کاخ مروارید کرج | شاهکار معماری مدرن در مهرشهر
کاخ مروارید کرج، که با نام کاخ شمس نیز شناخته میشود، یکی از چشمگیرترین آثار معماری مدرن ایران در نیمه دوم قرن بیستم (دهه 40 شمسی) است. این کاخ در منطقه مهرشهر کرج و در دل زمین و باغی وسیع به وسعت 111 هکتار ساخته شده است. کاخ مروارید به دستور شمس پهلوی، خواهر محمدرضا پهلوی (دختر دوم رضا شاه و همسر مهرداد پهلبد)، ساخته شد. طراحی این کاخ بر اساس ساختار مدرن و ابتکارات معمار برجسته، وسلی پیترز (از شاگردان فرانک لوید رایت) شکل گرفت. این بنا که زمانی نمادی از تجمل و زیبایی خاندان پهلوی بود، پس از انقلاب 57 مورد بیمهری قرار گرفت و برای مدت زمانی متروکه ماند. اگر قصد دارید تا با ابعاد بیشتری از کاخ مروارید کرج آشنا شوید و در آیندهای نزدیک از آن بازدید کنید، با ما در پته همراه باشید.
کاخ مروارید کجاست؟
کاخ مروارید در جنوب غربی استان البرز، شهر کرج و منطقه 12، بلوار ارم مهرشهر واقع شده است. این کاخ که در انتهای بلوار ارم مهرشهر قرار دارد، بهدلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود، در گذشته بهعنوان یکی از مناطق ییلاقی شمس پهلوی مورد استفاده قرار میگرفت.
فاصله کاخ مروارید تا تهران
کاخ مروارید در فاصلهای حدود ۴۰ کیلومتری از شهر تهران قرار دارد. دسترسی به این کاخ از طریق بزرگراه تهران-کرج بهراحتی امکانپذیر است و طی کردن این مسیر در شرایط عادی ترافیکی، بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت زمان میبرد.
مسیر دسترسی به کاخ مروارید
برای بازدید از کاخ مروارید، باید از مرکز شهر کرج بهسمت مهرشهر حرکت کنید و پس از ورود به مهرشهر، کافی است تا مسیر خیابان ارم را دنبال کرده تا به این کاخ برسید. لازم به ذکر است که کاخ مروارید در مجاورت مجموعه باغ سیب واقع شده است و با استفاده از تابلوهای راهنمایی در منطقه، بهراحتی میتوانید در مسیر منتهی به این کاخ قرار بگیرید.
همچنین توجه داشته باشید که برای بازدید از کاخ مروارید، آن هم از طریق حملونقل عمومی، میتوانید از ایستگاههای اتوبوس یا تاکسی در مرکز شهر کرج اقدام کنید. خطهای اتوبوس به مقصد مهرشهر شما را به نزدیکی کاخ میرسانند. همچنین تاکسیهای مستقر در ایستگاههای تاکسی مهرشهر شما را مستقیما به خیابان ارم هدایت میکنند.
معرفی کاخ مروارید یا شمس کرج
کاخ مروارید یا کاخ شمس، یکی از آثار برجسته معماری مدرن ایران در دوران پهلوی است که در کرج واقع شده است. این کاخ با طراحی منحصربهفرد و استفاده از سبکهای مدرن و کلاسیک در ساخت آن، یکی از نمادهای اصلی فرهنگی و تاریخی ایران و از مهم ترین جاهای دیدنی کرج بهشمار میرود.
این کاخ در دهه ۱۳۴۰ (بین 1345 تا 1347) برای شمس پهلوی، خواهر محمدرضا شاه، ساخته شد و هدف آن ارائه محیطی آرامشبخش و لوکس برای استراحت وی بود. فضای کلی کاخ با الهام از صدف و مروارید طراحی شده و ساختاری نیمدایرهای دارد که زیبایی و خلاقیت معماران آن را بهخوبی نمایان میسازد.
با وجود گذشت زمان و تغییر کاربری، کاخ مروارید همچنان بخشی از تاریخ و هنر معاصر ایران را در خود جای داده است. این بنا ضمن داشتن ارزش تاریخی، از منظر گردشگری نیز اهمیت قابل توجهی دارد و بازدیدکنندگان زیادی را از سراسر ایران و جهان به سوی خود جذب میکند.
