شهر باستانی حریره، نگینی هزارساله در شمال جزیره کیش، یادگاری از سدههای چهارم تا دهم هجری قمری است که هماکنون در کنار مجموعه ورزشی المپیک جزیره کیش قرار دارد. این شهر تاریخی با وسعتی حدود ۱۲۰ هکتار، زمانی مرکز تجارت و ارتباطات بین ایران و کشورهای آسیای میانه و شرقی بوده است؛ هرچند اکنون فقط بقایای بندرگاه، خانههای اعیانی، حمامها و تاسیسات آبی آن به یادگار مانده است و هر از گاهی شکوه پیشین خود را به عموم بازدیدکنندگان یادآور میشود. پس اگر آماده سفر به کیش و کنجکاو به دانستن اطلاعاتی درباره حریره هستید، برای آشنایی بیشتر با رازهای نهفته این شهر تاریخی، در ادامه با ما همراه ما شوید!
شهر باستانی حریره کجاست؟
شهر باستانی حریره در شمال جزیره کیش، یکی از جمله جزایر استان هرمزگان، واقع شده است. بهطور دقیقتر، این شهر تاریخی در نزدیکی مجموعه ورزشی المپیک و بلواری با همین نام، اندکی آنطرفتر از میدان حریره، در خیابان کرانه قرار دارد. حریره متروکه در گذشته یکی از مراکز مهم تجاری و ارتباطی بین ایران، هند و چین بوده است و به عبارتی برای حاکمان وقت ایران اهمیت زیادی داشته است. این شهر با وسعتی حدود ۱۲۰ هکتار، شامل بخشهای مختلفی از جمله خانههای اعیانی، حمامها، تاسیسات آبی و بندرگاه میشود که هر یک نشانهای از زندگی پررونق آن دوران هستند. شهر حریره در تاریخ ۱ شهریور ۱۳۷۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۱۸۸۶ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است.
آدرس شهر حریره: استان هرمزگان، جزیره کیش، بلوار میرمهنا، بلوار المپیک، میدان حریره، خیابان کرانه
مسیر دسترسی به شهر حریره کیش
برای دسترسی به شهر باستانی حریره در شمال جزیره کیش، این مکان تاریخی پرآوازه، میتوانید از مسیرهای زیر و با رویکردهای متفاوتی استفاده کنید:
خودروی شخصی یا تاکسی: اگر اکنون در مرکز شهر کیش اقامت دارید، با استفاده از خودروی شخصی یا تاکسی میتوانید بهراحتی از طریق بلوار میرمهنا به بلوار المپیک بروید. پس از رسیدن به میدان حریره، از خیابان کرانه بهسمت محوطه تاریخی این شهر حرکت کنید.
دوچرخهسواری: جزیره کیش دارای مسیرهای دوچرخهسواری مناسبی است که به شهر حریره منتهی میشوند. این مسیرها از کنار سواحل زیبا و مناظر دیدنی جزیره میگذرند و تجربهای متفاوت از سفر را برای علاقهمندان به ورزش، تاریخ و طبیعت فراهم میکنند.
مسیر دسترسی از شهر تهران به شهر باستانی حریره کیش
اما اگر قصد دارید تا از مبدا شهر تهران به مقصد این شهر باستانی سفر کنید، روشهای مختلف و مسیرهای متفاوتی پیشرو خواهید داشت:
پرواز مستقیم به کیش: بسیاری از شرکتهای هواپیمایی از فرودگاه بینالمللی امام خمینی یا مهرآباد، پروازهای مستقیمی به مقصد فرودگاه بینالمللی کیش ارائه میدهند. این پرواز حدود ۱.۵ ساعت به طول خواهد انجامید. پس از رسیدن به فرودگاه کیش، با استفاده از تاکسی یا خودروهای اجارهای، میتوانید در کمتر از ۲۰ دقیقه، خود را به شهر حریره برسانید.
پرواز تا بندرعباس + قایق یا لنج: روش دیگری که برای سفر به این شهر باستانی از مبدا پایتخت دارید، این است که در ابتدای امر، از تهران به بندرعباس پرواز کنید (حدود ۱.۵ ساعت) و سپس با استفاده از خودروهای عمومی یا تاکسی به بندر چارک بروید. از این بندر، با قایق یا لنج مسافربری در کمتر از ۲ ساعت به جزیره کیش خواهید رسید. لازم به ذکر است که این روش مقرونبهصرفهتر از پرواز مستقیم به کیش است.
