یزد، یکی از شهرهای باستانی ایران، به عنوان عروس کویر شناخته میشود و به سبب معماری منحصربهفرد خود، جاذبههای زیادی را برای گردشگران به ارمغان میآورد. با قدم زدن در میان کوچه پس کوچههای این شهر تاریخی، به وضوح میتوان جوهره فرهنگ ایرانی را احساس کرد. ورود به خانه های تاریخی یزد به معنی ورود به دنیایی است که در آن هنر و معماری ایرانی، خود را به زیباترین شکل نشان میدهد.
این خانهها، با طراحی ویژه و استفاده از مصالح طبیعی، نظیر آجر، خشت و گچ، جلوهای منحصربهفرد را به نمایش میگذارند. تزئینات هنرمندانه و گچبریهای ظریف بر دیوارها، بیننده را مجذوب خود کرده و داستانهای پنهان هر یک از این مکانها را روایت میکند. در این مقاله، به معرفی خانه های تاریخی یزد خواهیم پرداخت و داستانهای نهفته در دل آنها را برایتان شرح میدهیم. با ما همراه باشید.
زیباترین خانه های تاریخی یزد
در ادامه ما را همراهی کنید تا به بررسی و معرفی زیباترین خانه های تاریخی یزد بپردازیم:
خانه تاریخی آقازاده
خانه تاریخی آقازاده، به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی و فرهنگی شهر ابرکوه، در دل کویر یزد واقع شده است. این بنا نمونهای بینظیر از معماری سنتی ایرانی است که با ویژگیهای منحصربهفرد خود، از جمله بادگیرهای دو طبقه، توجه بسیاری از گردشگران و محققان را به خود جلب میکند. خانه آقازاده نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی ایران بوده و به عنوان یک میراث فرهنگی، گنجینهای از تجربیات انسانی در زندگی روزمره در شرایط سخت اقلیمی است.
ترکیب زیبای خشت و آجر در ساخت این بنا، در کنار طراحی متناسب با اقلیم خشک و گرم یزد، موجب شده است که ساکنان آن بتوانند با استفاده از فنون هوشمندانهای مانند بادگیر، شرایط زندگی خود را بهبود بخشند. این بادگیرها نه تنها به عنوان ابزاری برای تهویه هوا شناخته میشوند، بلکه به زیبایی ظاهری خانه نیز افزوده و نمایی منحصربهفرد به آن بخشیدهاند. بادگیرهای خانه آقازاده با ارتفاع ۱۸ متر و ۱۹ دریچه تنظیم جریان هوا، نشاندهنده شکوه و عظمت معماری ایرانی در دوران قاجار هستند. طراحی دو طبقه این بادگیرها به گونهای است که حتی در روزهای بدون باد، هوای داخل منزل را تازه و مطبوع نگه میدارند.
درب ورودی این خانه به سبک سنتی طراحی شده و پس از عبور از دالانی زیبا، به حیاط خانه میرسد. حیاطی که با وجود حوض سنگی در مرکز آن و درختان سرسبز اطرافش، فضایی دلنشین و آرامشبخش را به وجود آورده است. این فضا به یک نقطه تلاقی برای زندگی روزمره ساکنان تبدیل شده و زیبایی و دلنشینی محیط را دوچندان میکند. اتاق شاهنشین آن نیز به عنوان مرکز خانواده و مهمترین بخش خانه شناخته میشود که نور طبیعی از پنجرههای چوبی قدیمی به آن تابیده و فضایی گرم و صمیمی ایجاد میکند.
خانه آقازاده تنها یکی از پنج خانه قدیمی در میدان ابرکوه است که قابلیت بازدید دارد. سایر خانهها به عنوان واحدهای اقامتی مورد استفاده قرار میگیرند و این امر نشاندهنده توجه به میراث فرهنگی و استفاده از آن به نفع جامعه محلی است. از آنجایی که بازدید از این مکان به راحتی امکانپذیر است، گردشگران میتوانند با یک تیر دو نشان بزنند و علاوه بر دیدن خانه تاریخی آقازاده، به بازدید از سرو ۴۵۰۰ ساله ابرکوه نیز بروند که در فاصلهای نزدیک از این خانه واقع شده است. این درخت کهنسال و عظیم، خود به تنهایی نشانی از تاریخ و فرهنگ غنی منطقه است و بازدید از آن، تجربهای فراموشنشدنی را به ارمغان میآورد.
خانه تاریخی آقازاده به عنوان یک نمونه عالی از معماری سنتی ایرانی، نه تنها باعث جلب توجه گردشگران داخلی و خارجی میشود، بلکه به عنوان یک منبع مطالعاتی غنی برای محققین و دانشپژوهان نیز مطرح است. هنر و ذوق معماران آن دوران در طراحی این بنا، همواره الهامبخش نسلهای بعدی بوده و به عنوان الگویی برای آیندهنگری در معماری سنتی ایران به شمار میرود.
- آدرس: استان یزد، شهر ابرکوه، میدان امام حسین، خیابان شهید باهنر، کوچه شهید باهنر نوزدهم، خانه تاریخی آقازاده.
خانه کلاهدوزها
خانه کلاهدوزها، که امروزه به عنوان موزه آب یزد شناخته میشود، نمونهای بارز از معماری تاریخی و فرهنگ ایرانی است. این خانه که در بافت تاریخی یزد قرار دارد، در سال ۱۲۶۶ هجری شمسی به درخواست سید علیاکبر کلاهدوز ساخته شد. این بنا هماکنون به عنوان موزه آب یزد شناخته میشود و به بازدیدکنندگان فرصتی برای آشنایی با هنر و تکنیکهای منحصربهفرد کهن ایرانی در استفاده از منابع آب را ارائه میدهد.