این کاخ بهعنوان یکی از مجهزترین و اشرافیترین بناهای دوران پهلوی شناخته میشود و شامل بخشهایی همچون استخر، سالنهای مجلل و فضاهای سبز بوده است. کاخ مروارید یا شمس در سال 1382 شمسی با شماره ثبت 7067 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است؛ اما متاسفانه بهدلیل وضعیت نابسامان کشور در دوران پسا انقلاب، شرایط نگهداری و نحوه مدیریت آن، بخشهای مختلفی از این بنا تخریب شده است. بر اساس برآوردهای صورت گرفته، برای بازسازی و مرمت آن به بودجهای بالغ بر 200 میلیارد تومان نیاز است که با توجه به عدم شفافیت در مالکیت این کاخ، کارها بر روی زمین مانده است. با این حال خبرهایی مربوط به بازگشایی آن برای بازدید وجود دارد.
بهترین زمان بازدید از کاخ مروارید
کاخ مروارید کرج با توجه به زیبایی طبیعی و معماری مدرنش در تمام فصول سال جذابیت خاص خود را دارد. بااینحال، بهترین زمان برای بازدید از این مجموعه بهار و پاییز است، زمانی که آبوهوا معتدلتر و محوطه سرسبز و از طرفی رنگارنگ آن در زیباترین حالت ممکن قرار دارد. در این فصول، باغ اطراف کاخ بهدلیل هوای خنک و شکوفههای درختان جلوهای چشمگیر پیدا میکند و تجربهای آرامشبخش را برای بازدیدکنندگان رقم میزند. فصل خزان هم با ترکیب رنگهای زرد، قرمز و نارنجی، جلوه غمانگیزی از کاخ مروارید را به نمایش میگذارد.
تاریخچه کاخ مروارید
کاخ مروارید کرج، از یادگارهای باشکوه دوران پهلوی، طی سالهای ۱۳۴۵ تا 1347 برای اقامت شمس پهلوی، خواهر شاه، ساخته شد. این کاخ در منطقه مهرشهر کرج، در محیطی آرام، با معماری مدرن و منحصربهفرد، با هدف تلفیق هنر و کاربری طراحی شد. از آنجایی که تاریخچه کاخ شمس یا همان مروارید به قبل و بعد از انقلاب 57 تقسیم میشود، در ادامه بهصورت جداگانه و به تفسیر به آن خواهیم پرداخت.
پیش از انقلاب 57
اول از همه بهتر است بدانید که کاخ مروارید برای شمس پهلوی، آن هم بهدلیل بیماری آسم ایشان و نیاز به اقامت در منطقهای خوشآبوهوا، ساخته شده است. این کاخ که به سبک خاصی از معماری مدرن طراحی شده، از محوطهای وسیع با باغهای چشمنواز، دریاچههای مصنوعی و امکانات پیشرفته بهرهمند بوده و هنوز هم تا حدودی هست. در دوران پهلوی، این کاخ به محل برگزاری مراسمهای مهم و پذیرایی از میهمانان داخلی و خارجی شخصی، اقتصادی و فرهنگی-سیاسی شمس تبدیل شده بود. ساخت این بنا حدود یک میلیون دلار هزینه در برداشت که به ارزش امروز معادل ۱,۴۰۰ میلیارد تومان تخمین زده میشود. کاخ شمس بهمدت ۱۲ سال، از ۱۳۴۷ تا وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، محل سکونت شمس و خانوادهاش بود.
پس از انقلاب 57
پس از انقلاب اسلامی، کاخ شمس مصادره، به کاخ مروارید تغییر نام و به بنیاد مستضعفان واگذار شد و برای مدت زمانی طولانی متروکه ماند؛ هرچند که 15 سال بعد به بنیاد تعاون سپاه واگذار شد. این ارگان نیز در ازای دریافت هزینه صدور مجوز ساختوساز در زمینهایی به وسعت 80 هکتار، ساختمانهای مسکونی کاخ شمس را به شهرداری فروخت. این روند واگذاری همچنان ادامه داشت و برای مدتی از این مجموعه بهعنوان «مجتمع اردویی، تفریحی شهید فهمیده» مورد استفاده قرار میگرفت.