خودروی شخصی یا اتوبوس تا بندر چارک + قایق یا لنج: اما روش دیگری که برای چنین سفری در نظر گرفته شده است، سفری از مبدا تهران با خودروی شخصی یا اتوبوس به مقصد بندرعباس است که مسافت تقریبی آن ۱,۳۰۰ کیلومتر و حدود ۱۴-۱۵ ساعت رانندگی میطلبد. با رسیدن به بندرعباس، مسیر خود را تا بندر چارک ادامه دهید (بین ۲-۳ ساعت فاصله زمانی). در نهایت نیز از بندر چارک با قایق یا لنج مسافربری به جزیره کیش سفر کنید و باقی مسیر را در بخش قبلی آوردهایم (۱.۵-۲ ساعت).
سفر ریلی (قطار + کشتی): با قطار تهران-بندرعباس سفر کردن، گزینه دیگری است که اگرچه کمهزینهتر است، ولی بیش از سایر روشها به طول میانجامد (حدود ۱۸ ساعت). پس از رسیدن به بندرعباس، مشابه روش زمینی، به بندر چارک رفته و با قایق یا لنج خود را به جزیره کیش برسانید. این روش مناسب افرادی است که ترجیح میدهند در طول مسیر، برای مدتی استراحت کنند و بودجه محدودی را برای اینچنین سفری در نظر گرفتهاند.
تاریخچه شهر حریره کیش
شهر باستانی حریره که درست در شمال جزیره کیش واقع شده، حدود ۸۰۰ سال قدمت دارد، یعنی پیشینه آن به قرون 4 تا ۱۰ هجری قمری بازمیگردد. این شهر پس از افول بندر سیراف در قرن چهارم هجری قمری بهعنوان یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی حاشیه خلیج فارس تاسیس شد و به مدت ۵۰۰ سال در اوج رونق بود. شهر حریره در دوره ایلخانی مورد بازسازی ویژهای قرار گرفت و بیشتر آثار برجایمانده در این منطقه مربوط به همین دوره است.
باستانشناسان بر این باورند که موقعیت استراتژیک حریره باعث شده بود که بازرگانان و دریانوردان از نقاط مختلف دنیا برای تجارت کالاهایی مانند ادویه، ابریشم و محصولات دریایی (ماهی و مروارید) به این شهر سفر کنند. گر واضح است که این تعاملات تجاری نقش مهمی در توسعه و شکوفایی اقتصادی و فرهنگی حریره ایفا کرده است.
این شهر که در جزیره کیش واقع شده، یکی از مهمترین مراکز تجاری و فرهنگی در دوران اسلامی بود. چنانچه یاقوت حموی، جغرافیدان مشهور قرن هفتم هجری قمری، در توصیف این شهر نوشته است که حریره با عمارتهای زیبا و باغهای دلگشا احاطه شده بود و کشتیهایی که بین هندوستان و خلیج فارس تردد میکردند، در این بندر توقف میکردند. همچنین در شهر حریره، چندین آبانبار بزرگ برای ذخیره آب باران و پنج بازار فعال وجود داشته است.
وصاف، ادیب و مولف قرن هفتم هجری قمری، دیگر شخص شناختهشدهای است که در باب این شهر کلامی اینچنین آورده که حریره دارای دیوارهای مستحکم و منابع آبی از برکههای متعدد بود. او همچنین میافزاید که این شهر در نزدیکی ساحل قرار داشت و محل صید مروارید نیز بهشمار میرفت. برخی از مورخان، ملوک بنی قیصر و خاندان طیبی و اتابکان سلغری را تاثیرگذارترین افراد در توسعه و رونق این شهر باستانی نام دانستهاند.
علت نامگذاری شهر باستانی حریره
درباره علت نامگذاری شهر باستانی حریره در جزیره کیش، روایتهای مختلفی و بعضا متناقضی وجود دارد. برخی منابع معتقدند که نام «حریره» بهدلیل سرسبزی و آبادانی این شهر در گذشته بوده است؛ بهطوری که احتمالا زیبایی و طراوت آن را به پارچه حریر تشبیه کردهاند. این تشبیه نشاندهنده محیطی خوشآبوهوا و سرسبز است که در آن زمان وجود داشته است.