موزه آب یزد در سال ۱۳۷۹ با هدف حفظ و معرفی فرآیندهای سنتی و پیچیده تأمین آب آغاز به کار کرد. این بنا در پنج طبقه طراحی شده که هر یک به دلایل و کاربریهای خاص خود ساخته شدهاند. طبقه اول، که به عنوان پایینترین سطح شناخته میشود، مکانی است که انشعاب قناتهای زارج و رحیمآباد در آن قرار دارد. قنات زارج با ۲۰۰۰ سال قدمت، یک شاهکار مهندسی محسوب میشود و نشانهای از دانش عمیق ایرانیان در مدیریت منابع آب است. استمرار فعالیت این قنات بر تمام جنبههای زندگی مردم یزد تأثیرگذار بوده و به نوعی نمایانگر رابطه عمیق مردم با طبیعت و منابع آب است.
طبقه دوم خانه، پایاب نام دارد. این بخش به صورت خاص برای بستهبندی و نگهداری مواد غذایی طراحی شده و اهمیت این فضا در تأمین نیازهای روزمره ساکنین غیرقابل انکار است. طبقه سوم که در واقع یک زیرزمین است، اتاقها و دالانهای مختلفی دارد. این قسمت به اقامتگاه تابستانه شباهت دارد؛ طراحی این طبقات به گونهای است که به تهویه مطلوب و نگهداری دما در تابستان کمک میکند.
طبقه چهارم، یا همان طبقه همکف، فضای اصلی زندگی در خانه محسوب میشود. این طبقه دارای ورودی، تالار، ارسی، پنجدری و آشپزخانه است. طراحی این فضاها به نحوی است که زندگی اجتماعی و فرهنگی ساکنین را منعکس میکند و با ارائه فضای مناسب برای دور هم جمع شدن اعضای خانواده، بر اهمیت روابط اجتماعی تأکید دارد.
در نهایت، طبقه پنجم که به چاهخانه شهرت دارد، مکان مهمی برای تأمین آب ساکنان خانه بوده است. در این بخش، آب را از قناتها بالا میکشیدند و آن را در منبعی قرار میدادند که ساکنان خانه از طریق لولهکشی به آن دسترسی داشتند. این سازه به خوبی توانمندیهای مهندسی و حفر قناتها در تاریخ ایران را نشان میدهد و بازتابدهنده هنر و علم در یک زمینه مهم و حیاتی است.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام شمال، میدان امیرچخماق، ابتدای خیابان قیام.
خانه هنر
خانه هنر، یکی از زیباترین و تاریخیترین جاذبههای گردشگری شهر یزد، نمادی از تاریخ غنی و فرهنگ قوی این خطه از ایران است. در دورانی که این شهر به عنوان مرکز هنر و صنایع دستی شناخته میشود، این خانه در کنار دیگر خانه های تاریخی یزد، جایگاه خاصی را به خود اختصاص میدهد. این بنا در دوران قاجاریه ساخته شده و در سال ۱۳۷۹ به عنوان اثر ملی ایران به ثبت رسیده است.
از آن زمان که خانه هنر با نام مهدی ملکزاده ثبت شد، مسیر تبدیل شدن به یکی از مراکز مهم هنری و فرهنگی یزد را آغاز کرد. این خانه با سبک معماری منحصربهفرد خود، به ویژه بامهای زیبای آن که همچون دالانی از تماشای زیباییهای کویر یزد است، همواره مورد توجه گردشگران و علاقهمندان به تاریخ و هنر قرار میگیرد. وجود خانه هنر بر بام یزد فرصت مناسبی را فراهم کرده است تا بازدیدکنندگان بتوانند از ارتفاع، مناظری بینظیر را تماشا کنند و با زیباییهای خاص این شهر آشنا شوند.
شایان ذکر است که خانه هنر در سال ۱۳۹۳ تحت مرمت و بازسازی قرار گرفت تا با حفظ اصالت و زیباییهای تاریخی خود، به عنوان یک مرکز هنری و فرهنگی فعال باقی بماند. این بازسازی نه تنها باعث احیای بنا شده، بلکه به آن روحی نو بخشیده و آن را به فضایی زنده و پویا تبدیل کرده است. طبقه اول این خانه به نمایشگاهی از صنایع دستی مختلف اختصاص دارد که در آن میتوان آثار هنرمندان محلی و ملی را مشاهده کرد. این نمایشگاه به بازدیدکنندگان این امکان را میدهد که با هنرهای دستی شهری کهن آشنا شوند و آثار هنری باکیفیتی را خریداری کنند.
یک کافه زیبا و دلنشین در طبقه دوم قرار دارد که از آن به عنوان محلی برای استراحت و لذت بردن از طعمهای خوشمزه محلی استفاده میشود. این کافه فضایی دوستانه و گرم را برای بازدیدکنندگان فراهم میکند؛ جایی که میتوانند از دمنوشهای مختلف و دیگر نوشیدنیهای سنتی لذت ببرند. نشستن در کافه و تماشای منظره زیبای یزد از آنجا، تجربهای دلنشین است که فراموشنشدنی خواهد بود.
خانه هنر نه تنها یک مکان برای نمایش صنایع دستی و هنری است، بلکه به عنوان یک مرکز فرهنگی برای برگزاری رویدادها، کلاسهای آموزشی و کارگاههای هنری نیز مورد استفاده قرار میگیرد. این اقدامات به تلاش برای حفظ و ترویج فرهنگ و هنر محلی کمک میکند و بستری مناسب برای تعامل هنرمندان و علاقهمندان به هنر فراهم میآورد.
اگر روزی به یزد سفر کردید، بازدید از خانه هنر را فراموش نکنید. این مکان به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد نه تنها شما را با آثار هنری زیبای دستساز آشنا خواهد کرد، بلکه فرصتی را برای تجربهی جاذبههای گردشگری یزد به شما خواهد داد. علاوه بر این، میتوانید در کنار دیدن مسجد جامع یزد و زندان اسکندر، لحظاتی خاطرهانگیز را در این خانه تاریخی سپری کنید.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام، محله فهادان، جنب حمام تاریخی ابوالمعالی، خانه هنر.
