مراسم گلاب گیری کاشان در اردیبهشت ماه
مبینا قراباغی کاشان و فصل بهار رابطه بسیار گرمی با یکدیگر دارند و بالاخص اردیبهشت‌های کاشان بسیار پربار هستند و سراسر کاشان را گل‌های عطرآگین گل محمدی فرا می‌گیرند. در کوچه‌بازارها و خیابان‌های آن که قدم می‌زنید، ناخودآگاه عطر گل‌های محمدی و گلاب را حس می‌کنید؛ اندکی که دقت کنید متوجه می‌شوید که عده‌ای در حال جمع‌آوری گل‌های محمدی و مراسم گلاب گیری هستند. البته آیین و مراسم گلاب گیری کاشان فقط مختص به این شهر نیست و شهر و روستاهای اطراف آن شامل قمصر و نیاسر نیز در این آیین سهیم هستند. اگر دوست دارید تا بیشتر با مراسم گلابگیری کاشان، قمصر و نیاسر آشنا شوید و انواع گلاب را از یکدیگر تشخیص دهید، در ادامه با پته همراه شوید.
تاریخچه مراسم گلاب گیری کاشان
شاید برایتان جالب باشد که ایرانیان جزو اولین افرادی بودند که از خواص درمانی و خوراکی گل سرخ (محمدی) آگاه شدند و براساس اسنادی بین‌المللی، ایران اولین تولیدکننده گلاب بوده است. گل سرخ یا گل محمدی ریشه در گیاهان بومی ایران دارد و تقریبا تا 350 سال پیش در کشور دیگری سابقه روییدن نداشته است.
در دوره صفویه به مرور گل‌های سرخ همراه با دستگاه‌های مخصوص گلابگیری به کشورهای ترکیه، سوریه و بلغارستان صادر شده است و بدین ترتیب گل سرخ و گلابگیری از انحصار ایران خارج شده است. البته بین قرن‌های هشتم و نهم میلادی، گلاب به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کالاهای تجاری ایران از طریق جاده ابریشم به هند و چین صادر شده است؛ اما ظاهرا خبری از آموزش پرورش گل سرخ به دیگران نبوده است که تا 350 سال پیش هنوز این گل فقط در کشور ایران نروییده است.
ایرانیان جزو اولین افرادی بوده‌اند که با استفاده از روش تقطیر، اسانس گل سرخ را به‌عنوان گلاب بدست آورده‌اند و بعدها این روش را به دیگران آموخته‌اند. ابن‌سینا یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی و مسلمان بوده است که به‌عنوان پدر علم پزشکی ایران از وی یاد می‌شود. ایشان بخش زیادی از عمر خود را صرف تحقیق و بررسی استخراج اسانس‌ها به روش تقطیر کرده است.
قدیمی‌ترین مرکز تولید گلاب در ایران، شهر تاریخی گور و بخش میمند واقع در استان فارس قرار داشته است، اما امروزه مرکز اصلی کاشت گل‌های سرخ و قطب گلابگیری ایران را شهر کاشان می‌دانند. البته در اطراف شهر کاشان، شهرهای قمصر و نیاسر نیز وجود دارند که کارگاه‌های گلابگیری بسیاری دارند. در شهرهای کاشان، قمصر، نیاسر، برزک و جوشقان سالانه 15 هزار تن گلاب تولید می‌شود که بخش زیادی از این حجم به کشورهای همسایه و خارجی صادر می‌شود.
اگرچه بیش از 7 هزار سال از کاشت گل سرخ در ایران می‌گذرد، آیین گلابگیری در ایران قدمتی هزار ساله دارد. در گذشته گلابگیری با استفاده از روش‌های سنتی انجام می‌گرفته است؛ اما امروز با پیشرفت علم و صنعت، همانند بسیاری از کشورهای مدرن، گلابگیری در ایران به روش صنعتی و با استفاده از ابزارآلات مکانیزه انجام می‌شود.
اردیبهشت ماه نقطه عطف گلاب گیری کاشان
گلابگیری در کاشان در فصل بهار بالاخص اردیبهشت ماه به نقطه عطف خود می‌رسد؛ زیرا رشد گل‌های سرخ در این بازه زمانی به اوج خود می‌رسد و گل‌ها آماده برداشت و گلابگیری می‌شوند. این گلابگیری حتی در بهترین حالت می‌تواند تا پایان فصل بهار نیز به ادامه داشته باشد.