روایت دیگری بیان میکند که نام حریره از بانویی به نام «حریره» گرفته شده است که در گذشتههای دور بر این منطقه حکومت میکرده و نقش مهمی در رونق و آبادانی شهر داشته است. این روایت به تاثیر شخصیتهای تاریخی در نامگذاری شهرها اشاره دارد. بااینحال، هیچیک از این روایتها بهطور قطعی تایید نشدهاند و علت دقیق نامگذاری شهر حریره همچنان در هالهای از ابهام قرار دارد. اما آنچه مسلم است، این است که شهر حریره در گذشتههای دور، شهری آباد و محلی برای دادوستد گسترده بوده که بهدلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط اقلیمی مناسب، مورد توجه ساکنان و بازرگانان قرار داشته است.
ساختار و وسعت شهر حریره
ساختار شهر حریره بهگونهای استراتژیک طراحی شده بود تا از حملات احتمالی دزدان دریایی در امان باشد. برای این منظور، دیوارهای مستحکم و برجهای دیدهبانی در اطراف شهر احداث شده بود. این دیوارها از سنگهای آهکی و مرجانی و سنگوارههای صدفی ساخته شده و ارتفاع برخی از این بناها به بیش از ۶ متر میرسید که احتمالا بهدلیل وجود طبقات متعدد در ساختمانها بوده است.
اما در داخل شهر، بخشهای مختلفی مانند بندرگاه، خانههای اعیانی، مسجد، حمام، کارگاههای صنعتی و تاسیسات آبی وجود داشت که هر کدام نقش مهمی در زندگی روزمره ساکنان ایفا میکردند. بندرگاه حریره با اسکلهها و لنگرگاههای خود، محلی برای پهلوگیری کشتیهای تجاری بود که کالاهایی مانند ادویه، ابریشم و محصولات دریایی را به این شهر میآوردند. ضمنا لازم به ذکر است که مجموعهای از کانالهای افقی و زیرزمینی همراه با چاههای متعددی در جایجای این شهر باستانی مشاهده میشود که از عملکرد آنها اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ بااینحال ظاهرا بیارتباط با فعالیتهای صیادی از قبیل صید انواع ماهی، مروارید و مرجان نبوده و دسترسی به دریا از این طریق نیز راحتتر بوده است.
جاهای دیدنی شهر حریره کیش
شهر باستانی حریره در جزیره کیش، شامل بخشهای متعددی است که هر یک نمایانگر زندگی و فرهنگ مردمان این دیار از زمانهای گذشته هستند. از جمله این بخشها میتوان به خانه اعیانی، مسجد، حمام، بخشهای کارگاهی و صنعتی، تاسیسات آبی و بندرگاه اشاره کرد. در ادامه، اطلاعات بیشتری در رابطه با بخشهای دیدنی این شهر باستانی ارائه میکنیم:
بندرگاه حریره
بندرگاه حریره، یکی از بخشهای مهم شهر باستانی حریره است که نقش اساسی در تجارت و ارتباطات دریایی منطقه ایفا میکرد. این بندرگاه بر روی صخرههای مرجانی و رو به دریا ساخته شده و از این طریق ارتباط این شهر پرجمعیت با دریا برقرار میشده است.
ساختمانهای بندرگاه از مصالحی مانند سنگهای آهکی و مرجانی ساخته شدهاند که بعضا به مرور زمان دچار فرسایش شدیدی شدهاند. این سازهها شامل سکوهای بارانداز، انبارها و راهروهای سنگی به سمت دریا بودهاند که نشاندهنده فعالیتهای گسترده تجاری و دریانوردی در آن دوران است. هنوز هم میتوان آثاری از اسکله و لنگرگاه شهر حریره را در نزدیکی ساحل مشاهده کرد که با توجه به پشتیبانیهای نیمدایرهای، راهروهای بهمپیوسته، دهانه سنگی و پلکانی جند محل مناسبی برای لنگر انداختن بوده است.