خانه حاج کاظم رسولیان
خانه حاج کاظم رسولیان واقع در یزد، نمونهای برجسته از معماری سنتی ایران و نمادی از تاریخ و فرهنگ غنی این منطقه است. این خانه به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد با تاریخچهای که به سال ۱۲۸۳ هجری شمسی و دوران قاجار باز میگردد، با تلاش حاج میرزا کاظم رسولیان بنا شد و در ابتدا به عنوان یک مسکن خصوصی مورد استفاده قرار گرفت. دیری نپایید که تحولات اجتماعی و اقتصادی به وجود آمده در ایران، کاربری این مکان را متحول کرد و با گذشت زمان به یک مرکز علمی تبدیل شد.
این خانه در سال ۱۳۶۸ به صورت وقف در اختیار دانشگاه یزد قرار گرفت و پس از بازسازیهای لازم، نقش مهمی در تعلیم و تربیت دانشجویان رشته معماری و شهرسازی ایفا کرد. خانه رسولیان به عنوان یکی از داراییهای فرهنگی و تاریخی کشور در کنار آثار ملی دیگر، بار عظیمی از ارزشهای فرهنگی و علمی را به دوش میکشد.
ساختمان خانه رسولیان از دو بخش اصلی یعنی بخش بیرونی و اندرونی تشکیل شده است. بخش اندرونی منزل شامل اتاقهای پنجدری و سهدری، بادگیر، کلاهفرنگی، تالار، ارسی و حیاط بزرگی میشود که مرکز زندگی خانوادگی در آن واقع شده است. این بخش به عنوان محل خصوصی خانه شناخته میشود و حوضی وسیع را در دل خود جای داده که سبک زندگی و فرهنگ آن زمان را نشان میدهد.
از سوی دیگر، بخش بیرونی خانه شامل حوضخانه، تالار، زیرزمین، اتاق ارسی و حیاط اختصاصی میشود. این بخش معمولاً برای مهمانیها و مناسبتهای اجتماعی به کار میرفته و به نوعی جلوهگاه مهماننوازی اصفهانیها و یزدیها بوده است.
نکته برجسته در مورد خانه رسولیان، وجود حمام سنتی آن است. برعکس بسیاری از خانههای قدیمی که فاقد حمام بودند، این خانه حمام سنتی خود را در فاصله میان حیاط بیرونی و اندرونی دارد. این امر نشان از توجه عمیق معماران آن زمان به نیازهای اجرایی و فرهنگی جامعه دارد و هنر دست و اندیشه معماران کشوری را نمایش میدهد که در کنار زیبایی بصری، آسایش ساکنان را نیز مد نظر داشتهاند.
خانه رسولیان نه تنها به عنوان یک اثر تاریخی و فرهنگی از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه برای معماران و دانشجویان معماری نیز ارزش معنوی بالایی دارد. یکی از دلایل اصلی این اهمیت، وجود آرامگاه استاد محمدکریم پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران در این خانه است. این مکان در حقیقت به عنوان مکانی برای الهامبخشی و آموزش نسلهای جدید معماران عمل میکند و باعث انتقال تجربیات و ارزشهای معماری سنتی به آنان میشود.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله سهل بن علی، کوچه شهید صدوقی، خانه رسولیان.
خانه نواب وکیل
خانه نواب یکی از خانه های تاریخی یزد و اثری ارزشمند است که هنر و معماری دوره قاجار را به نمایش میگذارد. این خانه به دستور میرزا سیدمحمد رضوی، معروف به نواب وکیل ساخته شده و به دلیل ویژگیهای خاص معماری و تاریخیاش، در سال ۱۳۸۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. این بنا نمونهای ناب از تکنیکهای ساخت و طراحی معماری ایرانی است که با دقت و ظرافت در جزئیات، تاریخ و فرهنگ غنی این سرزمین را به نمایش میگذارد.
معماری خانه نواب به گونهای طراحی شده که دارای دو بخش اندرونی و بیرونی است. این دو بخش به رغم تفاوت در ورودیها و کارکردها، از طریق فضاهای داخلی با یکدیگر در ارتباط هستند. بخش اندرونی فضای خصوصیتر خانه را تشکیل میدهد و به نوعی محل زندگی خانواده و حریم خصوصی آنها به شمار میآید. در حالی که بخش بیرونی معمولاً به فعالیتهای اجتماعی و مهماننوازی اختصاص دارد. این طراحی هوشمندانه نشاندهنده توجه به فرهنگ و سنتهای اجتماعی ایرانی است که ارزشهایی چون مهماننوازی و صمیمیت را در خود جای میدهد.
جالب است بدانیم که بنای دیگری در یزد تحت عنوان خانه نواب وجود دارد که در ضلع غربی میدان امام حسین (ع) واقع شده و به دوران پهلوی برمیگردد. این بنا در سال ۱۳۸۷ به عنوان یکی از آثار ملی ثبت شد؛ اما متأسفانه به دلیل بیتوجهی و عدم رسیدگی، به محلی برای تجمع افراد معتاد و سارقان تبدیل شده است. این وضعیت نگرانکننده ضرورت حفظ و توجه به آثار تاریخی و فرهنگی را نشان میدهد که بدون شک جزء هویت و تاریخ یک ملت به حساب میآیند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله فهادان، روبروی بوستان فهادان.
خانه مرتاض
خانه مرتاض یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد و کشور ایران، به عنوان نمادی از هنر و معماری دوره قاجار شناخته میشود. این بنا در شهر یزد که به داشتن بافت تاریخی و ظرافتهای معماریاش مشهور است، در سال ۱۳۷۴ به دانشکده هنر و معماری اهدا شد و در سال ۱۳۷۷ به عنوان یکی از آثار ملی و ارزشمند ایران به ثبت رسید. چنین اقدامی گامی مهم در راستای حفظ و اشاعه فرهنگ و هنر ایران اسلامی است.