این کاخ طی سالهای بعد بهدلیل عدم رسیدگی و تغییرات مالکیتی مکرر، دچار آسیبهای فراوان و جبرانناپذیری برای مسئولین ذیربط شد. بااینحال، از سال ۱۳۸۲ به علت خسارات سنگین ناشی از بارش بیرویه برف، نبود مرمت و با شکایت اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری، فعالیت این مجموعه متوقف شد. سقفهای کاخ مروارید بهدلیل نفوذ آب، از همان ابتدا آسیب دیدند و این آسیبها با گذشت زمان تشدید یافت. بسیاری از اجزای تزئینی و تجهیزات کاخ نیز از بین رفت یا به تاراج رفتند.
با روی کار آمدن دولت یازدهم و در تاریخ یکم اردیبهشت 1393، حکم واگذاری این کاخ به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان البرز و با حکم دادستانی عمومی و انقلاب کرج صادر شد. اگرچه از وضعیت مالکیت کاخ مروارید اطلاعات دقیق و مشخصی در دست نیست، اقدامات اولیهای برای بازسازی این مجموعه انجام شده است، اما هنوز هم بخشهایی از کاخ برای بازدید عمومی در دسترس نیست. سازمان میراث فرهنگی دوباره مالکیت حدود 30 هکتار از مساحت این مجموعه که کاخ اصلی را در بر میگیرد را بدست آورده است. متاسفانه اگرچه کاخ شمس روزگاری نمادی از شکوه و رفاه بوده است، اما امروزه بهدلیل بیتوجهی مسئولین، بخشهای مختلفی از این کاخ در خطر نابودی قرار گرفته است.
علت نامگذاری کاخ مروارید
نام کاخ مروارید در طول ادوار مختلف، از پیش از انقلاب 1357 تا پس از آن دچار تغییرات محرزی شده است که در ادامه به آن میپردازیم.پر واضح است که در ابتدای پروژه ساخت این کاخ، نام «کاخ شمس» برای آن انتخاب شده است؛ چرا که برای اقامت شمس پهلوی، خواهر محمدرضا شاه پهلوی، ساخته شده بود. شمس پهلوی همانطور که اشاره شد، بهدلیل بیماری آسم به دنبال محیطی خوشآبوهوا برای زندگی بود و دست بر قضا، مهرشهر کرج را انتخاب کرد.
کاخ کروارید کرج پس از انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این کاخ به بنیاد مستضعفان واگذار شد و نام آن به «مجتمع اردویی و تفریحی شهید فهمیده» تغییر یافت. بعدها در پی تغییر کاربری، این بنا به میراث فرهنگی سپرده شد و دوباره نام «کاخ مروارید» که بر اساس طراحی منحصربهفرد آن (شکل مروارید در صدف) مطرح شده بود، به رسمیت شناخته شد. این تغییرات نامگذاری منعکسکنندهی تحولات تاریخی و اجتماعی ایران در دورههای مختلف تاریخی است. هر نام ارتباط مستقیمی با کاربری و اهمیت آن در هر دوره داشته است؛ یک روز کاخی شمس نام دارد، فردایش آن نام را ندارد، یک روز تابلوی خیابانی مصدق است و فردایش از آن خبری نیست.
معماری کاخ مروارید
طراحی کاخ مروارید توسط وسلی پیترز و با الهام از سبک معماری فرانک لوید رایت، معمار مشهور آمریکایی که اتفاقا وسلی شاگرد ایشان بوده، صورت گرفته است. هدف از طراحی و معماری این بنا، ایجاد فضایی لوکس و در عین حال کاربردی برای شمس پهلوی، خواهر محمدرضا شاه بود.
مساحت کل زمین کاخ ۱۱۱ هکتار است و ساختمان اصلی (کوشک) ۲,۵۰۰ متر مربع مساحت دارد. کاخ مروارید در یک طبقه ساخته شده و فضای داخلی کاخ شامل تالارهای بزرگ، 25 اتاق خواب و پذیرایی مجلل با تزئیناتی بینظیر است که برای میزبانی از مهمانان ویژه داخلی و خارجی طراحی شده بود. این اتاقها طی سالهای گذشته (1400 شمسی) به دست شهرداری در حالت آمادهسازی قرار گرفت و به مبلمان شهری نیز مجهز شد و به بهرهبرداری نزدیک شد؛ اما همچنان به بازدیدکنندگان اجازه بازدید از فضای داخلی کاخ داده نمیشود و فقط امکان عکاسی از نمای بیرونی آن وجود دارد.
