غار شاپور کازرون | نماد استوار پادشاهی ساسانی در دل کوه
مبینا قراباغی غار شاپور، شاهکاری تاریخی و طبیعی، در دل کوه‌های کازرون، درست در نزدیکی شهر باستانی بیشاپور قرار دارد. این غار با دهانه‌ای به عرض ۳۰ متر و ارتفاع ۸۰۰ متری، محل نگهداری تندیس شاپور یکم، پادشاه ساسانی، است؛ تندیسی 7 متری که از یک ستون سنگی تراشیده شده و پس از گذشت سالیان دراز همچنان بخش‌های زیادی از آن پابرجاست. غار شاپور با بخش‌هایی همچون ایوان‌ها، تالارها و حوضچه‌های سنگی، جلوه‌ای منحصربه‌فرد از هنر و طبیعت را به نمایش می‌گذارد که به زیبایی هرچه تمام‌تر مکمل یکدیگر شده‌اند. پس اگر قصد دارید تا سفری به کازرون و غار شاپور آن داشته باشید، لحظه‌ای درنگ کرده و با ما در ادامه و معرفی این غار و بخش‌های مختلف آن همراه شوید.
غار شاپور کجاست؟
غار شاپور در استان فارس، شهرستان کازرون، در انتهای تنگ چوگان و در فاصله چهار کیلومتری شهر باستانی بیشاپور واقع شده است. این غار در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین قرار گرفته و دهانه‌ای به عرض ۳۰ متر دارد. این غار در فضایی مشرف به دره واقع شده و پایین‌دست آن، روستایی معروف به روستای شاپور مشاهده می‌شود. جالب‌تر آنکه در دهانه غار، مجسمه منتسب به شاپور یکم، دومین پادشاه مقتدر ساسانی، با ارتفاع حدود ۷ متر قرار دارد که از یک ستون چکیده غول‌پیکر تراشیده شده است.
آدرس غار شاپور: استان فارس، ۳۰ کیلومتری شمال کازرون، ۴ کیلومتری تنگه چوگان
مسیر دسترسی به غار شاپور
پر واضح است که در همان ابتدای امر، برای دسترسی به غار شاپور، باید به شهرستان کازرون در استان فارس سفر کنید. با رسیدن به این شهر، از کازرون، به‌سمت شهر تاریخی بیشاپور حرکت کرده و پس از حدود ۶ کیلومتر به روستای تنگ چوگان می‌رسید. لازم به ذکر است که مسیر آسفالته‌ای به طول ۶ کیلومتر جاده کازرون-قائمیه را به روستای تنگ چوگان متصل می‌کند.
توجه داشته باشید که از این نقطه به بعد، یک مسیر پیاده‌روی به طول تقریبی ۲٫۵ کیلومتر با شیب ملایم آغاز می‌شود که در انتهای آن حدود ۲۳۰ پله سنگی و بتنی با حفاظ نیز وجود دارد. این مسیر کوهستانی نیازمند آمادگی جسمانی بالایی است و حدود ۱٫۵ تا ۲ ساعت زمان می‌برد تا به دهانه غار برسید. توصیه می‌شود برای پیمودن این مسیر، کفش مناسب پیاده‌روی یا کوهنوردی بپوشید و از همراه داشتن آب آشامیدنی و تنقلات سبک غافل نشوید.
تاریخچه غار شاپور
با توجه به اسناد موجود و پژوهش‌های صورت گرفته، غار شاپور در دوران ساسانیان به‌عنوان مکانی مذهبی و آیینی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. حتی برخی پژوهشگران معتقدند که این غار پیش از دوران ساسانی نیز به‌عنوان محلی مقدس برای ساکنان منطقه کاربری داشته است. احتمال داده می‌شود که در زمان حمله اعراب به ایران، بسیاری از آثار و کتیبه‌های موجود در غار شاپور تخریب یا نابود شدند. مجسمه شاپور نیز در این دوره سرنگون شد و متاسفانه دست‌های آن به شدت آسیب دید.