این خانه قدیمی که دارای دو طبقه و دو بخش اندرونی و بیرونی است، با طراحی ظریف و دقیق خود، فضایی منحصربهفرد را به نمایش میگذارد. دو حیاط موجود در این بنا نهتنها از لحاظ کاربری به یکدیگر متصل هستند، بلکه بهطرز شگفتانگیزی تلفیق میان سنت و مدرنیته را نیز نمایان میسازند. هر بازدیدکنندهای با قدم گذاشتن در این فضا، بدون شک از زیبایی و تنوع معماری آن شگفتزده میشود.
به محض عبور از سردر و هشتی مسیری به سمت حیاط اصلی خانه گشوده میشود. این حیاط که بهوضوح بزرگتر و پرکاربردتر از حیاط بیرونی است، میتواند جایگاه تجمع دانشجویان و هنرآموختگان باشد و به عنوان یک فضای آموزشی و اجتماعی عمل کند. ویژگیهای خاصی چون ایوان، بادگیر، تزئینات هنری، پنجرهها، ارسیهای چوبی و آبنما باعث جذابیت هر چه بیشتر این حیاط شده و به زندگی و روح این خانه رنگ میبخشد.
خانه مرتاض به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد به مثابه یک موزه زنده عمل میکند که در آن هنر و معماری میتوانند به عنوان منابع الهامبخش برای دانشجویان عمل کنند. این تعامل بین گذشته و حال درک عمیقتری ازبرای هنرآموزان به وجود میآورد و آنها را به پرداختن به مباحث فرهنگی و اجتماعی ترغیب میکند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان ایرانشهر (رجایی)، کوچه گلچینان، به طرف کوچه مرتاضیون، خانه مرتاض.
خانه شفیع پور یزد
خانه شفیعپور یکی از نمونههای بسیار ارزشمند از معماری دوره قاجاری و میراث فرهنگی ایران است که به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد قدمتی نزدیک به ۱۵۰ سال دارد. این بنا با ویژگیهای معماری منحصربهفرد و زیبایی خیرهکننده جایگاه ویژهای در میان خانههای تاریخی یزد به دست آورده است. بررسی این خانه نه تنها ما را با جنبههای معماری آن آشنا میکند، بلکه عمق فرهنگ و تاریخ این سرزمین را نیز نمایان میسازد.
خانه شفیعپور از دو بخش اصلی تشکیل شده است که ورودی آن در کنار بخش کوچکتر خانه واقع شده و از طریق دالانی که در امتداد حیاط کوچک قرار دارد، به حیاط اصلی بزرگ و مستطیل شکل میرسد. طراحی حیاط اصلی به گونهای است که بخشهای شمالی، جنوبی و غربی آن با اتاقهایی احاطه شدهاند که رو به این حیاط باز میشوند. در جبهه شرقی نیز اتاقهایی دو لایه قرار دارند که لایه اول به حیاط مشرف است و لایه دوم پشت لایه اول قرار میگیرد تا آرامش بیشتری داشته باشد. این طراحی محوطه نمایانگر توجه به ایجاد فضایی دلنشین و مطبوع برای ساکنان خانه است.
وجود ارسی بزرگی در بخش جنوبی حیاط و ارسیهای کوچکی در طبقه بالایی از دیگر ویژگیهای قابل توجه خانه شفیعپور است. ارسیها نه تنها به عنوان عناصر معماری، بلکه به عنوان نشانهای از زیباییشناسی دوره قاجاری به کار رفتهاند. استفاده از چوب و رنگهای متنوع در طراحی این ارسیها، فضایی لطیف و دوستانه به محیط میبخشد که باعث میشود بازدیدکنندگان احساس آرامش و راحتی کنند.
خانهای کوچک و دو طبقه در قسمت شمالی حیاط اصلی وجود دارد که شامل سه اتاق پنج دری و یک اتاق ارسی است. نکته جالب در مورد این اتاقها، هماندازه بودن آنها از لحاظ قاعده و ارتفاع داخلی است که یکپارچگی طراحی در این بنا را نشان میدهد. سقفهای یک شکل و نقشهای رنگارنگ که بر روی دیوارهها نقاشی شدهاند، حال و هوای خاص و دلنشینی به خانه شفیعپور بخشیده و آن را به مکانی جذاب برای بازدیدکنندگان تبدیل کردهاند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان قیام، محله تبریزیان، کوچه گلچینان، نزدیک خانه مودت یزد.
خانه ریسمانیان
خانه ریسمانیان یکی از نمونههای بارز معماری تاریخی استان یزد است که با تاریخچهای کهن و زیباییهای بصری خود، توجه بسیاری از بازدیدکنندگان و پژوهشگران را به خود جلب میکند. این بنا به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد قدمتی نزدیک به یک قرن دارد. خانه ریسمانیان در ابتدا توسط آقا سید عبدالحی، مجتهدی برجسته، ساخته شد و سپس توسط حاج علیاکبر ریسمانیان خریداری و مورد بازسازی قرار گرفت. این امر نشاندهنده اهمیت فرهنگی و تاریخی این اثر در گذر زمان است.
خانه ریسمانیان دارای دو درب ورودی قدیمی در زوایای جنوبغربی و جنوبشرقی است. درب اول با یک راهرو و دالانی به حیاط اصلی متصل است و درب دوم به حیاط کوچکتری منتهی میشود. چنین طرحی در بسیاری از خانههای قدیمی یزد مشاهده میشود و به ایجاد فضایی دنج و محفوظ کمک میکند. دو حیاط مذکور نیز با یک دالان کوتاه به یکدیگر متصل شدهاند که این ارتباط فضایی، جلوهای از هارمونی و زیباییهای معماری ایرانی را به نمایش میگذارد.
حیاط اصلی خانه ریسمانیان به شکل مستطیلی بزرگ طراحی شده و اتاقهای آن به صورت متقارن در دور تا دور حیاط قرار گرفتهاند. این تقارن در جبهههای شمالی و جنوبی نمایان است و در قسمتهای شرقی و غربی نیز به نوعی این هماهنگی حفظ شده است؛ هرچند که بعدها تغییراتی در بازسازی بنا به وجود آمد. نکته مهم این است که فضاهای خدماتی خانه بر خلاف فضاهای اصلی، از این نظم و تقارن برخوردار نیستند که خود یک ویژگی خاص و جالب توجه درباره این بنا محسوب میشود.
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد خانه ریسمانیان، وجود سرداب در بخش جنوبی آن است. این امر نشان میدهد که این بنا به طبقات بالای جامعه تعلق داشته؛ چرا که در آن زمان ساخت سرداب در خانهها چندان رایج نبود. این سرداب مکانی برای خنکنگهداشتن مواد غذایی و ایجاد فضایی مناسب در تابستانهای گرم یزد داشته و نشاندهنده اصالت و ارزشمندی این بنا در تاریخ معماری ایران است.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، لب خندق، خیابان قیام، محله دارالشفا، خانه ریسمانیان.
خانه صولت
خانه صولت یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد و از آثار باارزش تاریخی این شهر بوده و نمادی از هنر معماری دوران قاجار و زیباییهای فرهنگی این دیار است. این خانه با ستونهای گچبری شده و نقشهای اسلیمی خیرهکنندهاش، نه تنها چشم هر بینندهای را به خود جلب میکند، بلکه قصهای از تاریخ و فرهنگ مردم ایران را نیز در دل خود جای داده است. بنا بر تاریخ، این خانه به خان مشهور ابرکوه، آقای صولت، تعلق داشته و بعدها در سال ۱۳۷۵ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت میرسد. با گذشت زمان، این اثر باارزش به موزه مردمشناسی ابرکوه تبدیل شده و به عنوان یکی از جاذبههای گردشگری و فرهنگی مهم منطقه شناخته میشود.
این خانه با طراحی خاص و متناسب با اقلیم و نیازهای زندگی مردم، ویژگیهای منحصربهفردی دارد. درب ورودی خانه پس از گذر از هشتی و یک دالان طولانی به حیاط زیبایی ختم میشود که در چهار طرف آن ستونهای گچبری زیبا قرار دارند. این ستونها نه تنها جلوهای خاص به حیاط میبخشند، بلکه به طور معناداری نكاتی از فرهنگ و هنر آن دوره را به نمایش میگذارند. ترکیب رنگها و طرحها در گچبریهای این ستونها، زیبایی و ظرافت خاصی را به نمایش میگذارد و حس تازگی و زندگی را در فضای خانه زنده میکند.
از دیگر نکات قابل توجه در طراحی خانه صولت این است که فضاهای مختلف خانه براساس فصلها تقسیم شدهاند. یک پنجدری رو به آفتاب با درهای کوچک در بخش شمالی حیاط تعبیه شده که مخصوص فصل زمستان طراحی شده است. این ویژگی، توجه ویژه معماران به شرایط جوی و نیازهای ساکنین خانه را نمایش میدهد. در قسمت جنوبی اتاق پنجدری دیگری وجود دارد که پشت به آفتاب قرار دارد و برای فصول گرم سال مناسب است. طراحی این بخش به گونهای انجام شده که به واسطه پایابی سنگی، ساکنین به قنات دسترسی پیدا کنند. طراحی که دانش و تجربیات معماران در برآورده کردن نیازهای معیشتی مردم آن زمان را نشان میدهد.
- آدرس: استان یزد، شهر ابرکوه، خیابان باهنر، محله دروازه میدان، خانه صولت.
خانه لاری ها
خانه لاریها که به عنوان موزه اسناد تاریخی یزد شناخته میشود، یکی از خانه های تاریخی یزدو یک اثر ارزشمند معماری برای این دیار باستانی است. این بنا مانند بسیاری از خانه های تاریخی یزد، روایتی مملو از داستانها و وقایع را در دل خود جای میدهد. تاریخ این خانه به حدود ۱۵۰ سال پیش برمیگردد؛ زمانی که حاج محمدابراهیم لاری، یکی از مهاجران بااستعدادی که از لار فارس به یزد آمده بود، این بنا را به عنوان محل سکونت خود و خانوادهاش ساخته است.
معماری این خانه با عناصر خاص خود و زیباییهای منحصربهفرد، در طول زمان به یکی از زیباترین خانههای شهر یزد تبدیل شد. این بنا در طول سالها محلی پرجنبوجوش برای خانواده لاریها بود؛ اما به علت مسائل و مشکلات مالی و وراثتی، این خانه به تدریج متروکه شد.
سیری در تاریخ این بنا نشان میدهد که چگونه ناپایداریها و تحولات اجتماعی، کاربریهای مختلفی را برای این خانه رقم زده است. با این حال، این وضعیت نیز دائمی نبود. در سال ۱۳۶۳، اداره میراث فرهنگی بر آن شد که تملک این خانه را به دست گیرد و از آن حفاظت کند. در نهایت، این بنا در سال ۱۳۸۵ به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد و یک اثر ملی ثبت شد.
امروزه، خانه لاریها علاوه بر اینکه به عنوان یکی از جاهای دیدنی یزد شناخته میشود، به عنوان موزه اسناد تاریخی نیز مورد استفاده قرار میگیرد. این موزه به گردشگران و علاقهمندان این امکان را میدهد که با تاریخچه این دیار و خانوادههای آن بیش از پیش آشنا شوند. دسترسی به مستندات تاریخی و آثاری که در این مرکز نگهداری میشود، به بازدیدکنندگان کمک میکند تا با روایتهای زندگی گذشتگان خود ارتباط نزدیکتری بگیرند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله فهادان، مجاور عمارت کلاهفرنگی.