گفتنی است که بندرگاه حریره در دورههای ایلخانیان و تیموریان به اوج شکوفایی خود رسید و بهعنوان یکی از مراکز مهم تجاری خلیج فارس، محل تجمع تجار و بازرگانان بسیاری از سرزمینهای مختلف بود. به بیان دیگر، این بندرگاه ضمن آنکه محل توقف کشتیهای رفتوآمدی بین هندوستان، چین و خلیج فارس بوده، نقش مهمی در تبادل فرهنگی و اقتصادی منطقه ایفا میکرده است.
قصر حریره
در نزدیکی بندرگاه حریره، بقایای بنایی بزرگ قرار دارد که مردم محلی آن را «قصر» مینامند. بر اساس نوشتههای وصاف، در جزیره کیش قصری مرتفع به نام «قصر ملک جمشید» وجود داشته است. وصاف در توصیف این قصر چنین مینویسد: «قصر ایوان ملک جمشید در جزیره کیش با دوری راه، از ناباند (یکی از شهرهای تابع سیراف) پایدار است و به شیوه ایوان ناباند ساخته شده است… بنی قیصر بنایی رفیع بساختند و آن را آفریدو نامیدند.»
این قصر در دوران اوج شکوفایی شهر حریره ساخته شده و بهعنوان یکی از مهمترین بناهای حکومتی آن زمان محسوب میشده است. معماری قصر با استفاده از مصالح محلی و به سبک ایوانهای بلند و باشکوه طراحی شده بود که ذوق و هنر معماران آن دوره را نشان میدهد که از پیشینیان خود چیزی کم نداشتهاند. امروزه، بقایای این قصر تاریخی برای بازدید عموم آزاد است و گردشگران میتوانند با قدم زدن در این محوطه، به گذشته پرشکوه جزیره کیش گریز کوتاهی بزنند و از نزدیک با تاریخ و فرهنگ این منطقه آشنا شوند.
مسجد حریره
مسجد حریره یکی دیگر از بناهای تاریخی شهر باستانی حریره در جزیره کیش است که نماد حضور و سکونت مسلمانان از دیرباز در این منطقه میباشد. این مسجد با مساحتی حدود دو هزار مترمربع در مرکز شهر حریره قرار دارد و دارای معماری دوره سلجوقی است. عناصر اصلی این بنا شامل شبستان، چهار محراب، منارهای بلند با پلان دایرهای و آبانباری برای جمعآوری آب باران است. مسجد حریره علاوهبر کاربری مذهبی، محلی برای تجمع و اسکان موقت تجار نیز بوده است. این مسجد در فاصله حدود ۲۰۰ متری از دریا و در شرق خانه اعیانی به فاصله ۱۲۰ متری از آن قرار دارد. ساخت این بنا حداقل طی ده دوره متوالی انجام شده و تحولات متعددی را طی بازسازیهای هر باره تجربه کرده است.
حمام حریره
حمام حریره یکی دیگر از جمله بخشهای مهم شهر باستانی حریره در جزیره کیش است که با مساحتی حدود ۵۰۰ مترمربع، در شمال غربی خانه اعیانی قرار دارد. این حمام در دو دوره ایلخانی و تیموری طراحی و ساخته شده و شامل بخشهایی مانند سربینه، گرمخانه و تون حمام است. بر اساس تحقیقات باستانشناسی صورت گرفته، این حمام در سه دوره مختلف ساخت، گسترش و مرمت شده است. وجود چنین حمامی در آن زمان نشان میدهد که بهداشت فردی برای برخی از افراد که احتمالا صاحب مجموعه اعیانی بوده، از درجه اهمیت بالایی برخوردار بوده است. این حمام بهعنوان یکی از قدیمیترین نمونههای حمام تاریخی در جنوب ایران، هنر و دانش مهندسی ایرانیان آن دوران را روشن میسازد.
خانه اعیانی حریره
خانه اعیانی حریره یکی از بخشهای دیدنی شهر باستانی حریره در جزیره کیش است که قدمت آن به دوره ایلخانیان بازمیگردد. این خانه بر فراز تپهای مشرف به خلیج فارس ساخته شده و از بقایای آن میتوان به کاشیکاریهای ستارهمانند آن اشاره کرد که مهر تاییدی بر زندگی اشرافی و ثروتمندانه ساکنان آن بوده است. معماری خانه اعیانی بهگونهای است که خانههای چندخانواری در شهرهای تاریخی ایران مانند یزد و اصفهان را یادآور میشود. اساسا این نوع ساختار نماد زندگی جمعی و خانوادگی در آن دوران است.
این خانه شامل بخشهای مختلفی مانند شاهنشین، خانه بزرگ شمالی و خانه کوچک جنوبی میشود. گفتنی است که تعداد زیادی اشیای سفالی و تزئینات دیواری از جمله گچبریهای محشر و کاشیهای لعابدار متعلق به قرون سیزده و چهارده میلادی کشف شده است.
باستانشناسان با بررسی تزیینات و کاشیکاریهای بهجا مانده، قدمت این بنا را حدود ۸۰۰ سال تخمین زدهاند. کاشیهای ستارهای موجود در این خانه، مشابه کاشیهایی است که در بناهای مهم دوره ایلخانی مانند تخت سلیمان و سلطانیه استفاده شده است. متاسفانه، خانه اعیانی حریره بهدلیل قرارگیری در مجاورت دریا و شرایط آب و هوایی خاص منطقه، بهمرور دچار فرسایش شده و نیازمند مرمت و حفاظت بیشتری است.
بخش کارگاهی و صنعتی
شهر باستانی حریره، در دوران طلایی خود از قرن چهارم تا اوایل قرن دهم هجری قمری، مرکز فعالیتهای صنعتی و کارگاهی متعددی نیز بوده است. این بخشها اثباتکننده رونق اقتصادی و مهارتهای فنی ساکنان آن دوره هستند. یکی از کارگاههای مهم این بخش، کارگاههای شیشهگری بودهاند. وجود کورههای شیشهگری در این منطقه نشان میدهد که تولید شیشه از صنایع رایج و پررونق در شهر حریره بوده است. این امر بیانگر مهارت و دانش فنی ساکنان این شهر در تولید محصولات شیشهای است.
علاوهبر شیشهگری، کارگاههای فرآوری شیره خرما نیز در این بخش فعال بودهاند. اتاقهایی با کفهای شیبدار در این کارگاهها کشف شده است که برای استخراج شیره خرما طراحی شده بودند. این طراحی هوشمندانه اوج خلاقیت و بهرهگیری از روشهای کارآمد در فرآوری محصولات کشاورزی توسط ساکنان حریره را نشان میدهد.
بخش کارگاهی و صنعتی شهر حریره، با معماری خاص و قرارگیری در کنار دریا، در حین استفاده برای انجام فعالیتهای تولیدی، احتمالا برای فعالیتهای صیادی مانند صید ماهی و مروارید نیز مورد استفاده قرار میگرفته است. کانالهای زیرزمینی و چاههای متعدد در این بخش، گواهی بر این ادعا هستند و نشانههایی چند از زیرساختهای پیشرفته برای دسترسی آسانتر به دریا و بهرهبرداری از منابع آن میباشند.
تاسیسات آبی
شهر باستانی حریره در جزیره کیش، نمونهای برجسته از مهندسی آبرسانی در دوران خود است. تاسیسات آبی این شهر شامل مجموعهای از چاهها، قناتها و آبانبارها میشود که بهمنظور ذخیرهسازی آب باران و همچنین استفاده از آبهای زیرزمینی و در نهایت تامین آب مورد نیاز ساکنان و فعالیتهای اقتصادی طراحی شدهاند. در بخش شرقی شهر، شش چاه بهصورت زنجیرهای به یکدیگر متصل هستند که امکان جمعآوری و انتقال آب را فراهم میکند. این چاهها با عمقهای مختلف، آب را از منابع زیرزمینی به سطح زمین منتقل میکردند.
علاوهبراین، چهار چاه دیگر در داخل مجموعه شهر باستانی حریره قرار دارند که نقش مهمی در تامین آب برای حاشیهنشینان داشتهاند. قناتهایی نیز در داخل مجموعه حریره وجود دارند که بهصورت حفاظتی ساخته شدهاند تا از آب نشت نکنند و بهعنوان مسیر انتقال آب به کار میرفتهاند.