گلابگیری در کاشان سالانه از اردیبهشت آغاز می‌شود و طی سه الی چهار هفته در سراسر کاشان اعم از شهر و روستاهای اطراف میزبان گردشگران زیادی است. تورهای گردشگری کاشان متمرکز بر فصل بهار و اردیبهشت ماه هستند و این ماه بهترین فرصت برای شرکت در مراسم گلابگیری و بازدید از کاشان و شهرهای قمصر و نیاسر است.
برای شرکت در مراسم گلابگیری نیاز به سفرهای چند روزه نیست و تورهای یک روزه مختلفی در این ماه برگزار می‌شوند. پس اگر قصد دارید تا در این مراسم شرکت کنید، آخر هفته هم شما را کفایت می‌کند.
مراسم گلاب گیری در چه شهرهایی بجز کاشان برگزار می‌شود؟
شاید بتوان به‌عنوان معروف‌ترین مرکز گلاب و گلابگیری را شهری در فاصله 27 کیلومتری جنوب کاشان بنام قمصر معرفی کرد. اما بجز کاشان و قمصر در شهرهای دیگری چون نیاسر که جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی مختلفی در جای‌جای آن وجود دارد و روستاهای وادقان، ون و سده نیز این مراسم به‌طور گسترده برگزار می‌شود.
حتی بسیاری گلاب‌های تولیدی در روستاهای ون و وادقان را بهترین و غلیظ‌ترین گلاب موجود در ایران و جهان می‌دانند. این روستاها که در نزدیکی یکدیگر قرار دارند تا شهر کاشان 50 کیلومتر فاصله دارند. مراسم گلابگیری در شهرهای کاشان، نیاسر، قمصر و برزک به‌طور ویژه‌ای برگزار می‌شود. بسیاری از گردشگرانی که برای شرکت در مراسم گلابگیری به کاشان سفر می‌کنند به دیگر شهرهای مذکور نیز سری می‌زنند.
جشنواره گلاب گیری قمصر
بسیاری شهر قمصر را با گلاب‌های مرغوب و گل‌های سرخش می‌شناسند و بسیاری از گردشگران برای بازدید از این شهر و شرکت در مراسم گلابگیری ماه‌های اردیبهشت و خرداد را انتخاب می‌کنند. این شهر در محاصره کامل باغ‌های گل سرخ قرار دارد و نفسش بوی گل محمدی و گلاب می‌دهد.
گردشگران می‌توانند از کارگاه‌های گلابگیری فعال در سطح شهر و حومه شهر قمصر بازدید کنند و فرآیند گلابگیری را از نزدیک تماشا کنند. مردم شهر قمصر بسیار خونگرم و مهمان‌نواز هستند و اگر سوالی در زمینه گلابگیری داشتید، برای شما توضیحاتی ارائه می‌دهند.
جشنواره گلاب گیری نیاسر
همانطور که بارها این موضوع ذکر شد که یکی دیگر از شهرهای معروف اطراف کاشان که میزبان برگزاری مراسم گلابگیری است، شهر تاریخی نیاسر است که در فاصله 20 کیلومتری شمال غربی شهر کاشان قرار دارد. اردیبهشت ماه نیاسر میزبان گردشگرانی از سراسر ایران و جهان است که کیلومترها تا این شهر را فقط به شوق شرکت در مراسم گلابگیری می‌پیمایند؛ غافل از آنکه این شهر علاوه‌بر باغ‌های گل سرخ و مرسام گلابگیری، آثار تاریخی بسیاری در خود جای داده است و لقب باغشهر کهن ایران را یدک می‌کشد.
آشنایی با فرآیند گلاب گیری کاشان
احتمالا خودتان بهتر می‌دانید که گلاب از تقطیر گل‌های سرخ معروف به گل محمدی بدست می‌آید و به این موضوع نیز اشاره کردیم که فصل بهار بالاخص اردیبهشت ماه زمان گلابگیری است. البته سال‌هاست که هوا نسبت به گذشته گرم‌تر شده است و از این رو گاهی در فروردین ماه شروع به گل‌چینی و تقطیر گل‌های سرخ می‌کنند. تولیدکنندگان گلاب قبل از طلوع آفتاب شروع به گل‌چینی می‌کنند و گردشگران از همان ساعات اولیه صبح می‌توانند از کارگاه‌های گلابگیری بازدید کنند.