خانه شکوهی
خانه شکوهی یکی از آثار با ارزش معماری ایرانی، در اواخر دوران قاجار و به دستور مرحوم وزیری، موسس کتابخانه وزیری در شهر یزد ساخته شد. این بنا که یکی از خانه های تاریخی یزد بوده و به عنوان نمادی از هنر و معماری اصیل ایرانی شناخته میشود، در حدود ۱۱۰ سال پیش بنا شده و پس از آن توسط شخصی سرشناس به نام سید محمد شکوهی خریداری میشود. این خانه از آن زمان با نام وی شناخته شده و به یکی از نشانههای هویتی یزد تبدیل شده است.
خانه شکوهی دارای چهار حیاط مجزا است که هر یک از آنها ویژگیهای منحصربهفرد خود را دارند. حیاط اندرونی که بزرگترین حیاط این خانه است، فضایی دلنشین و آرامشبخش را فراهم میکند و شامل تالارهای بزرگ، بادگیرهای زیبا و اتاقهای پنجدری و سهدری است. وجود حوض مستطیل شکل و آبنماها به همراه باغچههایی که در امتداد این حوض قرار دارند، جلوهای خاص به این حیاط میبخشند و محیطی دل انگیز برای ساکنین و بازدیدکنندگان ایجاد میکنند.
در قلب این مجموعه، حیاط نارنجستانی واقع شده است که در بخش جنوبغربی حیاط اندرونی قرار دارد. این حیاط مربع شکل نه تنها دارای اتاقهایی زیبا است، بلکه یک حوض هشت گوش و چهار باغچه کوچک نیز در آن وجود دارند که زیبایی طبیعت را به رخ میکشند. این فضا فرصتی برای دورهمیهای خانوادگی و اجتماعی فراهم میآورد و سنتهای فرهنگی ایرانی را به نمایش میگذارد.
حیاط بیرونی در بخش جنوبشرقی خانه قرار دارد که از نارنجستان بزرگتر و از حیاط اندرونی کوچکتر است. این حیاط نیز با امکانات و زیباییهای خود به تنوع و جذابیتهای خانه شکوهی میافزاید. علاوهبر این، وجود شبهحیاطی در میان جبهه شرقی حیاط بیرونی و شمال غرب حیاط اندرونی، یکی دیگر از خصیصههای این اثر تاریخی است که خود به عنوان یکی از ورودیهای خانه عمل میکند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، محله فهادان، نزدیک مسجد جامع یزد.
خانه سالار میبد
خانه سالار میبد، یکی از جاذبههای معماری و فرهنگی شهر یزد، در میان کوچهباغهای زیبای محله باغشاهی قرار دارد. این خانه تاریخی، مانند سایر خانه های تاریخی یزد، با حیاطی وسیع و دلانگیز نقطه کانونی زندگی برای ساکنانش بوده است. حوض بیضی شکل در مرکز حیاط همراه با باغچههای کوچک و سرسبز، فضایی آرام و مطبوع را به وجود آورده که یادآور زیباییهای معماری ایرانی در آن زمان است.
ایوان بلند در سمت جنوبی حیاط که با ظرافت خاصی طراحی شده، نقطهای برای استراحت و لذت از مناظر طبیعی و هوای مطبوع باغ است. همچنین، اتاقهای متعدد که باقی ضلعهای حیاط را تشکیل میدهند، جایگاهی برای استراحت و زندگی روزمره ساکنان خانه فراهم میکنند.
از ویژگیهای بارز خانه سالار میبد، قرینهسازی تفضیلی در فضاهای شرقی و غربی آن است که به تقارن و زیبایی این بنا افزوده است. نهر آبی که در باغ خانه روان است، نه تنها نمادی از هنر آبرسانی سنتی ایرانی محسوب میشود، بلکه ارتباط عمیق انسان با طبیعت نیز به نمایش میگذارد.
این خانه تاریخی که در سال ۱۳۷۹ به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد و یک اثر ملی ثبت شده است، در گذشته متعلق به حاجی سالار نوادگان حکیم، پزشک مطرح زمان خود بود. امروزه این بنای فاخر تحت نظارت اداره میراث فرهنگی میبد قرار دارد و به عنوان نشانی از افتخارات فرهنگی و تاریخی شهر شناخته میشود.
- آدرس: استان یزد، شهر میبد، بلوار قاضی میرحسین، خیابان آیت الله دستغیب.
خانه تهرانی ها
خانه تهرانیها به عنوان یکی از آثار با ارزش تاریخی و فرهنگی یزد، هویت خاصی را در دل خود نهفته دارد. این بنا به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد حدود ۲۰۰ سال پیش توسط آقا شیخ مهدی عرب ساخته شد و پس از گذشت سالها، خاندان او نام خانوادگی خود را به تهرانی تغییر دادند. از این رو، این خانه به خانه تهرانیها معروف شد. این بنا که متعلق به دوران قاجار است، هم اکنون با کاربری هتل موزه تحت عنوان فهادان از گردشگران استقبال و پذیرایی میکند و از بهترین هتل های یزد محسوب میشود.
خانه تهرانیها از دو بخش اصلی و خدماتی تشکیل شده است که هر کدام با ورودیهای مجزای خود، احساس متفاوتی را به بازدیدکنندگان منتقل میکند. ساختار این خانه شامل اجزای متنوعی نظیر سردر، دالان، حیاط، هشتی، بادگیر، اتاق شاهنشین، سهدری، تالار، ایوان، قنات و سرداب است. این اجزا نه تنها زیبا و جذاباند، بلکه فرهنگ غنی و معماری منحصربهفرد یزد را نشان میدهند.
یکی از ویژگیهای بارز و منحصربهفرد خانه تهرانیها، سردابهای واقع در جبهههای شرقی و جنوبی آن است. این سردابها به دلیل شرایط جوی یزد، همچون خنک کنندههای طبیعی برای زندگی در فصول گرم سال بسیار کارآمد بودند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، محله فهادان، روبروی زندان اسکندر.