بهطورکلی آبانبارها بهگونهای طراحی شدهاند که چند نفر بهراحتی میتوانند در آن راه بروند. این امکان، دسترسی آسان به منابع آب و تسهیل در عملیات حفظ و توزیع آب را فراهم میکرد. این سیستمهای آبرسانی پیشرفته، نشاندهنده درک عمیق مهندسان آن زمان از علم آبرسانی و توانایی آنها در ساخت سیستمهای کارآمد در شرایط خشک و کمآب جزیره کیش از منظر آب آشامیدنی است. توجه به جزئیات ساختاری و طراحی این تاسیسات، میتواند درک بهتری از زندگی و فعالیتهای اقتصادی ساکنان شهر حریره در گذشته را به گردشگران ارائه دهد.
آثار باستانی حریره
شهر باستانی حریره کیش یکی از مهمترین مراکز تاریخی ایران در دوران اسلامی است که در آن آثار ارزشمندی کشف شده است. این آثار شامل اشیاء تاریخی و فرهنگی است که نشانههای ریز و درشتی از رونق اقتصادی و فرهنگی این شهر در قرون گذشته هستند. بهطورکلی، آثار باستانی حریره نمایانگر دورههای مختلف تاریخ از سدههای 4 تا ۱۰ هجری قمری است. از مهمترین آثار باستانی مکشوفه در شهر حریره میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
سفالینهها و ظروف سفالی: در این منطقه، سفالهای متنوعی از جمله ظروف لعابدار با نقوش سیاه تیره با پسزمینهای نخودی، سفالهای سلادن، ماهی و گلهای تزئینی، سفالهای اسگرافیاتو و ظروف چینی منقش به اژدها مربوط به قرنهای هشتم و نهم هجری قمری کشف شدهاند. این سفالها با نقوش و طرحهای خاص خود، اطلاعات ارزشمندی درباره هنر و سلیقه مردم آن زمان ارائه میدهند.
سکههای باستانی: سکههای کشفشده در حریره، اطلاعاتی چند درباره روابط تجاری و اقتصادی این شهر در دورههای مختلف تاریخی با سایر کشورها ارائه میدهند. این سکهها با نقشها و نوشتههای خود، تاریخنگاری ارزشمندی از دوران گذشته فراهم میکنند.
ابزارهای فلزی: ابزارهای فلزی مانند تیغهها، چاقوها و پیکرههای سنگی که احتمالا فقط برای اهداف مذهبی ساخته شدهاند، از دیگر یافتههای مهم این شهر باستانی بهشمار میروند. این اشیاء نیز مهارتهای فلزکاری و هنرهای دستی ساکنان حریره را اثبات میکنند.
بهترین زمان برای سفر به شهر حریره کیش
بهترین زمان برای بازدید از این شهر پررمزوراز، اوایل بهار و پاییز است که هوای جزیره کیش آنچنان معتدل و دلپذیر است، که تجربه بازدید از جاذبههای تاریخی و طبیعی این منطقه را لذتبخشتر میکند. ساعات بازدید از شهر حریره همهروزه از ساعت ۱۰ صبح تا ۱۰ شب است و ورود به این مکان برای عموم بازدیدکنندگان آزاد و رایگان است.
سخن پایانی
حریره، شهری که در دل جزیره کیش آرمیده، همچنان نجواگر داستانهای کهن و میراثهای ارزشمند خویش از دیرباز است. با قدمتی بالغ بر ۸۰۰ سال، این شهر باستانی یادآور روزگاری است که کیش بهعنوان یکی از مراکز مهم تجاری میان ایران و امپراتوریهای آسیای میانه و شرقی در محور خلیج فارس میدرخشید. امروزه اما، ویرانههای حریره فرصتی را برای شما فراهم آوردهاند تا با گام نهادن در کوچهپسکوچههای آن، به عمق و ژرفای تاریخ سفر کنید و زندگی مردمان گذشته را حداقل برای لحظاتی در ذهن خود مجسم و مرور بنمایید. بازدید از این میراث ملی ثبتشده در فهرست آثار ایران، تجربهای بیبدیل از پیوند گذشته و حال را برایتان بهارمغان میآورد و بیش از پیش به ارزش جزیره کیش واقف خواهید شد.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر میدهید.