بهطورکلی، سبک معماری کاخ شمس، تلفیقی از عناصر مدرن و عملکردگرایانه همراه با نمادهایی از طبیعت است که تجربهای منحصربهفرد از هنر معماری آن دوره را نمایان میکند. این کاخ با الهام از فرم یک سفرهماهی طراحی شده که در مرکز خود، صدفی را دربرمیگیرد و آن صدف نیز گویی مروارید پنهانی که همان فضای داخلی کاخ است را در برگرفته است.
ساختار اصلی کاخ با بتن و سقفی مارپیچ طراحی شده که نورگیرهایی مدور و تزئیناتی به شکل مروارید در بخشهای مختلف آن استفاده شدهاند. این معماری نمادین، به ترکیبی از نوآوریهای غربی و زیباییشناسی بومی ایرانی توجه عمیقی داشته است. در اطراف بنا، دریاچهای مصنوعی به صورت حلقوی طراحی شده که جلوهای چشمگیر به محیط میبخشد. این طراحی بهگونهای انجام شده که ارتباط طبیعت و معماری بهخوبی در آن نمایان باشد.
بخش های مختلف کاخ مروارید
کاخ مروارید کرج با توجه به طراحی و معماری خلاقانه و تزئینات منحصربهفردی که دارد، شامل بخشهای متنوعی میشود. سقف اتاقها و دیگر فضاهای این کاخ با الهام از طبیعت و نورگیرهای دایرهایشکل مدور، نقش مهمی در زیبایی بخشیدن به فضای داخلی ایفا میکنند. سالنها بهویژه سالن اصلی کاخ شمس، فضایی بزرگ و مجلل دارند که برای پذیرایی از مهمانان، به زیبایی هرچه تمامتر طراحی شده است. اتاقهای خواب با چیدمانی خاص و مدرن، آرامش و راحتی را، تو گویی برای شخص شمس و همسرش فراهم میکردند.
استخرهای سرپوشیده و روباز نیز دیگر بخشهایی بودند که جذابیت بیشتری به این مجموعه میبخشیدند. صرفنظر از این موارد، کاخ مروارید دارای سالن سینما و بیلیارد هم بود که برای تفریحات داخلی طراحی شده بودند. تزئینات داخلی کاخ مروارید نیز طیف گستردهای از هنرنماییها در اعطای جلوههای هنری شامل میشود که در ادامه به تمام این بخشها به تفسیر خواهیم پرداخت.
سقفها
یکی از ویژگیهای برجسته معماری کاخ مروارید که معمولا با مشاهده تصاویر فضای داخلی کاخ، توجه بسیاری را به خود جلب میکند، طراحی خاص سقفهای آن است. این سقفها به شکل نیمدایره طراحی شدهاند و بدون نیاز به تکیه بر ستون یا پایه، ساختاری مستحکم و وسیع دارند. ترکیب شیشه و فلز در ساختار این سقفها، هم بر زیبایی بصری و هم بر دوام این بخشها تاثیرگذار بوده است. این طراحی نوآورانه، ضمن ایجاد یک فضای باز و بزرگ، با استفاده از نور طبیعی، انرژی محیطی را نیز به بهترین نحو ممکن، بهینهسازی کرده است.
سالنها
سالنهای کاخ مروارید از مهمترین بخشهای این مجموعه هستند که مخصوصا برای پذیرایی از مهمانان داخلی و خارجی طراحی شدهاند. این سالنها شامل چندین بخش مختلف میشوند که از جمله آنها، میتوان به سالن پذیرایی اصلی اشاره کرد که با طراحی بسیار مدرن و الهامگرفته از معماری اروپایی دهه 40 میلادی ساخته شده است. از دیگر ویژگیهای قابل توجه این سالنها، استفاده از نورپردازی طبیعی و پنجرههای رنگی بزرگ برای ایجاد فضایی دلنشین است. سقفهای بلند با تزیینات مدرن و کفپوشهای مرغوب از دیگر جزئیات چشمنواز این سالنها بهشمار میروند.