خانه گلشن
خانه گلشن به عنوان یکی دیگر از خانه های تاریخی یزد، نمونهای برجسته از معماری دوران قاجار است که به واسطه داستانهای خاص خود، همواره مورد توجه گردشگران و محققان قرار میگیرد. این خانه با قدمت زیاد و ویژگیهای منحصربهفردش، این روزها جان تازهای یافته و به یک هتل چهار ستاره به نام هتل لاله یزد تبدیل شده که روایتگر تاریخ غنی این دیار است.
تاریخنگاری خانه گلشن به اوایل دوره قاجار برمیگردد. این بنا به عنوان یکی از خانه های تاریخی یزد، توسط حاج علیاکبر تلی، معروف به مروج پایهگذاری شد و پس از انتقال آن به دختر و دامادش حاج حسین گلشن، به نام این خانواده شهرت یافت. ساختار اولیه این خانه شامل یک بخش اندرونی بود که در دوران رضاشاه با اضافه شدن بخشهای نارنجستان و بیرونی به ۴۲ اتاق توسعه یافته و هر اتاق با طراحی منحصربهفرد خود به ویژگیهای خاص این اثر تاریخی افزوده است.
این خانه با دیوارهای خشت و گلی خود تا سال ۱۳۵۷ به عنوان یک محل مسکونی مورد استفاده قرار میگرفت. با گذشت زمان و متروکه شدن بنا، کشف یک گنجینه در سال ۱۳۷۵، داستانهای جدیدی به آن افزود. این گنجینه شامل یک دیگ مسی مملو از سکههای طلا بود که متعلق به وارث بنا یعنی همسر مرحوم گلشن بود و پس از کشف، به سازمان میراث فرهنگی کشور تحویل داده شد. این واقعه ارزشی که این بنا در دل تاریخ یزد دارد را به نمایش میگذارد.
با بازسازی خانه گلشن و تبدیل آن به هتل لاله یزد در سال ۱۳۸۲، این مکان تاریخی به فضایی برای پذیرایی از گردشگران و میهمانان تبدیل شد. امکانات مدرنی نظیر پارکینگ، خدمات لاندری، اینترنت رایگان و سرویس ۲۴ ساعته در این هتل فراهم آمده و همچنین یک سوئیت VIP با حوضی کوچک و فواره، به محیط آن جاذبهای خاص میبخشد. این هتل نه تنها مهمانان را در فضایی تاریخی و دلانگیز میزبانی میکند، بلکه به نوعی نمایانگر پیوند گذشته و حال یزد نیز به شمار میرود.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان دهم فروردین، محله تل، دروازه قصابها، جنب آب انبار گلشن، هتل لاله یزد.
خانه وحشی بافقی
خانه وحشی بافقی، که متعلق به شاعر برجسته ایرانی شمسالدین محمد وحشی بافقی است، به عنوان یکی از جواهرات معماری یزد شناخته میشود. این خانه با قدمت تاریخی خود و برخورداری از معماری خاص و ظروف قدیمی، تبدیل به یکی از مقاصد پرطرفدار گردشگران شده است.
این خانه با مساحت حدود ۱۲۰ متر مربع شامل هفت اتاق و یک ایوان بزرگ است. طراحی هوشمندانه آن به گونهای است که زیر بنای این مکان، یک زیرزمین سرتاسری دارد. این زیرزمین در گذشته، با جریان مداوم آبی که از ضلع شرقی عبور میکرد، دما و رطوبت را در فصول گرم سال به شکل قابل توجهی کاهش میداد. این ویژگیها نه تنها نشانگر ذوق هنری و معماری زمان خود است، بلکه حکایت از درک عمیق مردم آن دوران نسبت به شرایط جوی و نیازهای انسانی دارد.
خانه وحشی بافقی در سال ۱۳۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید و در حال حاضر به عنوان موزه مورد استفاده قرار میگیرد. این موزه همواره به بازدیدکنندگان فرصتی میدهد تا از نزدیک با زندگی و آثار این شاعر برجسته آشنا شده و از زیباییهای معماری سنتی ایران بهرهمند شوند.
- آدرس: استان یزد، شهر بافق، جنب مسجد جامع کبیر بافق، خانه وحشی بافقی.
خانه فرخی یزدی
خانه فرخی یزدی، که به عنوان یادگاری از یک مبارز آزادیخواه در تاریخ معاصر ایران شناخته میشود، داستان غمانگیزی از مبارزه و فداکاری را در دل خود دارد. این خانه به میرزا محمد، ملقب به فرخی، تعلق دارد که در سال ۱۲۲۹ هجری شمسی در یزد به دنیا آمد و در دوران مشروطه به یکی از چهرههای برجسته دموکرات و آزادیخواه تبدیل شد. فرخی با استفاده از شعر به بیان افکار انقلابی و حق طلبانهاش پرداخت و این هنر نه تنها وسیلهای برای ابراز عقاید او بود، بلکه به قیمت جانش نیز تمام شد.
حاکم یزد که تحمل صدای حقطلبی فرخی را نداشت، دستور داد که دهان او را با نخ و سوزن بدوزند. این اقدام زشت نه تنها آزادی بیان را نقض میکند، بلکه عمق بیرحمی رژیمهای استبدادی را نیز نمایان میسازد. همچنین، تحولات بعدی منجر به زندانی شدن او در شهربانی و در نهایت، مرگ تلخش به وسیله آمپول هوا به دستور رضاشاه شد. این وقایع نشاندهنده سرنوشت غمانگیز افرادی است که در برابر ظلم ایستادند و به خاطر آزادیخواهی، جان خود را فدا کردند.