بازدید از کارگاه‌های گلابگیری کاشان برای عموم مردم آزاد است و گردشگران زمانی که وارد این کارگاه‌ها می‌شوند با دیگ‌هایی پر از گل‌های سرخ مواجه می‌شوند. یک نفر در این کارگاه‌ها مسئول معرفی بخش‌های مختلف کارگاه و ارائه توضیحات درباره فرآیند گلابگیری است. از جمله ابزارآلات مخصوص گلابگیری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- دیگ‌های مسی با ظرفیتی بالغ بر 120 تا 150 لیتر در جای‌جای کارگاه قرار دارند.
- تغارهای مسی که به‌عنوان درپوش دیگ‌ها کاربرد دارند.
- پارچ‌های دسته‌دار مسی با ظرفیت 30 تا 40 لیتر که درون آب سرد قرار می‌گیرند.
- 4 عدد نی کوچک پوک که به‌عنوان رابط بین دیگ‌ها و پارچ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- حوض پر از آب و دستگاه‌های حرارتی که زیر دیگ‌ها قرار می‌گیرند.
آشنایی با فرآیند گلاب گیری به روش سنتی
در بعضی از کارگاه‌های گلابگیری هنوز از روش‌های سنتی استفاده می‌کنند و می‌توانید از آن‌ها بازدید کنید. فرآیند گلابگیری در بسیاری از کارگاه‌هایی که به روش سنتی اقدام به گلابگیری می‌کنند به صورت زیر است:
- در این کارگاه‌ها ابتدا دیگ‌های مسی را روی دستگاه‌های حرارتی قرار می‌دهند و در هر دیگ حدود 30 کیلوگرم گل سرخ چیده شده می‌ریزند.
- در مرحله بعدی 80 لیتر آب به این دیگ‌ها اضافه می‌کنند و درپوش مسی را بر روی این دیگ‌ها می‌گذارند؛ البته بر روی همین درپوش‌ها وزنه‌های سنگینی قرار می‌دهند تا بخار آب درپوش را پرت نکنند و فشار ناشی از بخار آب را کنترل کنند.
- در مرحله بعد با بکارگیری مقداری پوشاننده مخصوص که مخلوطی از آرد نان و تفاله گل است، فاصله‌های بین دیگ‌ها و درپوش‌های مسی را پر می‌کنند تا از هدر رفتن بخار جلوگیری کنند.
- و در مرحله آخر پارچ‌های مسی را درون آب می‌گذارند و با استفاده از لوله‌های چدنی آن‌ها را ثابت نگه می‌دارند؛ البته به‌گونه‌ای که حداقل 20 سانتی‌متر از این پارچ‌ها از آب بیرون باشد.
بهترین نوع گلاب
برای شناسایی بهترین نوع گلاب و میزان خالصی آن، باید آن را بچشید. اگر گلابی که می‌چشید، باعث شود تا شما طعم گس و تلخی آن را حس کنید، آن گلاب خالص است؛ البته برای تشخیص دقیق‌تر بهترین نوع گلاب باید رنگ و میزان شفافیت گلاب را نیز بررسی کنید.
گلابی خالص است که عاری از رنگ و شفاف باشد. خالص بودن گلاب به میزان تلخی آن وابسته است. از طرفی برای بررسی طبیعی بودن گلاب باید ابتدا مقداری گلاب بچشید و سپس دوبار آب دهانتان را قورت دهید. اگر پس از دوبار قورت دادن آب دهان خود، هنوز هم تلخی گلاب را حس کردید، باید بدانید که در تهیه این گلاب از اسانس غیرطبیعی استفاده شده است.
انواع گلاب کاشان
گلاب کاشان و به‌طورکلی گلابها براساس نوع کاربردشان متفاوت هستند. برای مثال بعضی گلابها خاصیت خوراکی دارند و بعضی گلابها فقط دارای خواص درمانی هستند. کیفیت گلاب به میزان گل‌های سرخ به کار رفته در تهیه آن گلاب بستگی دارد. در ادامه گلاب‌های کاشان را با ذکر ویژگی‌هایشان به شما معرفی می‌کنیم، پس اگر می‌خواهید بدانید چه نوع گلابی به کارتان می‌آید، باز هم همراه ما باشید.
گلاب سنگین
گلاب سنگین به گلابی گفته می‌شود که از غلظت خوب و کیفیت بالایی برخوردار است که برای مصرف خانگی مناسب است. این نوع گلابها، گلاب‌های درجه یک و ممتاز هستند.
برای تهیه این نوع گلابها حدود 80 لیتر آب درون دیگ مسی ریخته می‌شود و بعد از حرارت دادن به دیگ و جوش آمدن آب، 30 تا 35 کیلوگرم گل سرخ به آن افزوده می‌شود. بدین ترتیب 40 لیتر گلاب سنگین تولید می‌شود.
گلاب سبک
گلاب‌های سبک نیز همانند گلاب‌های سنگین مناسب مصرف خانگی هستند، ولی نسبت به گلاب‌های سنگین میزان غلظت و عطر کمتری دارند. برای تهیه گلاب سبک حدود 80 لیتر آب درون دیگ‌های بزرگ مسی ریخته می‌شود و بعد از حرارت دادن به دیگ و جوش آمدن آب، 10 تا 20 کیلوگرم گل سرخ به آن اضافه می‌کنند. در این روش نیز همانند گلاب سنگین حدود 40 لیتر گلاب سبک تولید می‌شود.
گلاب دو آتیشه
گلاب دو آتیشه کاشان یکی دیگر از گلاب‌های معروف تولیدی کاشان است که با استفاده از گل‌های سرخ و گلاب تولید می‌شوند. پس برای تولید گلاب دو آتیشه دیگر از آب استفاده نمی‌شود و در عوض آن از گلاب استفاده می‌شود.
بدین ترتیب گلاب را درون دیگ‌های مسی ریخته می‌ریزند و گل‌های سرخ را به آن اضافه می‌کنند. در ادامه فرآیند تقطیر را دو بار انجام می‌دهند. این نوع گلاب از میزان غلظت بالایی برخوردار است و ممکن است برای دسته‌ای از افراد طعم تلخ و گس آن مورد پسند واقع نشود.
گلاب سه آتیشه
فرآیند تولید گلاب سه آتیشه شباهت‌های زیادی به فرآیند تولید گلاب دو آتیشه دارد و این بار در عوض استفاده از آب و گلاب، از گلاب دو آتیشه استفاده می‌شود. پس گلاب‌های دو آتیشه درون دیگ‌های مسی ریخته می‌شوند و در ادامه گل‌های سرخ را به آن اضافه می‌کنند.
سرانجام فرآیند تقطیر سه بار انجام می‌شود تا غلظت آن به نهایت خود برسد. البته گلاب دو آتیشه و سه آتیشه نسبت به گلاب‌های دیگر به میزان کمتری تولید می‌شوند، زیرا در موارد خاصی کاربرد دارند.
گلاب پسآب
اگر بعد از فرآیند تقطیر و گلابگیری، روی تفاله‌های گل سرخ باقی‌مانده در دیگ، آب ریخته شود و فرآیند تقطیر مجدد روی تفاله‌های گل صورت گیرد، گلاب رقیقی بنام گلاب پسآب یا پساب تولید می‌شود. این نوع گلابها نسبت به گلاب‌های دیگر از کیفیت و عطر کمتری برخوردارند.
سخن پایانی
هنوز تا پایان اردیبهشت فرصت باقی است، اگر تاکنون در مراسم گلابگیری کاشان و شهرهای اطراف آن شرکت نکرده‌اید، فرصت را از دست ندهید. اگر قصد دارید فقط در مراسم گلابگیری کاشان شرکت کنید، تور یک روزه هم شما را کفایت می‌کند، ولی پیشنهاد ما این است که اگر فرصت بیشتری برای گردش دارید، بازدید از جاهای دیدنی کاشان و جاهای دیدنی نیاسر را از دست ندهید.
دشت‌های پرگل کاشان در انتظار شماست، پس برنامه سفر خود را تنظیم کنید و سوغات کاشان را هم فراموش نکنید. نظر شما درباره مراسم گلابگیری کاشان چیست؟ آیا تا به حال به کاشان، قمصر یا نیاسر سفر کرده‌اید و آیا در سفر خود در مراسم گلابگیری این شهرها شرکت کرده‌اید؟ خوشحال می‌شویم نظر خود را با ما در پته به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.