امیر مسعودی جشن خرمن گیلان یک رویداد فرهنگی بی نظیر است که ریشه‌های تاریخی عمیقی در دل مردم این دیار دارد. با توجه به اینکه کشاورزی راه اصلی امرار معاش اکثریت مردم گیلان است، این جشن به عنوان نمادی از شکرگزاری و قدردانی از زمین و محصولاتی برگزار می‌شود که این زمین بارور به ما ارزانی داشته است. برگزاری این آیین نشانگر ارتباط عمیق مردم با طبیعت است و تبلور همبستگی و اتحاد اجتماعی را در میان اهالی روستاها و شهرها به نمایش می‌گذارد. هر ساله در نیمه شهریورماه دشت‌ها و مزارع گیلان شاهد شور و حال خاصی هستند که توسط رنگ‌های شاد و صدای آوازهای محلی پر می‌شود. زیبایی و جذابیت این جشن در آثاری است که از هنرهای بومی و نوآوری‌های محلی الهام می‌گیرند. در این مقاله به تشریح جنبه‌های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی جشن خرمن گیلان می‌پردازیم و از شما دعوت می‌کنیم تا برای آشنایی بیشتر با این سنت دیرین و جذاب با ما همراه شوید.
جشن خرمن گیلان چیست؟
جشن خرمن گیلان یکی از رسوم و آیین‌های کهن این سرزمین سرسبز محسوب می‌شود و نمادی از شکرگزاری، امید و شادابی در زندگی کشاورزان منطقه است. این جشن به طور خاص در فصل برداشت محصول برگزار می‌شود و همواره یادآور زحمات شبانه‌روزی کشاورزانی است که با عشق و همت خود، برکت را به دامن زمین می‌افزایند. در این آیین با استفاده از ابزار و ادوات سنتی کشاورزی، مراسم برداشت محصول و خرمن‌کوبی به صورت نمادین اجرا می‌شود تا تلاش‌های طاقت فرسای کشاورزان مورد تجلیل قرار بگیرد و همزمان نسل‌های آینده نیز با تاریخ و فرهنگ غنی خود آشنایی پیدا کنند.
شالیکاران در روز جشن خرمن با لباس‌های سنتی و محلی خود در میدان‌های کشاورزی گرد هم می‌آیند و با خواندن آواهای محلی و نواختن سازهای سنتی نظیر سرنا، جسم و روح جشن را زنده نگه می‌دارند. این آواها و نواها به طور خاص نماد شادی و شکرگزاری هستند و زحمات و تلاش‌های کشاورزان را یادآوری می‌کنند. حس و حال این جشن با تار و پود فرهنگ گیلان آمیخته است و سنت‌های گذشته را به نسل‌های جدید منتقل می‌کند. زنان و دختران با لباس‌های رنگارنگ محلی خود به غرفه‌ها ملحق می‌شوند و به عرضه و فروش شیرینی‌های سنتی و صنایع دستی می‌پردازند.
جشن خرمن شامل نمادهایی از شکرگزاری و دوستی است و فضایی برای هم‌گرایی و اتحاد بین اعضای جامعه فراهم می‌آورد. با حضور خانواده‌ها و افراد در این جشن فرصت‌های جدیدی برای تبادل فرهنگی و اجتماعی فراهم می‌شود. صدای ساز و دهل که به صورت پیوسته در فضای جشن طنین‌انداز است، به نوعی شادی و امید ناشی از برداشت محصول را به تصویر می‌کشد. در واقع، این حس جمعی قناعت و شکرگزاری از طریق هنرهای دستی، موسیقی، غذاهای سنتی و مراسم‌های آئینی در این جشن به چشم می‌خورد.
تاریخچه و اهمیت جشن خرمن
جشن خرمن در گیلان یکی از آیین‌های سنتی و ملی است که ریشه در فرهنگ کشاورزی این خطه دارد و به طور ویژه به مراسم برداشت برنج مربوط می‌شود. این جشن از دوره قاجار تا به حال به عنوان یک نماد از پایان فصل زراعی و همچنین فرصتی برای شکرگزاری و فراغت از زحمات طاقت فرسا در شالیزارها برگزار می‌شود. کشاورزی در گیلان به قدری با زندگی مردم این منطقه در هم تنیده است که برداشت برنج تنها یک عملیات زراعی نیست، بلکه یک مناسبت اجتماعی و فرهنگی است. در باور گیلانیان، شالی سمبل حیات و و نماد خیر و برکت است. این جشن مناسبتی است که در آن تمام اعضای خانواده و اهالی روستا گنجینه‌های مهربانی و نشاط را با یکدیگر شریک می‌شوند و به تجدید پیوندهای اجتماعی و زنده نگه‌داشتن سنت‌ها کمک می‌کنند.
یکی از رسومات اصلی در فرآیند برگزاری جشن خرمن این است که آخرین خوشه برنج را که به عنوان نماد برکت و پیوند با طبیعت شناخته می‌شود جدا می‌کنند و با خود به خانه می‌برند. این خوشه نمایانگر تلاش کشاورز در یک سال زراعی است و همزمان به منزله یك نماد از امید و آرزو برای سال آتی نیز محسوب می‌شود. مطابق اعتقادات محلی، نگهداری از این خوشه در خانه سبب خیر و برکت می‌شود و سال آینده مقداری از آن برنج به گاو نر داده می‌شود تا زمین را برای کشت آماده کند و مابقی به نشانه برکت در خزانه برنج سال جدید ذخیره می‌شود. به این ترتیب، این حافظه تاریخی و فرهنگی که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود هم فرهنگ بومی را استمرار می‌بخشد و هم به عنوان نمادی از عشق و احترام به طبیعت و محصولات آن است.
علاوه بر این، جشن خرمن در گیلان به عنوان یک مراسم عمومی، جایی برای برقراری ارتباطات اجتماعی و تقویت روابط بین افراد محسوب می‌شود. در گذشته، شالیکاران پس از اتمام برداشت برنج مهمانی‌هایی برگزار می‌کردند؛ جایی که اقوام و همسایگان به دعوت آنان به خانه‌ها آمده و در فضایی صمیمی و گرم دور هم جمع می‌شدند. این مهمانی‌ها با دعا و نیایش شروع می‌شود و سپس با صرف غذا ادامه می‌یابد. غذاهایی که به مناسبت این جشن طبخ می‌شوند معمولاً با برنج تازه برداشت‌شده همراه هستند.
زمان برگزاری جشن خرمن گیلان
زمان برگزاری جشن خرمن در استان گیلان همزمان با فرا رسیدن فصل پاییز و در اواسط شهریور ماه است. این جشن در اواسط شهریور ماه به صورت دسته جمعی تقریباً در تمام شهرهای استان گیلان برگزار می‌شود.
نحوه برگزاری جشن خرمن گیلان
کشاورزان و اهالی منطقه با برگزاری این جشن فرصتی برای نمایش شادی و نشاط خود پیدا می‌کنند و در عین حال یادآور همکاری و همبستگی بین افراد جامعه هستند.
آیین و برنامه‌های جشن: یکی از ویژگی‌های بارز جشن خرمن، آیین‌های مختلفی است که در طول این جشنواره برگزار می‌شود. مراسم برداشت محصول و خرمن‌کوبی به صورت نمادین، با استفاده از ابزار و ادوات سنتی کشاورزی به نمایش در می‌آید. شالیکاران در این روز با لباس‌های رنگارنگ محلی و سنتی به اجرای آواهای محلی و نواختن سازهای سنتی می‌پردازند. این مراسم به گونه‌ای طراحی شده است که حس شادابی و نشاط را در بین شرکت‌کنندگان ایجاد کرده و آن‌ها را به یاد زحمات و سختی‌های فصلیبیندازد که اخیراً گذرانده‌اند.
نماد شکرگزاری: در این جشن یک کشاورز باتجربه و کهنسال مجمعه‌ای مسی را سه بار به سمت آسمان بلند کرده و در این لحظه از خداوند طلب باران و آفتاب می‌کند؛ باران و آفتاب عناصر اصلی برای رشد محصول برنج هستند. این عمل نماد شکرگزاری و ادای احترام به نعمت‌های طبیعی است که زندگی کشاورزان را تأمین می‌کند.
محصولات محلی و صنایع دستی: جشن خرمن تنها محدود به مراسم مذهبی و نمایشی نیست، بلکه فضایی برای عرضه و فروش محصولات محلی نیز به وجود می‌آورد. زنان و دختران گیلانی با لباس‌های رنگارنگ محلی در غرفه‌ها مشغول به فروش شیرینی‌های سنتی و صنایع دستی هستند. این محصولات نتیجه سال‌ها زحمت و تلاش محلی است و در عین حال ذوق و هنر مردم گیلان را به نمایش می‌گذارد. عطر خوش غذاها و به خصوص آش گیلانی در کنار صدای ساز و آواز، فضای جشن را پر از زندگی و شادی می‌کند.
مراسم عروس‌بران: یکی دیگر از جذابیت‌های جشن خرمن، مراسم عروس‌بران است که همزمان با این جشنواره برگزار می‌شود. این مراسم به نوعی نماد شگون و خوشبختی برای زوج‌های جوان محسوب می‌شود و به همین دلیل از دیرباز تاکنون در میان مردم گیلان رایج بوده است. در این آئین داماد و عروس با شادی و شور از میان مدعوین عبور می‌کنند و دختران جوان با سینی‌هایی حاوی خوشه برنج و شیرینی به دنبال آن‌ها می‌آیند. این همراهی نماد عشق و دوستی و آرزوی خوشبختی برای جوانان است.
نشاط و شادی: جشن خرمن مملو از صدای ساز و دهل و رقص و شادی است که حس شکرگزاری از برداشت محصول را در دل شرکت‌کنندگان زنده نگه می‌دارد. اجرای موسیقی محلی، سُرنانوازی و رقص خرمن در کنار بازی‌های سنتی چون لافندبازی (طناب کشی) و کشتی گیله‌مردی فضایی شگفت‌انگیز از نشاط و شادی خلق می‌کند. بازسازی سنت‌های قدیمی و بهره‌برداری از آلات موسیقی محلی بر جذابیت این جشن می‌افزایند. این جشن به خوبی توانسته فرهنگ بومی گیلان را زنده نگاه داشته و آن را به نسل‌های آینده منتقل کند.
سخن پایانی
جشن خرمن یک نماد زنده از تاریخ و فرهنگ غنی گیلان است که در عین حال به ارتباطات انسانی و اجتماعی اهمیت ویژه‌ای می‌دهد. این سنت قدیمی با برآورده کردن نیازهای احساسی و اجتماعی افراد و همچنین گرامی داشتن زحمات کشاورزی، به شکوفایی و تعامل مثبت در جامعه کمک می‌کند. این جشن نماد شکرگزاری از نعمت‌های زندگی است و همزمان فرصتی برای تقویت پیوندهای اجتماعی و فرهنگی در میان مردم گیلان به وجود می‌آورد. به همین دلیل، ضروری است که تلاش‌ها در جهت حفظ و احیای این سنت ارزشمند ادامه یابد.
سؤالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.