه‌ای از نمادها و عناصر باستانی را به نمایش می‌گذارد، به عنوان یکی از شاهکارهای معماری هخامنشی به شمار می‌آید. این بنا در منطقه پرسپولیس (Persepolis) واقع شده و به طرز شگفت‌انگیز و باشکوهی قدرت و فرهنگ عصر هخامنشی را به تصویر می‌کشد. نمای بیرونی آرامگاه چیزی فراتر از یک ساختار معماری ساده است؛ این مکان به نوعی نماد پایندگی و نفوذ خاندان هخامنشی در تاریخ باستان ایران محسوب می‌شود و در طول تاریخ، الگویی برای دیگر تمدن‌ها بوده است.
در بخش بالایی آرامگاه تصویری از تخت سلطنت مشاهده می‌شود که به کمک ۲۸ فرد در دو ردیف ۱۴ تایی روی دستان‌شان حمل شده و دو نفر دیگر نیز هر طرف آن را نگه داشته‌اند. این صحنه نمادی از عظمت و مسند قدرت داریوش به عنوان پادشاه هخامنشی است. لبه‌های تخت با نقش‌های گلبرگ‌های عمودی تزئین شده و دو ردیف از نگهبانانی که به سلاح مسلح هستند، این تخت را در دست دارند. طراحی و نحوه ایستادن این نگهبانان به گونه‌ای است که نیم‌رخ شان به سمت بیننده و پایشان از کناره نمایان است. نام و ملیت این افراد به خط میخی عیلامی، اکدی و پارسی در نزدیکی آن‌ها حک شده است. این بستر تصویری نه تنها شکوه زندگی واقعی داریوش را بیان می‌کند، بلکه دوام قدرت او حتی بعد از فوتش را به رخ جهانیان می‌کشد.
در سمت چپ این صحنه، پیکره داریوش بزرگ را می‌توان دید که به ارتفاع ۲.۷۰ متر با سیاقی ایستاده به حالتی نیم‌رخ، به سمت راست قرار گرفته است. او ظاهری باشکوه دارد؛ تاج متمایزی بر سر، دشتی بلند و آزاد بر تن و دمپایی‌های ساده‌ای پوشیده است. این تصویر نشان‌دهنده قدرت و احترام عمیق مردم به این شخصیت تاریخی است.
نماهای آرامگاه
در بالاترین نقطه این مقبره سمبل فروهر قرار دارد که به شدت با مسائل مذهبی و اجتماعی ایرانیان آن زمان گره خورده است. این نماد دست راستش را به جلو دراز کرده و در دست چپ حلقه‌ای به دست دارد. برخی محققان این تصویر را نماینده‌ای از اهورامزدا و حلقه حکمرانی برای داریوش می‌دانند؛ در حالی که برخی دیگر آن را مظهر روح داریوش و یاری او از سوی اهورامزدا می‌پندارند. در گوشه سمت راست تصویر نمادهایی دایره‌ای و هلالی قرار دارد که نمایانگر ماه و خورشید است. این نگاره تصویر ماه را به هنگام بدر و هلال به نمایش می‌گذارد و برخی باستان‌شناسان آن را نمادی از پایان عمر داریوش تعبیر کرده‌اند. همچنین، در دو سمت داریوش گروهی دیگر از افراد نزدیک به او قرار دارند.
دقت و ظرافت طراحی آرامگاه داریوش بی همتا است و به ندرت می‌توان در دیگر نقاط دنیا نمونه مشابهی یافت. در این تصویر داریوش با موهای انبوه و آراسته و حلقه‌ای در گوش خود به تصویر کشیده شده که نشان‌دهنده احترام و مقام سلطنتی او است. او در دست چپ خود کمان را نگه داشته و دست راستش را به علامت نیایش به سمت آتشدان و نماد فروهر دراز کرده است. آتش نشسته در آتشدان نشان‌دهنده آتش اهورامزدا است که به شکل مکعب مستطیل با یک سه پایه طراحی شده است. نقوش آرامگاه داریوش در گذشته با رنگ‌هایی جان‌دار و جذاب مزین بوده است. طبق مستندات باستان‌شناسی، رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای و سبز در این نمای زیبا دیده می‌شده‌اند. جالب است که در این بنا از نقوش و علایم متداول عصر هخامنشی استفاده نشده است.
بخش میانی آرامگاه دارای نمایی از یک کاخ است که درب ورودی آن به یک راهرو می‌رسد و به سه اتاقک منتهی می‌شود که هر کدام سه تابوت سنگی در خود دارند. در زیر آرامگاه دو سنگ‌نگاره عظیم وجود دارد که به تصاویری از نبردهای هخامنشیان در زمان داریوش بزرگ منقش شده‌اند.
بخش‌های مختلف آرامگاه داریوش یکم
آرامگاه داریوش هخامنشی به عنوان یکی از شاهکارهای معماری دوران هخامنشیان، نمایشی بی‌نظیر از هنر و طراحی در این دوره تاریخی است. بیایید با هم با بخش‌های مختلف این آرامگاه آشنا شویم:
بخش میانی آرامگاه داریوش
در مرکز این آرامگاه فضایی مجلل و مفصل طراحی شده که با چهار ستون برجسته مشخص می‌شود. این ستون‌ها که حدود سه متر با یکدیگر فاصله دارند، به زیبایی بیشتر سقف افقی ایوان کمک می‌کنند. در میان این ستون‌ها دری تعبیه شده است که مسیری به سمت درون آرامگاه می‌گشاید. گروهی از کارشناسان و معماران بر این باور هستند که طراحی و ابعاد این آرامگاه شباهت‌های زیادی به کاخ تَچَر (کاخ تچرا، تالار آینه یا کاخ ویژه داریوش بزرگ و از نخستین کاخ‌هایی که بر روی سکوی تخت جمشید پیدا شد.) دارد؛ به طوری که به نظر می‌رسد داریوش بین اقامتگاه دنیوی و محل آرامش ابدی‌اش تفاوت چندانی قائل نبوده است.
در داخل آرامگاه ایوانی عریض و طولانی قرار دارد که به یک راهرو باریک و طولانی منتهی می‌شود. الگوی طراحی این راهرو به گونه‌ای است که محور آن با نمای خارجی آرامگاه هم‌راستا باشد. طول این راهرو حدود ۱۹ متر است و عرض آن دو متر و ارتفاع آن نیز نزدیک به چهار متر برآورد می‌شود. سقف این راهرو مسطح بوده و هیچ تزئینی در آن به کار نرفته است.
در ادامه فضای ایوان داخلی دو حفره مستطیلی شکل قرار دارد که به سه اتاق مجزا تقسیم می‌شود. از این اتاق‌ها یکی مقابل ورودی و دو اتاق دیگر در سمت چپ آن واقع شده‌اند. ابعاد هر اتاق به طور تقریبی سه متر عرض و پنج متر طول دارد. سقف این اتاق‌ها نیز هم‌سطح با سقف راهرو است و کف آن‌ها یک متر از سطح راهرو بالا‌تر قرار دارد.
در هر یک از این اتاق‌ها سه حفره مستطیلی شکل نیز ایجاد شده که به عنوان محلی برای قرار دادن مردگان مورد استفاده قرار می‌گیرد. ابعاد این حفره‌ها به طور تقریبی دو متر طول و یک متر عمق دارد. در مجموع، درون آرامگاه نه قبر وجود دارد که متأسفانه هویت آن‌ها مشخص نیست و عدم وجود نقوش و نگاره‌های تزئینی بر روی دیواره‌ها، بر سادگی و خلوص طراحی این آرامگاه افزوده است. به علاوه، هیچ نشان مشخصی که نشان‌دهنده تابوت داریوش از سایر تابوت‌ها باشد وجود ندارد؛ موضوعی که کار شناسایی و تفکیک آن را به شدت دشوار می‌کند.
کتیبه‌های آرامگاه داریوش
در کنار دیواره بیرونی این آرامگاه دو کتیبه متفاوت وجود دارد که به سه زبان عیلامی، اکدی و فارسی باستان نگارش یافته‌اند. محتوای این کتیبه‌ها حاوی اندرزهایی معنوی و همچنین وصیت‌نامه‌ای از سوی داریوش هستند که در نوع خود در تاریخ خاورمیانه و جهان بی‌نظیر است. در ادامه به بررسی جزئیات این کتیبه‌ها خواهیم پرداخت:
کتیبه DNa: در ستایش اهورامزدا
کتیبه اول که با عنوان DNa شناخته می‌شود، در بخش بالای آرامگاه قرار گرفته و شامل شش بند است. داریوش در این کتیبه با بزرگداشت اهورامزدا، خدای یکتا و نیروی معنوی حاکم بر جهان، از او به خاطر اعطای قدرت پادشاهی تشکر می‌کند. او به معرفی خود پرداخته و به ذکر نام سرزمین‌هایی می‌پردازد که تحت حکومت او قرار دارند. به وضوح می‌توان دریافت داریوش معتقد است که اهورامزدا به دلیل برهم‌خوردگی نظم در سرزمین‌ها، او را به مقام سلطنت برگزیده تا بتواند مردم را در مسیر فرمان الهی هدایت کند و مانع از بروز شورش‌ها شود. این کتیبه در حقیقت تلاشی است برای توجیه حکومت داریوش و نیز تأکید بر اهمیت وفاداری به اصول الهی.
کتیبه DNb: رویکرد انسانی و اخلاقی
کتیبه دوم موسوم به DNb در میانه ستون‌های آرامگاه مزین شده و اهداف و ارزش‌های انسانی داریوش را به طور شفاف‌تری به تصویر می‌کشد. داریوش در این سنگ‌نوشته بار دیگر بر اهمیت اهورامزدا در زندگی خود تأکید کرده و تصریح می‌کند:
«به خواست اهورامزدا، من چنین هستم که انصاف و راست‌گویی را دوست می‌دارم و بر بدی‌ها خشمگینم. من مخالف ستم بر ناتوانان هستم و هرگز نمی‌خواهم که قدرت‌مندان بر ضعیفان تسلط یابند.»
وی به بیان علاقه‌اش به زیبایی پرداخته و اعلام می‌کند که او هیچ‌گاه نخواهد بود که درستکاری و صداقت را زیر پا بگذارد. همچنین، داریوش به خودآگاهی و کنترل خشم خود اشاره دارد و بر این نکته تأکید می‌کند که حتی در زمان‌های عصبانیت، او تا حد ممکن از فروغ خشم خود می‌کاهد. این بخش از کتیبه نمایانگر دیدگاه پیشرفته داریوش در مورد رهبری و مسئولیت‌های یک پادشاه در قبال ملت خویش است.
سنگ‌نوشته عیلامی آرامگاه داریوش
سنگ‌نوشته عیلامی موجود در آرامگاه داریوش بزرگ یکی از آثار ارزشمند باستان‌شناسی ایران به شمار می‌آید. این سنگ‌نوشته شامل ۲۵ سطر است که زیر متن عیلامی کتیبه قرار دارد و با حروف آرامی نوشته شده است. ارنست هرتسفلد باستان شناس و ایران شناس برجسته آلمانی، در سال ۱۹۲۳ میلادی موفق به شناسایی این خط خاص شد. با این حال، به سبب آسیب‌های فراوان بر روی کتیبه، خوانایی و وضوح آن به شدت کاهش یافته است.
همچنین، والتر هنینگ خاورشناس آلمانی در تلاش‌های خود برای رمزگشایی این کتیبه به نام «سلوکوس» در سطر چهارم آن برخورد کرده است. این امر موجب شده است تا مورخان و باستان شناسان زمان نگارش این سنگ‌نوشته را بین سال‌های ۳۰۵ تا ۳۱۲ پیش از میلاد، حدود ۲۰۰ سال پس از ساخت آرامگاه تخمین بزنند.
بازدید از آرامگاه داریوش
آرامگاه داریوش بزرگ یکی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی مهم کشور است. این مکان در فصل‌های پاییز و زمستان از ساعت ۸ صبح تا ۱۷:۳۰ و در فصل‌های بهار و تابستان از ساعت ۸ صبح تا ۱۸:۳۰ از بازدیدکنندگان پذیرایی می‌کند. شایان ذکر است که در برخی روزهای خاص، این مکان به روی گردشگران بسته است. این روزها شامل روز رحلت پیامبر اکرم (ص)، ایام تاسوعا و عاشورا و همچنین روزهای شهادت امام جعفر صادق (ع)، شهادت حضرت علی (ع) و رحلت امام خمینی (ره) می‌شود.
هزینه بازدید از محوطه نقش رستم در سال ۱۴۰۳ برای گردشگران ایرانی ۵.۰۰۰ تومان و برای گردشگران خارجی ۱۰۰.۰۰۰ تومان تعیین شده است. بدین ترتیب بازدید از این مکان تاریخی به ویژه برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ غنی ایرانی، تجربه‌ای کم‌نظیر و ارزشمند خواهد بود.
سخن پایانی
آرامگاه داریوش هخامنشی نه تنها به عنوان یک اثر معماری شگرف، بلکه به عنوان نمادی از هویت فرهنگی و ملی ایرانیان در ذهن‌ها و قلب‌ها جای دارد. این بنا نشان‌دهنده هنر، تاریخ و فرهنگ غنی ایران باستان است و امید است که همیشگی باقی بماند و نسل‌های آینده نیز از آن بهره‌مند شوند.
سؤالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.