سالن سینما و بیلیارد
یکی از سالنهای معروف این کاخ، سالن بیلیارد آن است که با میزهای کلاسیک و طراحی لوکس به تفریحات خصوصی شمس پهلوی و میهمانان عموما اروپایی وی ختصاص داشته است. همچنین سالن سینما با مبلمانهای راحتی و سلطنتی و بهطورکلی تجهیزات پیشرفته آن زمان برای نمایش فیلمهای اختصاصی خانواده پهلوی استفاده میشده است. امروزه این سالنها بهدلیل عدم مرمت مناسب و گذشت زمان دچار آسیبهای جدی شدهاند و نیازمند بازسازی جدی هستند.
بازدید از این سالنها، علاوهبر نشان دادن هنر معماری و تجهیزات پیشرفته دوران پهلوی، به بازدیدکنندگان کمک میکند تا تصویری واقعی از سبک زندگی اشرافی خاندان پهلوی در آن زمان داشته باشند. اگرچه همانطور که اشاره شد، بخشهایی از کاخ و امکانات آن نیاز به بازسازی و حفاظت دارند، اما همچنان برای گردشگران و تاریخدوستان جذابیت خاص خود را دارند.
اتاق خوابها
اتاق خوابهای کاخ مروارید بخشی از طراحی مدرن و لوکس این مجموعه هستند که با ظرافت کامل و البته امکانات پیشرفته طراحی شدهاند که متعاقبا امکان اقامت بلند مدت را بدون نیاز به ترک اتاق فراهم میکنند. هر اتاق خواب شامل امکاناتی نظیر سرویس بهداشتی اختصاصی، طراحی داخلی شیک و سایر امکانات رفاهی حداقلی و شاید هم حداکثری بوده است که نشاندهنده سبک زندگی مجلل اشرافی است.
از لحاظ معماری، طراحی داخلی اتاقها با دقت ویژهای انجام شده است و از تزئینات و مبلمان فاخر استفاده شده که هماهنگ با فضای مدرن کاخ باشد. یکی از ویژگیهای جذاب این اتاقها، وجود پردهها و پنجرههایی با چشمانداز باغ بزرگ کاخ است که نور طبیعی را به شکلی زیبا به داخل هدایت میکند. اگرچه امکان بازدید از این اتاقها برای عموم افراد وجود ندارد، ولی بر اساس برآوردهای کلی، احتمالا بخشهای بسیاری از این اتاقها نیز تخریب و فرسوده شده است.
استخرها
احتمالا دیگر برای شما این موضوع جا افتاده است که کاخ مروارید، یکی از شاهکارهای معماری دوره پهلوی است و عجیب نیست که استخرهای بسیار مجللی هم داشته باشد. این استخرها با طراحی لوکس خود ضمن آنکه برای استفاده شخصی اعضای خانواده سلطنتی طراحی شده بودند، از امکانات خاصی مانند چراغهای نورپردازی داخلی و سیستمهای آبگرم نیز بهره میبردند. دقیقا به همین دلیل است که امکان استفاده از این استخرها در تمام فصول سال وجود داشت. این استخرها که عموما با رنگهای سفید و آبی بهصورت مدرن (آن دوره) طراحی شدهاند، فضایی کاملا لاکچری و آرامشبخش ایجاد کردهاند.
ضمنا در نزدیکی استخرها، فضایی برای سونا تعبیه شده بود که مکملی برای این امکانات رفاهی بهشمار میرفت. طراحی تمامی این بخشها، بهویژه در ارتباط با سقفها و دیوارهای مقاوم و براق، بر پایه سبک معماری مدرن با الهام از معماری دهه ۶۰ میلادی صورت گرفته است. همین ویژگیها سبب شده که استخرهای کاخ مروارید بهعنوان بخشی اصیل و چشمگیر از این بنا شناخته شوند.