خانه فرخی یزدی علاوه بر اینکه نمادی از فداکاری و شجاعت است، به عنوان یک اثر فرهنگی و تاریخی نیز اهمیت دارد. در سالهای اخیر، این ملک تاریخی به بازماندگان فرخی یزدی اهدا شد و آنها تلاش کردند تا با اهدای آن به میراث فرهنگی کشور، یاد و نام این آزادیخواه را زنده نگه دارند. پس از بازسازی، این خانه در سال ۱۳۹۱ به عنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد و امید میرفت که با این اقدام، مردم بیشتری با داستان زندگی و مبارزات فرخی آشنا شوند.
با این حال، علیرغم اعتبار ملی این خانه، شاهد کملطفیها و بیتوجهیها نسبت به حفظ و نگهداری این مکان بودیم. خانه فرخی یزدی در سال ۱۳۹۸ به عنوان موزهای برای نمایش آثار و زندگینامه این آزادیخواه بازگشایی شد، اما این بازگشایی چندان دوام نداشت و به زودی مجدداً درهای آن به روی بازدیدکنندگان بسته شد.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان امام خمینی، کوچه روبروی شاهزاده فاضل، روبروی دفتر آیت الله مکارم شیرازی.
خانه و هتل ادیب الممالک
خانه و هتل ادیب الممالک با قدمتی بالغ بر ۲۰۰ سال، نمادی از معماری و فرهنگ غنی دوره قاجاریه به شمار میرود. این خانه تاریخی با طراحیهای چشمنواز، شامل اتاقهای شاهنشین، سهدری و دو دری و همچنین تالاری باشکوه میشود و جلوهای از هنر و زیبایی را به نمایش میگذارد؛ به ویژه سرداب و حمام سنتی این بنا به همراه رختکن و حوضچههای آن، از جاذبههای منحصربهفردی است که بازدیدکنندگان را مجذوب خود میکند.
تغییر این خانه به هتل ادیب الممالک، نمونهای از یک تغییر کاربری موفق و شگفتانگیز است. این هتل با ۱۳ اتاق مختلف، فضایی دلنشین و جذاب برای مسافران و گردشگران فراهم میآورد. بازدید از این مکان، نه تنها فرصتی برای اقامت در یک خانه تاریخی و لذت بردن از آرامش آن، بلکه فرصتی برای آشنایی با فرهنگ و تاریخ غنی یزد نیز است.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان قیام، کوچه در خندق، کوچه فرش نصیریانی، پلاک ۸۳.
عمارت و رستوران خانه پدری یزد
عمارت خانه پدری، که در اواخر دوران صفوی و در محله لرد کیهان یزد ساخته شده، به عنوان یکی از نمونههای بارز معماری ایرانی نمایانگر هنر بینظیر و تاریخ غنی این سرزمین است. این بنای تاریخی با مساحت ۱۵۰۰ مترمربع، یکی از آثار ارزشمند معماری یزدی به شمار میرود که نه تنها زیباییهای منحصربهفردی دارد، بلکه بازتابدهنده فرهنگ و هویت اجتماعی مردم این دیار هم است.
ویژگیهای خاص عمارت خانه پدری، به ویژه گچبریها و آینهکاریهای هنری آن، جلوهای خیرهکننده را در بدو ورود به نمایش میگذارد. این تزئینات هنرمندانه، هر بینندهای را به دنیای دلنشین هنر ایرانی میبرد و نشاندهنده توانمندیهای بینظیر معماران و هنرمندان یزدی در آن دوران است. اتاقها، راهروها و پنجدریهای این بنا، هر یک با گچبری و نقاشیهای خاص خود، روایتگر داستانهایی از زندگی و فرهنگ مردم گذشته هستند.
دو ویژگی بارز دیگر این عمارت، وجود قنات و دالانهای تاریخی آن است که نمادی از نحوه آبیاری و معماری معاصر آن زمان به شمار میروند. این قناتها نه تنها منبعی برای تأمین آب به شمار میآمدند، بلکه تأثیر عمیقی بر شکلگیری زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم منطقه داشتند.
در سال ۱۳۸۲، عمارت خانه پدری به عنوان یکی از زیباترین خانههای تاریخی یزد به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد و به عنوان یک میراث فرهنگی برای نسلهای آینده محافظت میشود. این اقدام نه تنها به حفظ و نگهداری این اثر ارزشمند کمک کرد، بلکه بر گسترش گردشگری فرهنگی در این منطقه نیز تأثیر داشته است.
با این حال، عمارت خانه پدری در سالهای اخیر دچار تغییر کاربری شده و به یک رستوران بزرگ با ظرفیت پذیرایی از ۴۰۰ نفر تبدیل شده است. در این رستوران، امکاناتی همچون رزرو گروهی، موسیقی زنده و منوی انگلیسی فراهم شده است که تجربهای بینظیر از فرهنگ و هنر ایرانی را برای مهمانان داخلی و خارجی به ارمغان میآورد. شایان ذکر است که این رستوران به عنوان بزرگترین رستوران سنتی مبله ایران شناخته میشود و علاوه بر ارائه غذاهای عالی، فضایی دلنشین و تاریخی را برای مهمانان فراهم میکند.
- آدرس: استان یزد، شهر یزد، خیابان سید گلسرخ، کوچه حسینیه، نبش آتشنشانی، عمارت و رستوران خانه پدری یزد.
سخن پایانی
خانه های تاریخی یزد نه تنها نمادهایی از معماری سنتی ایران هستند، بلکه گنجینهای از فرهنگ و تاریخ این شهر باستانی محسوب میشوند. این خانهها با طراحی منحصربهفرد خود، توانستهاند در برابر گذر زمان ایستادگی کرده و داستانها و یادگارهای نسلهای گذشته را به ما منتقل کنند. حفاظت و نگهداری از این آثار ارزشمند، نه تنها برعهده نهادهای دولتی است، بلکه هر یک از ما به عنوان شهروندانی که افتخار زندگی در این سرزمین را داریم، باید در این راستا مسئولیتپذیر باشیم. اگر شما هم قصد سفر به یزد را دارید، حتماً بازدید از این خانهها را در برنامه سفر خود بگنجانید.
سؤالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر میدهید.