در سال ۱۳۳۶ شمسی، این مجسمه توسط ارتش شاهنشاهی ایران مجددا برپا شد و دو کتیبه سنگی در دهانه غار نصب گردید که یکی ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری شرح نحوه برپاسازی مجدد مجسمه را ارائه می‌دهد. غار شاپور دارای چهار ایوان مختلف است که هر یک با پله‌هایی به دیگری متصل می‌شوند. ایوان نخست، که مجسمه شاپور در آن قرار دارد، بزرگ‌ترین ایوان است که این ساختار ریشه در اهمیت مذهبی و آیینی غار شاپور در دوران ساسانیان و شیوه حکمرانی شاپور اول مبتنی بر روش وحدت مذهبی دارد.
بخش های مختلف غار شاپور
غار شاپور به‌دلیل وجود مجسمه شاپور یکم، دومین پادشاه ساسانی، که از ستون‌های طبیعی غار تراشیده شده و حدود ۷ متر ارتفاع دارد، شهرت یافته است. دهانه غار با ابعاد ۳۰ متر عرض و ۱۵ متر ارتفاع، ورودی باشکوهی را به داخل غار فراهم می‌کند. به درون غار که می‌روید، سه تالار اصلی و چندین گذرگاه بزرگ و کوچک وجود دارد که هر یک به بخش‌های مختلفی منتهی می‌شوند. همچنین، حوضچه‌هایی در داخل غار دیده می‌شود که آب چشمه‌ها و رودهای جاری در کوه از سقف غار وارد آن‌ها شده و به تدریج در این حوضچه‌ها جمع می‌شده و مورد استفاده قرار می‌گرفته است. این غار علاوه‌بر جذابیت‌های طبیعی، به‌دلیل وجود این مجسمه تاریخی و سایر آثار باستانی، مقصد جذاب بسیاری از گردشگران داخلی و خارجی و البته دوست‌داران ایران باستان و مورخان محسوب می‌شود.
دهانه غار
دهانه غار شاپور در ارتفاع حدود ۸۰۰ متری از سطح زمین واقع شده و ابعادی در حدود ۳۰ متر عرض و ۱۵ متر ارتفاع برای آن برآورد شده است. این ورودی وسیع، دسترسی به فضای داخلی غار را فراهم می‌کند و به‌عنوان یکی از ویژگی‌های برجسته غار شناخته می‌شود.
در دهانه غار، دو کتیبه سنگی قرار دارد که یکی ترجمه کتیبه شاپور در نقش رجب و دیگری شرح بازسازی مجسمه شاپور در سال ۱۳۳۶ شمسی است. ضمن اینکه مجسمه شاپور اول به ارتفاع ۷ متر در نزدیکی ورودی غار قرار دارد که از ستون‌های طبیعی سنگی تراشیده شده و نمادی در خور از شکوه دوران ساسانی است.
دهانه عظیم و باشکوه غار شاپور، با وجود آثار تاریخی ارزشمندی مانند کتیبه‌های کهن و مجسمه ناقص ولی هنوز هم باعزت شاپور اول، همچون دروازه‌ای به تاریخ پرشکوه ایران عمل می‌کند. در واقع دهانه این غار، عده زیادی از گردشگران و تاریخ‌دوستان را به دنیایی از رمز و راز و زیبایی دعوت می‌کند.