تزیینات کاخ
طراحی داخلی و تزئینات کاخ مروارید شامل جزئیاتی خیرهکننده مانند گچبریهای هنری، مقرنسکاریها، نقاشیهای دیواری، پنجرههای بزرگ برای ایجاد نور طبیعی و استفاده از رنگها و اشکال هندسی خاص و شگفتانگیز است. یکی از قابلتوجهترین بخشهای این کاخ، اتاق صدف است که با الهام از طبیعت طراحی شده و نمای بیرونی آن به شکل حلزونی ساخته شده است. همچنین، حوضها و آبنماهایی که در محوطه کاخ قرار دارند، بر جذابیت و زیبایی این بنا افزودهاند.
از طرفی یک دریاچه کوچک سه طرف کاخ را احاطه کرده و به زیبایی آن افزوده است. در نمای داخلی، اتاقهای مختلفی از جمله تالار پذیرایی، اتاقهای خواب و دفتر شمس پهلوی، با استفاده از مواد و رنگهای باکیفیت تزئین شدهاند. عناصر تزئینی مانند نقشهای مارپیچ بر دیوارها و سردرها، ترکیبی از هنر سنتی ایرانی و معماری مدرن اروپایی را به نمایش میگذارند. لوسترهای کریستالی، دیوارکوبهای طلایی و پردههای سنگین و مبلمانهای لوکس با طراحی مدرن که همگی نماد تجملگرایی خاندان پهلوی در آن دوران است. اما متاسفانه، بخش قابلتوجهی از این تزئینات بهدلیل گذر زمان و کمتوجهی از بین رفته است.
شرایط بازدید از کاخ مروارید
در حال حاضر بازدید از کاخ مروارید یا کاخ شمس، بهعنوان یک موزه تاریخی برای عموم مردم باز است. بازدیدکنندگان میتوانند از روز شنبه تا چهارشنبه در دو نوبت (۸ صبح تا ۱۲:۳۰ ظهر و ۱۴:۳۰ عصر تا ۱۷:۳۰ عصر) از این کاخ بازدید کنند. پنجشنبهها موزه تا ساعت ۱۶ باز است و جمعهها تعطیل میباشد؛ گرچه بازدید از این موزه در برخی روزهای تعطیل نیز میسر است.
از طرفی ورود به محوطه کاخ مروارید نیازمند تهیه بلیط است و گردشگران میتوانند در محوطه این مجموعه از امکاناتی نظیر کافه و فروشگاه صنایع دستی استفاده کنند. همچنین راهنماهای این مجموعه و عدهای از لیدرهای تورهای گردشگری در اطراف این کاخ در دسترس هستند که توضیحات لازم درباره تاریخچه و بخشهای مختلف این کاخ به بازدیدکنندگان ارائه میدهند.
برای حفظ این اثر تاریخی، رعایت نظافت، عدم لمس آثار و پیروی از راهنماییهای مسئولیت مربوطه الزامی است. ضمن اینکه بازدید از داخل ساختمان اصلی بهدلیل شرایط حفاظت فعلا امکانپذیر نیست و بیشتر تمرکز بر بازدید از محوطه کاخ و دریاچه اطراف آن است. در همین راستا، لازم به ذکر است که برای بازدید از بخشهای مختلف کاخ مروارید، نیازی به پرداخت هزینه جداگانه نیست و این هزینه بهصورت یکجا در همان ابتدای ورود به این مجموعه دریافت میشود.
سخن پایانی
کاخ مروارید، شاهکار معماری مدرن ایران، نه فقط یک بنای تاریخی، بلکه تصویری از تلفیق خلاقیت هنری و طبیعت منطقه است. در میان درختان سرسبز مهرشهر کرج، این کاخ همچون مرواریدی گرانبها در صدفی بدینسان زیبا میدرخشد و یادگاری از روزگاری است که هنر و شکوه به اوج خود رسیده بودند. امروز، این مجموعه با معدود بازسازیهای صورت گرفته، ضمن حفظ اصالت خود، فرصتی فراهم آورده تا در گشتوگذار میان محوطه باغ و خیره شدن به معماری چشمنواز کاخ، تصویری از گذشته و آینده را در کنار هم احساس کنید. اگرچه هنوز بخشهایی از آن نیازمند مرمت است و شاید در آیندهای نزدیک اقدامات لازم در این راستا صورت بگیرد، بازدید از این جاذبه تجربهای ارزشمند از تاریخ و هنر ایران خواهد بود.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه