تخت جمشید شیراز | نمادی از شکوه و عظمت ایران

به جرات می‌توان اظهار داشت که تخت جمشید را هر ایرانی می‌شناسد و اگر آن را از نزدیک ندیده باشد، روایاتی درباره شکوه آن شنیده است. نام تخت جمشید برای میخکوب کردن هر ایرانی کافی است، مجموعه‌ای بی‌نظیر که به‌عنوان پایتخت دوم سلسله قدرتمند هخامنشیان شناخته می‌شود و بازمانده‌هایش نیز شکوه خود را حفظ کرده‌اند. تخت جمشید را می‌توان نماد شکوه و عظمت ایران باستان دانست که یکی از جاهای دیدنی اطراف شیراز در شهرستان مرودشت قرار دارد. البته شکوه و زیبایی تخت جمشید زبانزد جهانیان است و بسیاری از مورخان و باستان‌شناسان مشهور برای بازدید از این مجموعه تاریخی به ایران سفر کرده‌اند.

عظمت پادشاهی هخامنشیان بر کسی پوشیده نیست و تخت جمشید را می‌توان مهر تاییدی بر این ادعا دانست که مملو از رمز و شگفتی است. در واقع تخت جمشید، پایتخت هخامنشیان بوده است و ایران در آن زمان بخش گسترده‌ای از سرزمین‌های شرق جهان را شامل میشد، از آتش کینه اسکندر مقدونی در امان نماند. در ادامه با ما در پته همراه باشید تا شما را بیشتر با مجموعه تاریخی تخت جمشید و پیشینه آن آشنا کنیم.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

آشنایی با واحد پول کشورها به همراه حروف اختصار آن ها

تخت جمشید کجاست؟

تخت جمشید یا شهر «پارسه» که پایتخت تشریفاتی هخامنشیان بوده است که در دوره داریوش اول بنا شده است و معماری خاص آن، اوج هنر معماری و شکوه قدرت ایران بوده است. مهندسانی ایرانی چنان سازه‌ای ساخته‌اند که شاید پس از 2,500 سال هنوز هم نظیر آن ساخته نشده است. یونانیان بعدها از این شهر به‌عنوان پرسپولیس یاد کردند.

تخت جمشید کجاست و چند کیلومتری شیراز است؟

داریوش اول دستور ساخت تخت جمشید را در منطقه‌ای خوش آب و هوا به دور از پایتخت کنونی و در دامنه کوه‌های مرودشت داده است. این کوه که اکنون با نام «رحمت» خوانده می‌شود، در زمان‌های گذشته با نام‌های «میترا» و «مهر» شناخته می‌شده است. این مجموعه تاریخی اکنون در استان فارس و در نزدیکی شهرستان مرودشت قرار دارد.

این منطقه برخلاف دیگر مناطق استان فارس که عمدتا گرمسیر و خشک هستند، از آب و هوای خنک و اقلیمی کوهستانی برخوردار است. تخت جمشید به‌طور دقیق‌تر در منطقه‌ای کوهستانی بین روستاهای کناره، فیروزی و اصطخر واقع در شمال شرقی شهر شیراز و مرودشت قرار دارد. از شهر شیراز تا تخت جمشید 70 کیلومتر فاصله وجود دارد و مرودشت که نزدیک‌ترین شهر به این مجموعه باستانی است، در فاصله 11 کیلومتری جنوب غربی تخت جمشید قرار دارد.

• آدرس تخت جمشید: استان فارس، شهر مرودشت، 11 کیلومتری شمال شرق مرودشت، مجموعه تاریخی تخت جمشید

مسیر دسترسی به تخت جمشید

اگر شما قصد سفر به شیراز را دارید، خرید بلیط هواپیما شیراز میتواند در سریع ترین زمان ممکن شما را به مقصد شیراز و تخت جمشید برساند. در حال حاظر یکی از بهترین و پرتردد ترین مسیر های سفری به این مقصد پرواز بندرعباس شیراز است.

برای بازدید از تخت جمشید، وابسته به محل اقامت و یا سکونت خود باید بهترین و نزدیک‌ترین مسیر را انتخاب کنید. دو مسیر برای رفتن به محوطه مجموعه تاریخی تخت جمشید وجود دارد که یکی از آن‌ها از اتوبان مردوشت می‌گذرد و دیگری از شهر شیراز می‌گذرد.

مسیر دسترسی از اتوبان مرودشت

اگر از شهرها و استان‌های شمالی استان فارس قصد سفر به مرودشت را دارید، باید بدانید که نزدیک‌ترین مسیر برای رسیدن به مرودشت، عبور از شهر شیراز نیست. در واقع شما اگر قصد دارید فقط از تخت جمشید بازدید کنید، نیازی ندارید به شهر شیراز سفر کنید و در عوض آن از مسیر بزرگراه شهر آباده-صفاشهر استفاده کنید.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

اهرام مصر | رازهایی پنهان در قلب فراعنه

زمان که به صفاشهر رسیدید، مسیر خود را ادامه می‌دهید تا به اتوبان مرودشت برسید. در مسیر این اتوبان از روستاهای هشتیجان و اصطخر عبور می‌کنید و در نهایت با رسیدن به خروجی تخت جمشید، وارد زیرگذر منتهی به تخت جمشید می‌شوید. از ابتدای زیرگذر تا رسیدن به مجموعه باستانی تخت جمشید حدود 5 کیلومتر مسافت را باید طی کنید.

مسیر دسترسی از شهر شیراز

اما اگر قصد دارید تا در سفر خود از شهر شیراز عبور کنید، از خروجی شمال شهر شیراز به‌طرف مرودشت بروید و پس از عبور از مرودشت، وارد بزرگراه مرودشت-سعادت شهر شوید. این مسیر را ادامه دهید تا به خروجی تخت جمشید برسید و از خروجی سمت راست به‌طرف مجموعه باستانی تخت جمشید حرکت کنید.

اطلاعات بازدید از تخت جمشید

روزهای عید نوروز و تعطیلات رسمی و مناسبتی برای بازدید از تخت جمشید را می‌توان به مثابه یک شمشیر دولبه به‌شمار آورد. از این رو که در روزهای عید نوروز و تعطیل رسمی این مجموعه مملو از بازدیدکننده می‌شود که شاید تا حدودی آزاردهنده باشد؛ در حالی که از طرف دیگر بازدید از تخت جمشید در کنار دیگر بازدیدکنندگان ایرانی و خارجی شاید حس خوبی به شما القا کند. البته شلوغی تخت جمشید در روزهای تعطیل به حدی بالاست که شما نمی‌توان در آثار این مجموعه بالاخص موزه آن دقیق شوید و مدام باید در حرکت باشید.

در سالیان اخیر برای روزهای خاص و شلوغ، برنامه‌های ویژه نورپردازی و پخش صدا در هنگام غروب خورشید اجرا می‌شوند و بازدیدکنندگان را بیشتر به وجد می‌آورند. شما حتی می‌توانید برای بازدید از این مجموعه برنامه‌ریزی کنید تا در این روزهای خاص در محل حاضر شوید.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

جاهای تفریحی شیراز؛ سرزمین تفریحات هیجان انگیز و رویایی

بازدید از مجموعه باستانی تخت جمشید در تمامی روزهای سال میسر است، ولی در بعضی روزهای تعطیل مناسبتی از قبیل عزاداری‌های مذهبی، سیزدهم فروردین ماه و بعضی روزهای خاص تعطیل می‌شود. برای بازدید از تخت جمشید باید بلیط بازدید از این مجموعه را خریداری و رزرو کنید.

• ساعات بازدید: در شش ماهه اول سال در تمامی روزهای هفته از ساعت 8 الی 17 و در شش ماهه دوم سال از ساعت 7:30 الی 17 بجز روزهای تعطیل مناسبتی و عزاداری
• ساعات اجرای برنامه‌های نورپردازی و صدا: تمامی روزهای هفته پرتردد از ساعت 20:30 شروع می‌شود و برای رزرو بلیط باید یک ساعت زودتر از زمان برگزاری مراسم از گیشه اقدام کنید.
• هزینه بلیط: به ازای هر نفر بازدیدکننده 40 هزار تومان

بهترین زمان سفر به تخت جمشید

اگرچه تخت جمشید نسبت به دیگر آثار تاریخی اطراف شیراز در منطقه خوش آب و هوایی قرار دارد، ولی بازدید از این مجموعه در روزهای گرم و آفتابی می‌تواند آزاردهنده باشد؛ در واقع این آزار صرفا به‌علت گرمای هوا نیست و این تابش نور مستقیم خورشید است که آرامش بازدیدکنندگان را سلب می‌کند. البته در روزهای ابتدایی فروردین و عید نوروز هوای این منطقه نسبتا خنک و معتدل است و بازدید از این منطقه بعدازظهرها لذت‌بخش خواهد بود.

بازدید از تخت جمشید در فصول سرد سال می‌تواند گزینه بهتری باشد، اگرچه پس از غروب خورشید، آب و هوای محوطه تخت جمشید بشدت سرد می‌شود و بهتر است لباس گرم بپوشید. روزهای ابری در عوض روزهای آفتابی برای بازدید از تخت جمشید ترجیح داده می‌شوند و بدون نیاز به کلاه و عینک آفتابی می‌توانید در این مجموعه گردش کنید. پس روزهای ابتدایی فروردین ماه یا شش ماهه دوم سال را می‌توان بهترین زمان برای بازدید از تخت جمشید دانست.

تاریخچه تخت جمشید

حال که درباره چگونگی نسبت داده شدن نام تخت جمشید به شهر پارسه اطلاعاتی بدست آوردید و جمشید را نیز بهتر شناخته‌اید، بهتر است اطلاعات دقیق‌تری از زمان ساخت این شهر بدست آورید. بنابر اطلاعات بدست آمده، ساخت بناهای مختلف تخت جمشید که از آن یک شهر باستانی ساخته است، از حدود 518 سال پیش از میلاد و به دستور داریوش بزرگ شروع شده است.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

دشت ارژن شیراز؛ مقصدی بی نظیر برای طبیعت گردی

از دستور ساخت داریوش بزرگ سومین پادشاه هخامنشی حاکم بر ایران تا زمان اتمام ساخت این مجموعه تاریخی در روایت‌های مختلفی بین 120 تا 150 سال به طول انجامیده است. پس از پادشاهی داریوش و در دوران حکومت فرزند و نوه پادشاه بزرگ ایران یعنی خشایارشا و اردشیر یکم چندین ساختمان و بنای بزرگ به این مجموعه اضافه شد. بنابر نظریه برخی پژوهشگران پروژه ساخت تخت جمشید تا پایان حکومت هخامنشیان ادامه داشته است و مدام در حال توسعه و گسترش بوده است.

یکی از مهم‌ترین و برجسته‌ترین ویژگی‌های تخت جمشید، وسعت 125,000 متر مربعی این مجموعه و کتیبه‌ها و نگاره‌های آن است؛ مجموعه‌ای که با این وسعت و شکوه، بازدیدکنندگان خود را غرق در حیرت می‌کند. بخش‌هایی از تاریخ ایران بر روی کتیبه‌های این مجموعه نگاشته شده است و گویا تاریخ ایران را برای آیندگانی که ما باشیم روایت می‌کند. با اینکه از تخت جمشید خرابه‌هایی باقی مانده است، ولی هنوز هم می‌توان هنر و مهارت بالای معماران ایرانی را در طراحی و ساخت بناهای این مجموعه باستانی مشاهده کنید.

در ساخت بناهای تخت جمشید از فرهنگ‌های غنی و هنر اقوام معروف آن دوره از جمله مادها، بابلی‌ها، یونانیان و مصریان الگوبرداری شده است؛ زیرا تمام سرزمین‌های این اقوام در تصرف هخامنشیان قرار داشته است.

داریوش بزرگ از ساخت تخت جمشید هدفی جز ایجاد پایتختی متفاوت برای پادشاهی خود نسبت به پایتخت پادشاهان گذشته نداشته است و گویا بسیار هم موفق بوده است. اگرچه شاید بخش‌های زیادی از تخت جمشید پس از پادشاهی و مرگ داریوش شاه بنا شده‌اند؛ ولی به‌عنوان پادشاهی که شروع‌کننده این کار بزرگ بوده است، بیشترین سهم را در کسب افتخار آن داشته است و این مجموعه بزرگ را پیش از هر کسی به داریوش نسبت می‌دهند. البته تفاوتی که داریوش شاه با فراعنه در ساخت اهرام ثلاثه داشته است، عدم بکارگیری مهندسان و مردم به‌عنوان برده‌های محکوم به کار بوده است؛ حتی خشت‌های گلی کشف شده در سال 1312 شمسی که پس از خاک‌برداری در بخش شمالی این مجموعه نمایان شدند، اثبات اعطای حقوق و بیمه به تمامی کارکنان این مجموعه بوده است.

نام تخت جمشید از کجا آمده است؟

نام اصلی تخت جمشید در گذشته شهر پارسه بوده است که دلیل این نام‌‌گذاری در دوره هخامنشیان وجود قوم پارسی در در این منطقه بوده است. یونانیان فاتح ایران بعدها در نوشته‌های خود از این شهر با نام‌های «پرسپولیس» و «پرسه‌پولیس» یاد کردند که به‌معنای «پارسه‌شهر» آمده است. در دوره حکومت ساسانیان بر ایران، این مجموعه تاریخی را با نام‌های «سد ستون» و «صد ستون» خوانده‌اند. در متون تاریخی برای این شهر باستان نام‌های مختلفی ذکر شده است و حتی در برخی متون این شهر را «چهل منار» و «تخت حضرت سلیمان» نیز نامیده‌اند.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

حافظیه شیراز؛ معرفی تاریخچه آرامگاه حافظ + آدرس

پس از گذشت سالیان دراز که سلسله هخامنشیان به دست فراموشی سپرده شده بود، مردم ایرانی حتی قادر به خواندن خطوط میخی نوشته شده بر روی کتیبه‌های سنگی نبودند؛ از این رو زمانی که با این شهر باستانی روبرو می‌شوند، آن را «تخت جمشید» می‌نامند که در شاهنامه فردوسی از آن با نام «اورنگ جمشید» یاد شده است.

بسیاری از پژوهشگران تاریخ باستان بر این باور بودند که نام تخت جمشید در دوران ساسانیان به این بنا نسبت داده شده است. اما سال‌ها بعد پس از پژوهش‌های فراوان توسط پژوهشگران اروپایی در این زمینه متوجه شدند که پرسپولیس، همان تخت جمشید است که در متون مورخ مشهور یونانی بنام «هروات» به آن اشاره شده است. نام تخت جمشید از سال 1979 میلادی در فهرست آثار جهانی سازمان یونسکو ثبت شده است.

جمشید چه کسی بود؟

درباره جمشید اطلاعات زیادی در دسترس نیست، ولی براساس اندک اطلاعاتی که در دست است، جمشید یکی از پادشاهان اسطوره‌ای قبل از تاریخ ایران بوده است که نام وی در اوستا و متون تاریخی پهلوی و اسلامی آمده است. در شاهنامه یک بخش به جمشید اختصاص داده شده است و چنین نقل شده است که جمشید فرزند «تهمورث» و شاه ایران بوده است.

جمشید بر اثر غرور و خودبینی بیش از حد، فرّه ایزدی خود را از دست داده و سرانجام به‌دست ضحاک کشته می‌شود؛ ضحاکی که بعدها خود نیز بازیچه ابلیس شده و ماردوش می‌شود و سرانجام توسط فریدون فرخ، یکی دیگر از پادشاهان اسطوره‌ای ایران کشته می‌شود. جهت آشنایی بیشتر با شخص جمشید می‌توانید به شاهنامه فردوسی رجوع کنید که از دوره پادشاهی تا کشته شدن وی داستان آن را به‌صورت نظم درآورده است.

پیشنهاد می کنیم بخوانید:

تنگ بستانک مرودشت | بهشت گمشده شیراز

بازسازی تخت جمشید

در قرن گذشته به‌دلیل آسیب‌های زیادی که به بخش‌های مختلف این مجموعه وارد شده است، چندین بار عملیات بازسازی و مرمت تخت جمشید در دستور کار قرار گرفته است. در سال 1309 شمسی و در دوره پادشاهی پهلوی اول روند بازسازی تخت جمشید تحت نظر گروه باستان‌شناسی آمریکایی آغاز شد. در این عملیات طی یک خاک‌برداری، کتیبه خشایارشاه کشف شد و از طریق آن کاخ ملکه خشایارشاه شناسایی شد.

پنج سال بعد و در سال 1314 شمسی یک گروه باستان‌شناسی آلمانی بخش‌های مختلفی از تخت جمشید را مرمت و بازسازی کردند؛ طی این بازسازی بخش‌هایی از کتیبه‌های کشف شده، کاخ‌ها و ستون‌های کاخ آپادانا مرمت و استحکام‌سازی شدند.

روند بازسازی این گروه آلمانی تا سال 1319 شمسی ادامه داشت و آثار و کتیبه‌های دیگری از این مجموعه کشف شد. اگرچه بخشی از آثار کشف شده در موزه تخت جمشید همین مجموعه و موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند، ولی آثار زیادی از این مجموعه باستانی از کشور خارج شدند؛ بسیاری از این آثار در موزه‌ها و کتابخانه‌های اروپا و آمریکا نگهداری می‌شوند. سال‌های زیادی از شروع روند بازسازی تخت جمشید گذشته است و هنوز هم بازسازی بخش‌های مختلف این مجموعه ادامه دارد.

چه کسانی تخت جمشید را آتش زدند؟

در سال 330 پیش از میلاد مسیح، اسکندر مقدونی پادشاه مقتدر یونانی پس از حمله به ایران، داریوش سوم هخامنشی که از سال 336 تا 330 پیش از میلاد بر ایران حکومت می‌کرد را شکست داد. در جنگ بین ایران و یونان که به نبرد گائوگامل معروف است، اسکندر مقدونی پیروز شد و سراسر ایران تحت سلطه یونان درآمد. اسکندر پس از پیروزی در این نبرد تا شهر پارسه، پایتخت هخامنشیان پیشروی کرد و در نهایت پس از غارت شهر و گنج‌های گرانبهای کاخ تخت جمشید، آن را به آتش کشید. متاسفانه بسیاری از دست‌نوشته‌ها، آثار هنری و تاریخ ایران در آتش کینه و نفرت اسکندر و یونانیان سوخته شد.

اگرچه اسکندر نسبت به ایرانیان نفرت داشت، ولی در تاریخ آمده است که وی به فرهنگ و هنر ایرانی علاقه‌مند بود. اما آیا با خود فکر کرده‌اید که چرا یونانی‌ها نسبت به ایرانیان نفرت داشتند؟ و اصلا چه کسی آتش کینه اسکندر را شعله‌ور و سوزان کرد و حتی علاقه اسکندر به فرهنگ ایرانی، او را از آتش زدن تخت جمشید منصرف نکرد؟ آخر مگر ایران را فتح نکرده بود و تخت جمشید را تصاحب نکرده بود، پس چرا باید در عوض استفاده از این شهر بی‌نظیر آن را آتش بزند؟ این حجم از خشم و نفرت به ایران و ایرانی از کجا می‌آمد؟ در ادامه به تمامی این سوالات پاسخ می‌دهیم.

چرا اسکندر تخت جمشید را به آتش کشید؟

اگرچه از نظر ما و شاید هر ایرانی، اسکندر یک پادشاه یونانی کشورگشا و ظالم باشد، ولی هر کاری دلیلی دارد و شاید از نظر یونانیان، اسکندر یک پادشاه و قهرمانی اسطوره‌ای باشد. قصد ما از باز کردن این قضیه تمجید از اسکندر نیست، صرفا قصد داریم تا شما را با جوانب دیگر آتش کشیدن تخت جمشید توسط اسکندر آشنا کنیم. برای پی بردن به منشا کینه یونانیان و اسکندر مقدونی نسبت به ایرانیان باید به چندین قرن پیش از حمله یونان به ایران بازگردیم.

در سال 480 پیش از میلاد در دوره پادشاهی خشایارشا، ایران به سرلشکری پادشاه به یونان حمله کرد و شهرها و روستاهای زیادی را غارت و ویران کرد. در این حمله که دومین لشکرکشی ایران به یونان بود، معابد یونانی زیادی از جمله معبد اولیه پارتنن در شهر آتن به آتش کشیده شدند. سرانجام این لشکرکشی در نبرد دریایی سالامیس با شکست مواجه شد و در نهایت جنگ بین ایران و یونان در نبرد پلاتیا به پایان رسید. جنگ پایان یافت، ولی چهره زشت جنگ و خاطرات تلخ و غم‌بار جنگ در ذهن و قلب یونانیان حک شد. در سال 330 پیش از میلاد و حدود 150 سال بعد از جمله خشایارشا به یونان، خشم، کینه و انتقام یونانیان در روح اسکندر مقدونی نفوذ کرد و آتش این خشم دامن تخت جمشید را گرفت و سوزاند. در بسیاری از گزارش‌های آتش زدن تخت جمشید بر حالت مستی و مدهوشی اسکندر تاکید زیادی شده است و او را صبح بعد از آتش کشیدن، پشیمان توصیف کرده‌اند.

بسیاری از مورخان و باستان‌شناسان درباره چرایی آتش زدن تخت جمشید به دست اسکندر تحقیقات زیادی کرده‌اند و هنوز هم به جواب قطعی نرسیده‌اند؛ ولی روایتی که از میان تمامی روایات مشهور است، خبر از نقش پررنگ یک زن و معشوقی دلبر می‌دهد. ظاهرا از همان ابتدا همیشه پای یک زن در میان بوده است! براساس روایات منقول و اسناد مکشوف، اسکندر مقدونی معشوقی بنام «تائیس» یا «آتنائیوس» داشته است. البته در این روایات و اسناد از آتنائیوس به‌عنوان معشوقه «بطلمیوس اول» که یکی از سرداران لشکر و محافظان اسکندر بوده است نیز نام برده‌اند.

بطلمیوس یکی از یاران قدیمی اسکندر بوده است و اینکه اسکندر با تائیس رابطه داشته است، نامشخص بوده و صرفا یک گمانه‌زنی براساس سابقه درخشان وی در زن‌بارگی است. در هر صورت چیزی که مشخص است، تائیس یک هِتایرا از اهالی آتن بوده است و هتایراها زنان خودفروشی بوده‌اند که دارای مقام بالایی در حکومت بوده‌اند؛ البته این زنان فقط هنر جنسی نداشته‌اند و در موسیقی، رقص، آواز، قصه‌گویی و شعرخوانی مهارت‌های قابل‌توجهی داشته‌اند و دلبری را از بر بوده‌اند.

در تاریخ‌نگاره معروفی از «دیودوروس سیکولوس» که به «بیبلیوتکا هیستوریکا» مشهور است، درباره نقش تائیس در آتش زدن تخت جمشید با اندکی تغییرات در متن چنین آمده است:

“اسکندر به مناسبت پیروزی خود در جنگ ایران جشن بزرگی برپا کرد و مسابقه‌های ورزشی گوناگونی برگزار کرد. در روزهای این جشن برای خدایان خود قربانیان زیادی تدارک دیدند و از دوستان و نزدیکان خود به گرمی پذیرایی کردند. در یکی از روزها که لشکریان اسکندر در حال جشن و شادی بودند و از شدت باده‌نوشی مستی و مدهوشی آنان بیشتر و بیشتر می‌شد، ناگهان جنونی خشونت‌بار در آنان ظاهر شد. یکی از زنان حاضر در جشن، تائیس، معشوقه آتنی بطلمیوس، سردار مقدونی با فریادی بلند اظهار داشت که آتش زدن کاخ‌ها و ارگ شاهی تخت جمشید، بزرگ‌ترین پیروزی برای اسکندر در آسیا خواهد بود. این چنین بود که آنچه زمانی مایه افتخار و غرور ایرانیان بود، اکنون به دست زنان در دم نابود شد.”

در ادامه این روایت آمده است که پس از تشویق‌های تائیس و تحریک جوانان به آتش زدن تخت جمشید، اسکندر را نیز به جمع خود اضافه می‌کنند. بدین ترتیب لشکری مشعل به دست تمام کاخ‌های پارسه را آتش می‌زنند. پس حالا شاید دید شما از ابتدای خواندن مقاله تاکنون نسبت به اسکندر تغییر کرده باشد؛ فردی را که تاکنون عامل اصلی به آتش کشیدن تخت جمشید می‌دانسته‌اید، در واقع دلایلی برای این کار داشته است. با تمام این تفاسیر نمی‌توان گناه اسکندر را در غارت، قتل عام و ویرانی‌های جبران‌ناپذیر نادیده گرفت، ولی حالا خودتان خیلی بهتر می‌دانید که تمام این آتش‌ها از کجا شروع شده است. جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با آتش کشیدن تخت جمشید می‌توانید به فصل‌های 70 تا 72 کتاب 17 بیبلیوتکا هیستوریکا رجوع کنید.

تخت جمشید چند سال قدمت دارد؟

برای دانستن قدمت بناهای تخت جمشید نیازی به تخمین یا حدس و گمان نیست و چیزی که واضح است، از شروع ساخت مجموعه تخت جمشید از سال 518 قبل از میلاد خبر می‌دهد؛ یعنی حدود 2500 سال پیش، عددی مقدس برای تمام ایرانیان که شروع تمدن حکومت هخامنشیان بوده است.

البته همانطور که بارها در طول این مقاله ذکر کرده‌ایم، تخت جمشید به دستور داریوش اول ساخته شده است که سومین پادشاه سلسله هخامنشیان است. جالب آنکه حتی بعضی از آثار کشف شده در بازمانده‌های این مجموعه به حکومت‌های عیلامیان و حکومت‌های قبل‌تر از هخامنشیان نسبت داده شده‌اند.

تخت جمشید را می‌توان یک آثار باستانی در مقیاس جهانی به‌شمار آورد که بسیاری از کشورهای فرصت‌طلب، آثاری از این مجموعه را در موزه‌های خود نگهداری می‌کنند. گروه‌های باستان‌شناسی آمریکایی و آلمانی که در دوره پهلوی اول به کاوش در این محوطه می‌پرداختند، بخش‌هایی از این مجموعه را تصاحب کردند.

در بسیاری از موزه‌های سراسر جهان، آثاری از تخت جمشید را که گنجینه‌هایی قیمتی و نمادهایی قدیمی از تمدن و فرهنگ ایران باستان نگهداری می‌شوند. سرانجام نام تخت جمشید در سال 1979 میلادی به‌عنوان دومین اثر از تاریخ و فرهنگ غنی ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید.

تخت جمشید قبل از ویرانی

در تاریخچه تخت جمشید با صراحت کامل به این موضوع اشاره کردیم که اوج شکوه، عظمت و زیبایی تخت جمشید پیش از حمله اسکندر مقدونی به ایران بوده است. اما در سال 334 پیش از میلاد مسیح که اسکندر به ایران حمله می‌کند، تخت جمشید پایتخت ایران را که در آن زمان شهر پارسه نام داشته است را غارت کرده می‌کند. در بخش‌های آتش زدن تخت جمشید نیز از وجوه مختلف به این قضیه پرداختیم که اصلا چرا و چگونه تخت جمشید به آتش کشیده شد. شما حالا بهتر می‌دانید که خشم، کینه و نفرت اسکندر مقدونی ناشی از خشم و نفرت یونانیان نسبت به خشایارشا بوده است. اسکندر و یونانیان مست‌آلود با تحریک تائیس معشوقه بطلمیوس داغ تخت جمشید را بر دل ایرانیان گذاشتند. اما تخت جمشید پیش از این حمله چگونه بود؟

ابتدا بهتر است بدانید که داریوش بزرگ 36 سال بر ایران حکومت کرده است و پس از داریوش، شاهان بزرگ دیگری که از فرزندان و نوادگان وی بودند بر ایران حکومت کرده‌اند. پس از داریوش به ترتیب خشایارشا، اردشیر یکم، داریوش دوم، اردشیر دوم، اردشیر سوم و داریوش سوم پادشاه ایران بوده‌اند و در دوره پادشاهی داریوش سوم، هخامنشیان با حمله اسکندر سقوط می‌کند.

اما تخت جمشید پیش از حمله اسکندر، آتش‌سوزی و ویرانی شامل کاخ‌ها و عمارت‌های هخامنشیان می‌شده است. این مجموعه به‌دلیل قرارگیری در دامنه کوه رحمت، مهر یا میترا از مناطق خوش آب و هوا و خوش‌منظره به‌شمار می‌رفت.در واقع  این مجموعه تاریخی در منطقه‌ای کوهستانی، در میان دره‌ها و جلگه‌های خوش آب و هوا قرار داشت. در تخت جمشید محوطه‌ای مشابه شهر یا شهرک قرار داشته است که بین کاخ‌ها را با خیابان، کوچه و خانه‌ها پر می‌کرده است. البته این کوچه و خیابان‌ها به‌طرزی حرفه‌ای مهندسی و معماری شده بودند و مناطق مختلف این شهر، تقسیم‌بندی و مشخص شده بودند. هر کدام از کاخ‌های تخت جمشید به‌عنوان محلی برای برگزاری مراسم و جشن‌های مختلف ایران باستان مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

شاید برای شما جالب باشد بدانید که در این شهری که 2500 سال پیش ساخته شده است، سیستم‌های لوله‌کشی آب و فاضلاب بخشی از معماری تخت جمشید بوده‌اند. حتی در کنار خیابان‌های این شهر کانال‌های آبی حفاری شده بودند که آب‌های سطحی و آب باران را در مسیری مشخص تا دامنه‌های کوه رحمت هدایت می‌کردند. معماری بنای کاخ‌های این مجموعه، دکوراسیون داخلی، محوطه‌سازی، شهرسازی، تفکیک مناطق مسکونی از مناطق شاه‌نشین و طراحی تخت جمشید پس از 2500 سال هنوز هم بی‌نظیر هستند و ایرانیان به این تمدن می‌بالند. اگرچه هیچ‌گونه تصویر واضحی از تخت جمشید در دست نیست و تصویر واقعی این مجموعه تاریخی دور از تصور است؛ ولی یک نقاشی از طراح ماهری بنام «کورنلیس دو بروین» وجود دارد که بنابر روایات از نوامبر 1704 تا ژانویه 1704 میلادی کشیده شده است.

بخش‌های مختلف تخت جمشید

حال که با جوانب مختلف تاریخچه تخت جمشید آشنا شدید، پیشنهاد ما به شما این است که در ادامه با همراه باشید تا بخش‌های مختلف این مجموعه تاریخی را بیشتر بشناسید.

مساحت کلی تخت جمشید چقدر است؟

بدون شک تخت جمشید را می‌توان در دسته بزرگ‌ترین مجموعه‌های تاریخی و آثار باستانی در جهان به‌شمار آورد. بخش‌های مختلف این مجموعه اعم از ساختمان‌ها و محوطه این مجموعه تاریخی در زمینی به وسعت 4 هکتار، مساحتی برابر با 125,000 متر مربع ساخته شده است. در ادامه به معرفی جداگانه هر یک از بخش‌های این مجموعه می‌پردازیم و مساحت هر یک از این بخش‌ها را نیز ذکر می‌کنیم.

پلکان‌ ورودی و دروازه ملل

در بخش شمال غربی تخت جمشید، دو ردیف پهن 111 پله‌ای و ارتفاع 10 سانتی‌متری در مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند و منظره‌ای مبهوت‌کننده برای بازدیدکنندگان پدید آورده‌اند. ارتفاع این دو پلکان نسبت به پلکان‌های معمول، کمتر است و درباره علت ارتفاع کم این پله‌ها نظریه‌های متفاوتی براساس حدس و گمان ارائه شده است. از نظر تعدادی از مورخان علت ارتفاع کم این پله‌ها، سهولت تردد اسب‌ها و ارابه‌ها بوده است و این در حالی است که تعداد دیگری از مورخان بر این نظرند که ارتفاع کم پله‌ها جهت حفظ میهمان‌های مقتدر و خوش‌لباس بوده است؛ نظریه دوم برگرفته از تصاویری است که بر روی دیواره‌های تخت جمشید نقش بسته‌اند و این میهمانان لباس‌های گران‌بها و خیره‌کننده‌ای پوشیده‌اند.

با طی کردن مسیر پلکان 111 پله‌ای و بالا رفتن از این پلکان با دروازه‌ای زیبا مواجه می‌شوید که به «دروازه ملل» معروف است. نام‌های دیگر این بنا، «دروازه بزرگ» و «دروازه خشایارشا» است. دروازه ملل حدود 10 متر ارتفاع دارد و متاسفانه بخش‌های زیادی از این دروازه تخریب و نابود شده‌اند. ولی چیزی که مسلم است، این دروازه دارای یک ورودی و دو خروجی بوده است. 

بر دیواره دروازه ملل، تندیس‌های گاوهای بالدار و قوی‌هیکل با سر انسان بازدیدکنندگان را حیرت‌زده می‌کنند که ظاهرا خدایانی بوده‌اند که شیاطین و دیوها را از ورود به شهر دور می‌کرده‌اند. این نگهبان‌های بالدار «گاوهای بالدار بین‌النهرین»، «ابوالهول» یا «لاماسو» نام دارند معمولا به‌صورت گاو نر، بدن و دم شیر نر و بال عقاب با چهره‌هایی انسانی هستند. این خدایان ریشه در «آشوریان» و «سرزمین کهن» دارند و نقش‌های مشابهی را می‌توان در پاسارگاد، موزه لوور پاریس، موزه بریتانیا لندن و موزه ملی عراق در بغداد مشاهده کرد.

بالای این تندیس‌ها کتیبه معروفی به‌صورت قرینه به سه زبان میخی فارسی، عیلامی و بابلی از زبان خشایارشا نوشته شده است:

«پروردگار بزرگ اهورامزدا است، که این زمین را آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یکی را شاه بسیاری، یکی را سَروَر بسیاری. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که مردم گوناگون دارند، شاه این جهان فراخ و دور، پسر داریوش شاه، (نژادم) هخامنشی. گوید خشایارشا شاه: این بارگاه همه ملل را من به توفیق اهورامزدا ساختم.

بسا ساختمان‌های خوب دیگر در این پارسه (تخت جمشید) کرده آمد (ساخته شد)، که من برآوردم و پدرم برپا کرد. هر آن بنایی که زیبا بنماید، همه را به تایید اهورامزدا، ما ساختیم. گوید خشایارشا: اهورامزدا مرا بپایاد (حفظ کند) و کشورم را و هر چه بر (به) دست من ساخته آمده (شده) و هر چه بر دست پدرم برپا گشته، این‌ها را نیز اهورامزدا بپایاد.»

کاخ آپادانا (تالار بزرگ بارعام)

کاخ آپادانا یکی از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین بناهای تخت جمشید و البته بزرگ‌ترین کاخ این مجموعه است و دستور ساخت این بنا از طرف شخص داریوش شاه صادر شده است. داریوش بزرگ برای برگزاری جشن‌های باستانی ایرانی و پذیرایی از امپراتوری‌های همسایه دستور ساخت این کاخ را داد. روند ساخت این کاخ تا پایان دوره پادشاهی خشایارشا به طول انجامید. کاخ آپادانا با مساحت 12 هزار متر مربع و بنابر شواهد موجود، 72 ستون سنگی در بخش‌های مختلف این کاخ وجود داشته‌اند. البته اسکندر که کار خود را کرده است و از مجموع 72 ستون، اکنون فقط 14 ستون باقی مانده است.

اگرچه ما این کاخ را با نام آپادانا می‌شناسیم، ولی هیچ سند رسمی مبنی بر اسم واقعی این کاخ وجود ندارد و بسیاری آن را تالار بزرگ عارعام نامیده‌اند. تالار بزرگ عارعام همان کاخ بزرگ پاسارگاد است که به دستور کوروش کبیر ساخته شده است و مقر سازمان ملل در 2500 سال پیش، حقوق بشر و آزادی بوده است. در چهار گوشه تالار کاخ آپادانا به دستور داریوش شاه صندوق‌های ارزشمندی حاوی دو لوح زرین و سیمین دفن کرده بودند. بر این الواح زرین و سیمین به سه زبان میخی فارسی، عیلامی و بابلی نقل‌هایی از داریوش شاه حکاکی شده است. یک جفت از این الواح ارزشمند در موزه ملی تهران نگهداری می‌شوند که متن این کتیبه‌ها بدین صورت آمده است:

«داریوش شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورها، پسر ویش، پسر ویشتاسپه، (نژادم) هخامنشی. داریوش شاه گوید: این است کشوری که من دارم. از سکاهایی (جایگاهی) که آن سوی سغد (سمرقند و بخارا در ازبکستان و استان سغد در تاجیکستان) تا برسد به (حبشه)، از هندوستان تا برسد به لودیه (بخش اروپایی ترکیه امروزی)، آن را اهورامزدا، مهست (برترین) خدایان، به من بخشیده است. اهورامزدا مرا و این خاندان شاهیم را بپایاد.»

کاخ صد ستون

یکی دیگر از کاخ‌های باشکوه و بزرگ مجموعه تخت جمشید، کاخ صد ستون است که مساحت آن حدود 4,300 متر مربع برآورد شده است. در تالار مرکزی این کاخ بزرگ، 100 ستون برای نگهداری سقف قرار داشته است و عنوان «بزرگ‌ترین تالار سرپوشیده جهان» را به خود اختصاص داده است.

این کاخ از نظر وسعت در رتبه دوم وسیع‌ترین کاخ‌های تخت جمشید قرار دارد. براساس تحقیقاتی که توسط باستان‌شناس آلمانی، پروفسور «ارنست امیل هرتسفلد» انجام گرفته است، این کاخ در دوره پادشاهی خشایارشا آغاز شده و در دوره پادشاهی اردشیر یکم به پایان رسیده است. زمان ساخت کاخ صد ستون را در سنگ بنای تالار تخت جمشید حکاکی کرده‌اند و متن این کتیبه به صورت زیر آمده است:

«اردشیر شاه گوید: این خانه خشایار شاه، پدر من، پی‌اش را ریخت، به تایید اهورامزدا، من اردشیر شاه، آن را برآوردم و تمام کردم.»

کاخ تچر (کاخ اختصاصی داریوش بزرگ)

کاخ «تچر» یا «تچرا» نام کاخ اختصاصی داریوش بزرگ است که در نزدیکی آپادانا، درست در جنوب غربی آن قرار دارد. طول این کاخ 40 متر و عرض آن 30 متر است و مساحت آن برابر با 1,200 متر مربع است. کاخ تچر را موزه خط نیز می‌نامند و دلیل این لقب، کتیبه‌های متعددی بود که از دوره هخامنشیان تا قاجار در این کاخ کشف شده است.

کاخ تچر بر سکویی با ارتفاع 2.4 متر بنا شده است و در مرکز این کاخ، یک اتاق با اضلاع 15 متر برای پادشاه داریوش ساخته شده است. نقش و نگارهایی بر دیوارهای این اتاق وجود دارند که گویای داستانی بین پادشاه و دو خدمتگزار هستند. در ادامه این نقش و نگارها به راه‌پله که می‌رسید، تصویری از خدمتکاران را بر سنگ‌هایی صاف و آینه‌وار مشاهده می‌کنید؛ از این رو نام دیگر این کاخ، «کاخ آینه» است. تچر در معنای لغوی به‌عنوان «خانه زمستانی» شمرده می‌شود، ولی اسناد و مدارکی مبنی بر سکونت داریوش در این کاخ، آن هم فقط در فصل زمستان وجود ندارد.

کاخ اصلی تچر توسط داریوش بزرگ ساخته شده است، ولی ایوان و راه‌پله سنگی جنوبی توسط خشایارشا و راه‌پله غربی توسط اردشیرشاه دوم بنا شده است. کتیبه‌های مختلفی با مضمون‌هایی از ستایش اهورامزدا، داریوش و خشایارشا کشف شده است که بر روی یکی از این کتیبه‌ها همانند دیگر کتیبه‌های این مجموعه در سه زبان چنین آمده است:

«من داریوش، این تچر را ساختم.»

کاخ ه (کاخ اچ)

کاخ اردشیر یکم یا کاخ ه که با نام کاخ اچ یا H نیز آن را می‌شناسند، یکی دیگر از کاخ‌های تخت جمشید است که در جنوب غربی کاخ هدیش قرار دارد. از دو طرف این کاخ دو پلکان نیمه‌ویران با نقش و نگارهای زیبایی بنده‌نوازی می‌کنند. براساس اسناد مکتوبی که کشف شده است، پلکان اصلی این کاخ متعلق به کاخی است که در دوره خشایارشا آغاز شده و در دوره اردشیر یکم پایان یافته است.

کنگره‌های متعددی با شاخ و سر گاو نر در بخش‌های غربی و جنوبی این کاخ نصب بوده‌اند. تیلیا و همسرش که مرمت‌گر و معمار بازسازی این کاخ بوده است، تعدادی از ایت تخت‌گاه‌ها را که در زیر خاک مدفون بوده‌اند را درآورده و بر سر جایشان گذاشته‌اند. این کنگره‌ها با نظم و ترتیب یکی در میان بزرگ و کوچک هستند و نقش‌هایی چون پیکان تیر و چلیپا بر آن‌ها نگاشته شده است.

طرح اصلی این کاخ نشانگر دو گروه نیزه‌دار پارسی متشکل از 16 نفر در مقابل یکدیگر است که در کنار آن کتیبه‌ای به زبان فارسی باستان نوشته شده است. این کتیبه‌ها پشت سر هر گروه تکرار شده است و از جایگاه این کتیبه که در جنوب محوطه کاخ تچر قرار گرفته است؛ از این رو می‌توان به این پی برد که این پلکان و کتیبه را اردشیر سوم نوشته است، زیرا بر پلکان غربی کاخ تچر داریوش نیز کتیبه‌ای از اردشیر سوم وجود دارد. کتیبه اردشیر یکم یکی از کتیبه‌هایی است که در کاخ «ه» قرار داشته است و خبر از آن می‌دهد که پیرو دین اجداد خود بوده است. در این کتیبه چنین آمده است:

«پروردگار بزرگ است اهورامزدا که آسمان را آفرید، که این زمین را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را از برای مردم آفرید، که اردشیر را شاه کرد. به خواست و تایید اهورامزدا، این کاخ را که پدرم خشایارشا بنایش را شروع کرده بود، تمام کردم. باشد که اهورامزدا، مرا و شهریاری مرا و آنچه که من کردم، جاودان دارد.»

کاخ هدیش یا خشایارشاه

کاخ هدیش یا خشایارشاه یکی دیگر از کاخ‌های معروف تخت جمشید است که بنابر اسناد مکتوب بر کتیبه‌های مکشوف، این کاخ به دست خشایارشاه ساخته شده است. کاخ خشایارشاه در ضلع شرقی کاخ «ه» و در بخش جنوبی مسطح تخت جمشید قرار دارد. با اینکه باستان‌شناسان خبر از ساخت این کاخ در دوره پادشاهی خشایارشاه می‌دهند؛ ولی تعدادی از دیواره‌های این کاخ منقش به تصاویری هستند که خبر از شروع ساخت این کاخ از دوره پادشاه داریوش اول می‌دهد.

کاخ هدیش در ارتفاع 18 متری از سطح زمین قرار دارد و بین 1,500 تا 2,200 متر مربع مساحت دارد. پلکان‌های غربی و شمال شرقی این کاخ به‌عنوان مسیر دسترسی به کاخ داریوش، کاخ ملکه و کاخ اچ مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. پلکان شرقی این کاخ بازسازی شده است، ولی پلکان غربی این کاخ سالم مانده و اصالت خود را حفظ کرده است. کاخ هدیش به‌معنای جای بلند و مرتفع آمده است و با توجه به آنکه نام همسر دوم خشایارشا نیز هدیش بوده است، این کاخ را هدیش نامیده‌اند.

کاخ ملکه

کاخ ملکه یکی دیگر از کاخ‌های پرسپولیس است که باز هم به دست خشایارشا ساخته شده است و نسبت به دیگر سازه‌های این مجموعه، در ارتفاع کمتری قرار دارد. پروفسور ارنست امیل هرتسفلد در سال 1310 شمسی بخش‌هایی از این کاخ را خاک‌برداری و بازسازی کرده است. این باستان‌شناس اظهار داشته که به احتمال زیاد یان کاخ حرمسرای خشایارشا بوده است و آن را کاخ ملکه نامیده است. دلیل این اظهار نظر نیز وجود دیوارهای ضخیم و تنها ورودی و خروجی این کاخ بوده است که دسترسی به آن را محدود کرده است. اکنون بخشی از این کاخ به‌عنوان موزه و اداره مرکزی تاسیسات تخت جمشید استفاده می‌کنند.

کاخ سه دری (تالار شورا)

کاخ مرکزی که با سه دروازه به کاخ سه دری مشهور شده است، دارای ظاهری چهارگوش، سه دروازه و چندین راهروی مختلف است که بخش‌های مختلف تخت جمشید را به یکدیگر متصل می‌کند. بر دیواره‌های این کاخ نقوشی وجود دارند که نشانگر دیداری غیررسمی بین پادشاه و اشخاص دیگر است. از این رو به این کاخ، تالار شورا یا کاخ شورا نیز گفته می‌شود. تالار مرکزی این کاخ، یک عمارت با پلانی مربعی و با دیواره‌های به طول 15.5 متر و چهار ستون سنگی است.

بخش‌های زیادی از این کاخ تخریب شده‌اند، ولی بنابر شواهد موجود پادشاه از دروازه شرقی وارد این تالار می‌شده است. دروازه شمالی کاخ به حیاط آپادانا متصل می‌شود و دروازه جنوبی به حیاطی خلوت و در امتداد آن به کاخ هدیش متصل می‌شود. چیزی که این کاخ را از دیگر بخش‌های تخت جمشید متمایز کرده است، وجود دو ستون با سرهایی انسان‌نما است؛ گویا این ستون‌ها نماد تفکر بوده‌اند و از آنجایی که این کاخ محل شورا بوده است، بی‌ربط و دور از ذهن به نظر نمی‌رسد.

کاخ G

کاخ جی یا G یکی دیگر از کاخ‌های پرسپولیس در مجاورت کاخ هدیش قرار دارد. اکنون فقط بخش‌های اندکی از این کاخ باقی مانده‌اند و متاسفانه بخش‌های زیادی از این کاخ در آتش‌سوزی از بین رفته‌اند. بناهای باقی‌مانده این کاخ نشان از یک بنای مرتفع می‌دهند که بر روی سنگ خارای کوه ساخته شده است. دیوار جنوبی این کاخ که تصاویر زیبایی از سربازان و خدمه بر آن نقش بسته‌اند، احتمال نسبت دادن این کاخ به داریوش شاه را بالا برده است.

دروازه نیمه تمام

یکی دیگر از مهم‌ترین سازه‌های پرسپولیس یا همان تخت جمشید، دروازه نیمه تمام است که دروازه‌ای بزرگ مشابه دروازه ملل است. در بخش‌های شرقی و غربی این دروازه، دو اتاق تعبیه شده است که محل دیده‌بانی بوده‌اند. بنابر اطلاعات و اسناد مکشوفی که معماران بدست آورده‌اند، این دروازه قرار بوده ظاهری چون گاو بالدار داشته باشد و بزرگ‌ترین بنای مجموعه شود؛ هرچند حمله اسکندر به ایران، این دروازه را گاو بالدار که نه، بلکه نیمه تمام کرد.

ساختمان خزانه شاهی

ساختمان خزانه شاهی یکی دیگر از بخش‌های مهم مجموعه پرسپولیس است که 10,400 متر مربع مساحت دارد. این ساختمان به دستور شخص پادشاه داریوش بزرگ ساخته شده است. در این ساختمان که خزانه شاهی نام دارد، دو تالار بزرگ با 99 و 100 ستون در کنار چندین اتاق، راهرو و حیاط بدون سقف وجود دارد. پروفسور اریک فردریش اشمیت باستان‌شناس آلمانی-آمریکایی طی تحقیقاتی که به عمل آورده است، خشت‌هایی گلی حاوی اطلاعاتی ارزشمند کشف کرده است؛ در این خشت‌ها حقوق کارگران و نحوه پرداخت دستمزد آنان به زبان عیلامی آمده است.

آرامگاه اردشیر دوم و اردشیر سوم

از ساختمان‌ها و کاخ‌های مهم تخت جمشید که بگذریم، آرامگاه‌ها و مقبره‌های اردشیر دوم و سوم بر روی کوه رحمت و در مقابل تخت جمشید قرار دارند. بر مقبره این دو پادشاه یک صلیب با چهار شاخه هم‌اندازه طراحی شده است که هر یک از چهار شاخه این صلیب، علامت، معنی و مفهوم خاصی دارد.

ستون‌های تخت جمشید چگونه ساخته شدند؟

درباره نحوه ساخت ستون‌های تخت جمشید خطوط روایی مختلفی وجود دارد که بعضی از این نظریه‌ها به‌دلیل عدم وجود هیچ دلیل منطقی به بن‌بست ختم می‌شوند. در میان نظریه‌هایی که چون شاخه‌های متعددی به مسیرهای مختلفی ختم می‌شوند، نظریه‌ای پرطرفدار وجود دارد مبنی بر ساخت ستون‌های تخت جمشید با استفاده از جرثقیل‌های چوبی است.

تعدادی از مورخان نیز بر این باورند که سنگ‌ها و ستون‌های پرسپولیس در مکانی دیگر طراحی شده‌اند و پس از اتمام طراحی به محوطه تخت جمشید انتقال داده شده‌اند. در این نظریه نیز برای جابجایی این ستون‌ها فرض استفاده از جرثقیل‌های چوبی و قرقره‌های مفرغی وارد شده است.

یکی از مهم‌ترین بناهایی که نیمه تمام باقی مانده است، مهر تاییدی بر نظریه استفاده از جرثقیل‌های چوبی است و این بنا همان دروازه نیمه تمام تخت جمشید است.

آب‌روهای زیرزمینی

وجود آبروهای زیرزمینی در محوطه تخت جمشید که زیر بناهای این مجموعه باستانی و همچون یک شبکه فاضلاب طراحی و ساخته شده‌اند. این آبروهای زیرزمینی آب‌های باران و سطحی خیابان‌ها و محوطه بناهای مجموعه تخت جمشید را به خارج از شهر انتقال داده‌اند تا به ساختمان‌ها آسیبی نرسد. بنابر شواهد محل جمع‌آوری این آب‌ها در دامنه کوه رحمت بوده است که به‌عنوان خندق‌هایی برای ذخیره آب و در صورت نیاز به‌عنوان خندق‌های دفاعی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

این آبروها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که حتی سیل چند سال پیش را مهار کرده و بدون هیچ آسیب‌دیدگی آب را به بیرون محوطه انتقال دادند. شاید بهتر بود مسئولین برای طراحی فاضلاب‌های شهری و مهار سیلاب‌ها نیز به معماری این مجموعه دقت می‌کردند تا به اموال و جان مردم آسیبی وارد نشود.

موزه تخت جمشید

موزه کنونی تخت جمشید که در معرفی کاخ ملکه به آن اشاره شد در واقع حرمسرای خشایارشا بوده است. اکنون این موزه به‌عنوان محلی برای نگهداری کتیبه‌ها، گل‌نوشته‌ها و آثار متعدد کشف شده در مجموعه تخت جمشید مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهره‌های هخامنشی، الواح ارزشمند با خط میخی، پرده‌های سوخته و مهم‌تر از همه سنگ‌نوشته‌های ارزشمندی که توسط خشایارشا نوشته شده‌اند، از جمله آثار نگهداری شده در این موزه هستند.

عجایب تخت جمشید

ساخت تخت جمشید از تاریخ 518 قبل از میلاد مسیح که حدود 2500 سال پیش است، شروع شده است و حدود 150 سال بعد، پروسه ساخت این مجموعه تکمیل شده است. بعضی نکات حائز اهمیت در قالب اطلاعاتی جزئی در کتیبه‌های پیدا شده وجود دارند که توجه به آن‌ها خالی از لطف نیست. در ادامه لیستی از این حقایق و عجایب تخت جمشید آماده کرده‌ایم:

• زمانی که تخت جمشید در دست ساخت بوده است، در امپراتوری‌های بزرگ جهان، برده‌داری رواج داشته است و برای ساخت پروژه‌های عمرانی و سنگین از این برده‌ها استفاده می‌شده است. این در حالی است که کشور متمدن ایران با حکومت هخامنشی، نه‌تنها از مردان و زنان به‌عنوان برده استفاده نمی‌کرده است، بلکه حقوق، بیمه و مزایایی برای آنان در نظر گرفته است.
• در طراحی ستون‌های تخت جمشید از قانون طلای هندسی الگوبرداری شده است و درون این ستون‌ها را با استفاده از سرب داغ به یکدیگر متصل کرده‌اند. این موضوع سبب پایداری این ستون‌ها در مقابل زلزله‌هایی شده است که سال‌ها بعد از آتش‌سوزی تخت جمشید اتفاق افتاده‌اند.
• ستون‌های چوبی با دو سر سنگی یکی از عجیب‌ترین طراحی‌ها و هنر معماری در جهان تاکنون بوده است.
• کاخ آپادانا بر روی 72 ستون 20 تنی بنا شده است و این در نوع خود عجیب است که چگونه این ستون‌ها قادر به تحمل وزن این کاخ بوده‌اند. بر روی هر ستون این کاخ، تندیس‌های شیر دو سر با وزن 1 و نیم تن قرار داده شده است.
• در دو طرف کاخ آپادانا دو پلکان قرار دارند که نقوش برجسته‌ای بر دیواره‌های این دو پلکان وجود دارند. در این نقوش، سربازان، سرداران و پادشاهان نمایش داده شده‌اند و این در حالی است که اثری از اسارت، خون و خونریزی در این آثار دیده نمی‌شود.
• ناودان‌های آجری و سفالی آمیخته با قیر و کوتاهی که در سقف‌ها و بین دیوارها، کانال‌های روباز و چاه‌های سنگی نصب شده‌اند، خود جای تعجب دارد.
• سیستم کانال‌کشی، لوله‌کشی آب و شبکه فاضلاب پرسپولیس در دوره خود بی‌نظیر است.
• دلیل استحکام بالای تخت جمشید در برابر زلزله، وجود ستون‌های بلند تراش‌خورده‌ای است که بر روی هم قرار گرفته‌اند؛ در واقع این تراش‌خوردگی ستون‌ها سبب افزایش مقاومت بناهای مختلف این مجموعه شده است. ضمنا بین سرستون‌ها، گل‌ستون‌ها و پایه‌های این ستون‌ها، اثری از به کار رفتن ملات مشاهده نمی‌شود و فقط تراش‌خوردگی آن‌هاست که سبب مقاوم بودن ستون‌ها شده است.
• برای جابجایی تخته‌سنگ‌های بزرگی که کاخ‌ها بر آن‌ها قرار گرفته‌اند، از اهرم‌ها یا جرثقیل‌های ساده و چوبی استفاده شده است. این اهرم‌ها قابلیت جابجایی سنگ‌هایی با وزن 250 تن را داشته‌اند.
• در نقوش حکاکی شده بر دیواره‌های تخت جمشید از جواهرات و سنگ‌های قیمتی استفاده شده است که اکنون اثری از آن‌ها باقی نمانده است.
• در کتیبه‌هایی که از دوران هخامنشیان کشف شده است، می‌توان چگونگی قوانین اجتماعی حاکم بر این شهر را توصیف کرد. زنان و مردان در دوره هخامنشیان از حقوق برابر برخوردار بوده‌اند. زنان در دوران بارداری و زایمان از حمایت حاکمان بی‌بهره نبوده‌اند. حق ارث بین زنان و مردان یکسان بوده است. این قوانین 2500 سال پیش در مرزهای ایران اجرا می‌شده‌اند و این خود از عجایب جهان است.
• داریوش شاه را می‌توان نماد صلح و دوستی دانست. در چهار گوشه کاخ آپادانا چهار لوح زرین و سیمین دفن شده است که متن یک جفت از این الواح را در معرفی کاخ آپادانا آوردیم.
• شاید در حق داریوش بزرگ گاهی کم‌لطفی شده باشد و با آوردن نام ایران و هخامنشیان، همه نام کوروش کبیر را به زبان می‌آورند؛ ولی نمی‌توان خدمات و افتخاراتی که داریوش شاه برای ایران به ارمغان آورده است را نادیده گرفت و تخت جمشید سوخته هنوز هم افتخار ایرانیان است.

دیدنی‌های اطراف تخت جمشید

اگر مجموعه باستانی تخت جمشید را برای بازدید و سفر انتخاب کرده‌اید، بازدید از دیگر دیدنی‌های اطراف تخت جمشید را از دست ندهید. این جاهای دیدنی شیراز دیگر آثار تاریخی اطراف مرودشت هستند که شکوه ایران را در کنار یکدیگر به جهانیان نشان می‌دهند. بخشی از این آثار باستانی متعلق به دوران شکوهمند هخامنشیان و بخشی دیگر به ساسانیان تعلق دارند.

نقش رستم

نقش رستم یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین آثار ایران باستان است که در فاصله 6 کیلومتری از شمال تخت جمشید قرار دارد. این نقش برجسته اطلاعات مهمی از دوران حکومت عیلامیان و ساسانیان را در خود جای داده است. آرامگاه‌های سنگی پادشاهان (گوردخمه) هخامنشی در کوه‌ها، کتیبه‌ها، نقش‌های برجسته پادشاهان ساسانی و کتیبه‌ای عیلامی بر دامنه سنگی کوهستان این محوطه نقش بسته است. در این محوطه بنایی مربعی‌شکل موسوم به کعبه زرتشتیان وجود دارد که کاربری دقیق آن هنوز نامشخص است.

نقش رجب

نقش رجب دیگر بنای تاریخی اطراف تخت جمشید است که در فاصله 4 کیلومتری شمال پرسپولیس قرار دارد. این اثر تاریخی بین محوطه تخت جمشید و نقش رستم قرار گرفته است. در محوطه نقش رجب آثاری از مراسم تاج‌گذاری پادشاهان ساسانی مشاهده می‌شود که در دل کوه نقش بسته‌اند. نقش رجب یکی از ارزشمندترین آثار تاریخی ایران باستان است که بعد از پایان دوران شکوهمند هخامنشی، شکوه دوباره ایران را در حکومت ساسانی به تصویر کشیده است.

مجموعه پاسارگاد

مجموعه پاسارگاد را می‌توان جزو مهم‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان به‌شمار آورد. این مجموعه تاریخی در فاصله 73 کیلومتری شمال شرقی تخت جمشید قرار دارد و در کیلومتر 20 سعادت شهر در بزرگراه سعادت‌شهر-صفادشت قرار گرفته است. مجموعه پاسارگاد شناسنامه ایران است و نقطه شروع تمدنی به بزرگی نام ایران است. این مجموعه شامل بناهای به سنگینی آرامگاه کوروش، باغ پادشاهی پاسارگاد، آرامگاه کمبوجیه، کاخ‌های مختلف از قبیل کاخ دروازه، آب‌انبارها و کاروان‌سراهای متنوع می‌شود. این مجموعه تاریخی پنجمین اثر تاریخی ایران است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.

سخن پایانی

در وصف تخت جمشید هر چه که باید را گفته‌ایم، ولی باید بدانید که از کجا آمده‌اید و الان در چه جایگاهی قرار دارید و به کجا می‌روید؟ هخامنشیان و ساسانیان با آن همه عظمت در یک جنگ با خاک یکسان شدند، هر شکوهی، سقوطی به همراه دارد، هر شروعی، پایانی نیز به همراه دارد. صلح و دوستی را از اجداد خود کوروش و داریوش یاد بگیریم، ما فرزندان صلح و دوستی هستیم نه خشم و نفرت. آتش کینه‌توزی و نفرت دامان خودمان را می‌گیرد و می‌شود تخت جمشید، که بزرگ‌ترین افتخار و البته بزرگ‌ترین افسوس ما ایرانیان است که در آتش نفرت اسکندر و یونانیان سوخته است؛ افسوسی که حتی دامان اسکندر را گرفت و خود نیز از کرده خود پشیمان گشت.

نظر شما درباره تخت جمشید چیست؟ اگر تاکنون از این مجموعه تاریخی بازدید کرده‌اید، نظر خود را و اگر خاطره‌ای از این سفر دارید برای ما بازگو کنید. ممنون از شما که همراه ما بودید، فراموش نکنید که پرسه‌پولیس(تخت جمشید) افتخار ماست.

سوالات متداول