روستای فورگ خراسان جنوبی | نمادی پابرجا از هزاران سال تاریخ ایران
مبینا قراباغی در میان کوه‌های بلند شهرستان درمیان، روستایی تاریخی با نام فورگ وجود دارد که با توجه به شکوه معماری قلعه و سازه‌هایش، بافت سنتی و طبیعت بکرش یک بسته کامل برای سفر به‌نظگر می‌رسد. این روستا ضمن آنکه با مناظر چشم‌نواز و آب‌وهوای دل‌نشینش شناخته می‌شود، به‌واسطه قلعه باشکوه فورگ و دیگر بناهای تاریخی‌اش، تصویری زنده از گذشته را به نمایش می‌گذارد. فورگ در طول قرن‌ها، شاهد رخدادهای تاریخی بسیاری بوده و هنوز هم در اعماق دل خود یادگارهایی از آن دوران را حفظ کرده است. از قلعه‌های تاریخی فورگ گرفته تا حمام و حوض‌های قدیمی، خانه‌های تاریخی و سنگ‌نوشته‌های باستانی، همه و همه گواهی بر غنای فرهنگی و تاریخی این منطقه هستند. پس اگر مدت‌هاست در پی سفر به بیرجند، آن هم به یکی از روستاهای کمتر شناخته‌شده اما مملو از شگفتی هستید، پیشنهاد پته به شما این است که ادامه این مطلب را از دست ندهید.
روستای فورگ کجاست؟
روستای فورگ در دامنه کوه مومن‌آباد، در شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی قرار دارد و در ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه و ۱۰۷ کیلومتری جنوب شرقی بیرجند واقع شده است.
آدرس روستای فورگ: استان خراسان جنوبی، شهرستان درمیان، بخش مرکزی، دهستان درمیان، روستای فورگ
مسیر دسترسی به روستای فورگ
روستای فورگ، واقع در شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی، در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه و ۹۷ کیلومتری شرق بیرجند قرار دارد. برای دسترسی به این روستا از بیرجند، مسیر جاده بیرجند-زاهدان را پیش بگیرید تا پس از پیمایش ۵۷ کیلومتر، به جاده فرعی درمیان وارد شوید. با ادامه این مسیر و عبور از شهر درمیان، به روستای فورگ خواهید رسید.
معرفی روستای فورگ
روستای فورگ، واقع در شهرستان درمیان استان خراسان جنوبی، یکی از کهن‌ترین و زیباترین روستاهای این منطقه است. بافت پلکانی این روستا، به‌همراه کوچه‌های باریک و ساباط‌های متعددش، جلوه‌ای منحصربه‌فرد به این روستا بخشیده است. آب‌وهوای سرد و کوهستانی این منطقه، فورگ را به یکی از مقاصد ییلاقی خراسان جنوبی تبدیل کرده است. معماری سنتی فورگ با استفاده از مصالحی مانند سنگ، خشت و آجر، خانه‌هایی با ایوان‌ها و ورودی‌های زیبا را به‌وجود آورده است. شغل اصلی ساکنان این روستا کشاورزی، باغداری و دامداری است و محصولاتی مانند زرشک از تولیدات مهم این منطقه به‌شمار می‌رود.
به‌طورکلی، روستای فورگ به‌دلیل وجود قلعه تاریخی‌اش، که در بخش‌های بعدی به‌تفصیل به آن پرداخته خواهد شد، و همچنین جاذبه‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی دیگر، مقصدی جذاب برای گردشگران محسوب می‌شود. البته لازم به ذکر است که امکانات اقامتی و پذیرایی در روستا محدود است؛ بنابراین، پیش از سفر به فورگ، برنامه‌ریزی مناسبی انجام دهید و لوازم مورد نیاز خود را تهیه کنید تا از سفر خود نهایت بهره را ببرید.
تاریخچه فورگ
روستای فورگ یکی از کهن‌ترین آبادی‌های شهرستان درمیان در استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود که با تاریخ غنی و بافت سنتی خود، ضمن جلب توجه گردشگران، پژوهشگران را به بازدید از این روستا علاقه‌مند کرده است. بر اساس سنگ‌نوشته‌های کشف‌شده در این منطقه، تاریخچه فورگ به دوره‌های پیش از اسلام بازمی‌گردد. یکی از این سنگ‌نوشته‌ها به خط العبد مظفر کیقباد نصره مربوط است که در آن به سال ۳۰۷ هجری قمری اشاره شده است؛ چنین اکتشافی قدمت طولانی این روستا را نشان می‌دهد. اما در دوره‌های بعد، فورگ نیز همانند سایر نقاط ایران، شاهد تحولات و تغییرات بسیاری بود.
در دوره افشاریه، به دستور نادرشاه افشار، ساخت قلعه فورگ آغاز شد که توسط میرزا بقاخان، حاکم منطقه، شروع و پس از وی توسط پسرش میرزارفیع خان تکمیل گردید. این قلعه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی منطقه، در سال ۱۱۶۰ هجری قمری (معادل با ۱۱۲۵ هجری شمسی) و مطابق با کتاب «دیوان لامع» نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم درمیانی، ساخته و تکمیل شده است. در زمان حکومت شوکت‌الملک، زمین‌دار بزرگ و حاکم منطقه بیرجند از توابع خراسان و سیستان، سپاهیان وی به قلعه فورگ حمله کردند و آن را فتح نمودند. این رویداد نیز نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک فورگ در دوره‌های مختلف تاریخی است. به هر ترتیب، امروزه، روستای فورگ با حفظ بافت سنتی خود، به‌عنوان مقصدی دیدنی برای گردشگران و علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ منطقه شناخته می‌شود.
قلعه تاریخی فورگ
قلعه تاریخی فورگ، که به قلعه میرزا رفیع‌خان نیز شناخته می‌شود، بر فراز تپه‌ای در میان روستای فورگ واقع شده است. این قلعه در دوره افشاریه و در زمان حکومت نادرشاه به دستور میرزا رفیع‌خان، حاکم منطقه، ساخته شده و به‌عنوان یک دژ نظامی و مسکونی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. قلعه فورگ تا دوران قاجار مورد استفاده قرار می‌گرفته و سپس به تدریج متروکه شده است. امروزه، قلعه فورگ به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان خراسان جنوبی شناخته می‌شود و بازدیدکنندگان می‌توانند از نزدیک با تاریخ و معماری این بنای تاریخی آشنا شوند.
این بنا یکی از ۱۰ قلعه تاریخی مهم ایران است که علاوه‌بر جایگاه ملی، ظرفیت ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو را دارد. قلعه تاریخی فورگ به شماره ۳۴۵۰ در سال ۱۳۷۹ هجری شمسی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. در ادامه به برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های این قلعه می‌پردازیم:
ویژگی های قلعه فورگ
قلعه فورگ با مساحتی حدود ۹,۲۰۰ متر مربع، در ارتفاع ۱,۸۴۰ متری از سطح دریا قرار دارد و بر روستا، مزارع و راه‌های ارتباطی منطقه اشراف دارد. ساختار قلعه فورگ به‌گونه‌ای است که از سه بخش اصلی تشکیل شده است: کهندژ (محل سکونت حاکم)، شارستان (محل سکونت مردم) و ربض (مزارع و باغ‌ها). این تقسیم‌بندی، ارتباطی منظم و معنایی میان بخش‌های مختلف قلعه ایجاد کرده است.
یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد قلعه فورگ، تطبیق ساختار آن با توپوگرافی طبیعی منطقه است. این امر موجب شده تا قلعه به‌عنوان یک دژ مستحکم، در برابر حملات دشمنان مقاوم باشد. دیوارهای ضخیم و برج‌های استوار قلعه، از مصالحی مانند سنگ‌های مقاوم ساخته شده‌اند که دقت و مهارت معماران آن دوران را نشان می‌دهد. این ویژگی‌ها، قلعه فورگ را به یکی از سالم‌ترین و بزرگ‌ترین قلعه‌های تاریخی ایران تبدیل کرده است.
برای بازدید از قلعه فورگ، نیازی به پرداخت هزینه ورودی نیست و می‌توانید در هر زمانی از روز از این بنای تاریخی دیدن کنید. همچنین، موقعیت قلعه در منطقه‌ای روستایی، فرصت بهره‌مندی از زیبایی‌های طبیعی و هوای مطبوع منطقه را فراهم می‌کند.
دیگر جاهای دیدنی روستای فورگ
روستای فورگ، علاوه‌بر قلعه تاریخی فورگ، دارای جاذبه‌های گردشگری متعددی است که توجه علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ را جلب می‌کند. از جمله این جاذبه‌ها می‌توان به حمام و حوض میرزا، خانه‌های تاریخی سرور امیاری، آقای شهابی و آقای داوود اسماعیلی اشاره کرد. همچنین، سنگ‌نوشته‌ها، قبرهای گبر (زرتشتیان) و قلعه اره از دیگر دیدنی‌های این روستا هستند که هر کدام داستان‌ها و ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند. جهت آشنایی بیشتر با این جاذبه‌ها و برنامه‌ریزی بهتر سفر خود، ادامه مطلب را مطالعه کنید.
حمام و حوض میرزای فورگ
حمام و حوض میرزای فورگ از آثار تاریخی ارزشمند روستای فورگ است که در ادوار افشاریه و قاجاریه ساخته شده و در بافت تاریخی روستا قرار دارد. این حمام و حوض در کنار یکدیگر واقع شده‌اند و هر کدام ورودی‌های جداگانه‌ای دارند. در ساخت این بناها از مصالحی مانند سنگ، آجر، ساروج و خشت استفاده شده است. این اثر ارزشمند در تاریخ ۱۲ تیر ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۰۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه سرور امیاری فورگ
خانه تاریخی سرور امیاری یکی دیگر از بناهای ارزشمند دوره قاجاریه در این روستا است. این خانه دو طبقه در فاصله ۱۰ کیلومتری شهر اسدیه واقع شده و اخیرا به شماره ۳۳۹۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. این بنا با حمایت بخشداری مرکزی و تملک دهیاری روستا، به اقامتگاه بوم‌گردی تبدیل شده است؛ بنابراین، گردشگران می‌توانند ضمن بازدید از این مکان تاریخی، از خدمات اسکان و پذیرایی بهره‌مند شوند.
خانه آقای شهابی فورگ
خانه آقای شهابی فورگ، یکی از بناهای قدیمی و جالب توجه در روستای فورگ محسوب می‌شود که نشان از سبک معماری بومی دوره قاجار دارد. این خانه با طراحی دقیق و استفاده از مصالح سنتی مانند خشت و آجر، جلوه‌ای اصیل از هنر معماری گذشته ایرانیان را ارائه می‌دهد. جزئیاتی همچون سقف‌های چوبی تزیین‌شده، پرده‌کاری‌های سنگی و کاشی‌کاری‌های دست‌ساز در بخش‌های داخلی، بیانگر ظرافت طراحی و مهارت هنرمندان آن دوره است. برخی از نقوش و الگوهای حکاکی شده بر دیوارهای این بنا، سرشار از رمز و رازهای فرهنگی منطقه بوده و نشان از داستان‌های ناتمامی از گذشته دارد. با وجود عدم وجود مستندات جامع درباره تاریخ دقیق ساخت، کارشناسان محلی بر اهمیت این خانه به‌عنوان نمادی از میراث فرهنگی و معماری سنتی تاکید دارند.
خانه آقای داوود اسماعیلی فورگ
خانه آقای داوود اسماعیلی یکی دیگر از بناهای تاریخی روستای فورگ است که در بافت سنتی روستا واقع شده است. این خانه با معماری بومی و مصالح محلی ساخته شده و نمایانگر زندگی و فرهنگ مردم منطقه در گذشته است.
سنگ‌نوشته‌های فورگ
سنگ‌نوشته‌های فورگ، که در روستای فورگ واقع شده‌اند، از جمله آثار باستانی ارزشمند این منطقه به‌شمار می‌روند. یکی از این سنگ‌نوشته‌ها با تاریخ ۳۰۷ هجری قمری و به خط «العبد مظفر کیقباد نصره» حک شده است. این کتیبه به‌وضوح نام «مظفر کیقباد» را ذکر می‌کند که احتمالا اشاره‌ای به کیقباد، شهریار کیانی است و متن یکی از مهم‌ترین سنگ‌نوشته‌های آن این‌چنین است: «یا الله به ناخن سنگ برکندن ز کهسار به از حاجت به نزد ناسزاوار». وجود این سنگ‌نوشته‌ها قدمت طولانی روستای فورگ را نشان می‌دهد. بر اساس منابع موجود، فورگ در گذشته‌های دور «پور کیقباد» نامیده می‌شد و سپس به «فورکیقباد» تغییر نام یافت که بعدها به «فورگ» تبدیل شد.
قبرهای گبر فورگ
در کنار دیگر جاذبه‌های تاریخی روستای فورگ، قبرهای گبر یا زرتشتیان قرار دارند که از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. این قبرها، که به‌ویژه در دوران پیش از اسلام و در میان پیروان دین زرتشتی رواج داشتند، به‌عنوان محل دفن افرادی از فرهنگ و دین باستانی ایران ساخته می‌شدند. ساختار این قبرها معمولا با استفاده از سنگ‌های بزرگ و آجر، به‌صورت تک‌قبر یا مجموعه‌ای از مقابر در کنار یکدیگر طراحی می‌شد. در فورگ، این قبرها به‌صورت دایره‌ای، مربعی یا مستطیلی ساخته شده‌اند که هر یک نمادهای خاصی از باورهای مذهبی و معنوی آن دوره را در بر می‌گیرد. عمق این قبرها معمولا بین یک تا دو متر است تا از اجساد در برابر شرایط محیطی به‌خوبی محافظت شود. این طراحی‌ها ضمن حفاظت از جسد، از دفینه‌های همراه آن‌ها نیز محافظت می‌کند.
قلعه اره فورگ
قلعه اره فورگ، یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی روستای فورگ است که در سه کیلومتری شمال این روستا و در حاشیه جاده فورگ به اسدیه واقع شده است. این قلعه مربوط به دوره قاجار است و در تاریخ ۲۴ اسفند ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۵۳۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ساختار قلعه اره فورگ به‌صورت هشت‌ضلعی منظم طراحی شده و دارای دو طبقه است. اتاق‌های قلعه با پلان چهارضلعی و ارتباطات داخلی مناسب، از مصالحی مانند خشت و آجر ساخته شده‌اند. در انتهای دیوارها، حصاری برای نگهبانی و تیراندازی تعبیه شده است و طاق‌هایش از نوع هلالی و به‌ندرت جناغی هستند. این قلعه در کنار قلعه فورگ قرار دارد و به‌عنوان نقطه‌ای برای هشدار به ساکنان قلعه فورگ در برابر حملات احتمالی از سمت شمال غربی عمل می‌کرده است.
سخن پایانی
روستای فورگ ترکیبی از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی و طبیعی را در خود جای داده است و با معماری منحصربه‌فردی که دارد، کمتر کسی را از پای گذاشتن به این منطقه پشیمان می‌کند. از قلعه‌های باشکوهش گرفته تا خانه‌های قدیمی و سنگ‌نوشته‌های باستانی، هر گوشه‌اش ارزش بارها دیدن و بررسی را دارد. پس اگر به دنبال مقصدی کمتر شناخته‌شده اما غنی از جاذبه‌های فرهنگی و تاریخی هستید، این روستا ضمن داشتن این ویژگی‌ها، از موقعیت جغرافیایی خاصی بهره می‌برد که آن را به انتخابی عالی برای سفر جانمایی می‌کند. حالا شما بگویید حالا که با دیدنی‌های فورگ آشنا شدید، آیا این روستا را در فهرست سفرهای آینده خود قرار خواهید داد؟
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.