ایوان های غار شاپور
غار شاپور دارای چهار ایوان یا تراس است که در سال ۱۳۳۶ خورشیدی توسط ارتش شاهنشاهی ایران برای سهولت دسترسی و مشاهده بهتر مجسمه شاپور ساخته شده‌اند. ایوان‌ها به‌ترتیب از دهانه غار به‌سمت داخل قرار گرفته‌اند و اختلاف ارتفاع آن‌ها با یکدیگر به‌وسیله پله‌ها جبران می‌شود که در ادامه به این اختلاف ارتفاعات بین ایوان‌ها خواهیم پرداخت:
ایوان اول تا ایوان دوم: اختلاف ارتفاع ۱۰ پله
ایوان دوم تا ایوان سوم: اختلاف ارتفاع ۸ پله
ایوان سوم تا ایوان چهارم: اختلاف ارتفاع ۷ پله
ایوان چهارم، که وسیع‌ترین آن‌هاست، محل قرارگیری مجسمه شاپور است و از طریق ۱۲ پله به عمق ژرفای غار راه دارد. این ایوان‌ها ضمن آنکه دسترسی به سایر بخش‌های غار را تسهیل می‌کنند، به گردشگران این امکان را می‌دهند تا در هر سطح، نمای متفاوتی از غار و مجسمه را مشاهده کنند. بازدید از این ایوان‌ها فرصتی بی‌نظیر برای سفر در زمان است، آن هم چه زمانی که در آن ساسانیان بر ایران‌زمین حاکم است؛ جایی که ترکیب شگفت‌انگیز معماری دست‌ساز بشر و شکوه طبیعی غار، داستان‌هایی از دل تاریخ ساسانیان را روایت می‌کند و هر پله، شما را به عمق فرهنگ و تمدن کهن ایران نزدیک و نزدیک‌تر می‌سازد.
حوضچه ها و آب‌انبار های غار شاپور
در بخش انتهایی تالار اول غار شاپور، دو آب‌انبار سنگی دست‌کند به فاصله حدود پنج متر از یکدیگر قرار دارند که هر یک حدود یک متر عمق دارند. ابعاد یکی از این آب‌انبارها ۳ در ۴ متر و دیگری ۲ در ۵ متر است که هر دوی این آب‌انبارها با پل‌ها و پلکان‌هایی برای دسترسی به آب تجهیز شده‌اند.
گویا آبی که از سقف غار می‌چکیده، به‌مرور در این حوضچه‌ها جمع می‌شده و نیاز ساکنان غار و منطقه را تامین می‌کرده است. در سمت چپ این آب‌انبارها، یک آبشار سنگی زیبا و در پشت آن، چکنده‌ها و چکیده‌های بزرگ به چشم می‌خورند که جلوه‌ای طبیعی و بسیار دیدنی به این غار بخشیده‌اند. در امتداد این آب‌انبارها، آبشار سنگی، چکنده‌ها و چکیده‌های بزرگ، گودالی بزرگ به قطر تقریبی 100 متر دیده می‌شود که نسبت به کف تالار اول حدود 30 متر عمق دارد.
وجود این حوضچه‌ها نشان‌دهنده احتمال استفاده از غار شاپور به‌عنوان سکونتگاهی موقت در دوران باستان بوده است. برای گردشگرانی که از غار شاپور بازدید می‌کنند، مشاهده این حوضچه‌ها و آب‌انبارها فرصت مناسبی است تا با شیوه‌های هوشمندانه تامین آب در گذشته آشنا شوند و از زیبایی‌های طبیعی و تاریخی این مکان بهره‌مند گردند.
گذرگاه ها و تالار ها
غار شاپور به‌دلیل داشتن گذرگاه‌ها و تالارهای متعدد و منحصربه‌فرد، توجه بسیاری از گردشگران و پژوهشگران را به خود جلب کرده است. در بخش ابتدایی این غار، مسیری هموار به طول ۸۰ متر وجود دارد که به لبه یک پرتگاه منتهی می‌شود. این بخش از غار با دیواره‌های صاف و حجاری‌شده‌ای که طاقچه‌های بزرگ و نیمه‌تمامی در آن دیده می‌شود که احتمالا برای نصب نقش‌برجسته‌ها در نظر گرفته شده بوده است.
در قسمت‌های میانی غار، چهار گذرگاه بزرگ و پنج گذرگاه کوچک وجود دارد که هر یک با دقت فراوان و با در نظر گرفتن ویژگی‌های طبیعی غار، با اوج خلاقیت طراحی شده‌اند. همچنین، چهار مسیر فرعی برای دسترسی به بخش‌های مختلف غار در نظر گرفته شده است. این گذرگاه‌ها علاوه‌بر کارکردهای طبیعی خود، به احتمال زیاد نقش مهمی در جابه‌جایی افراد و تجهیزات در زمان استفاده از غار به‌عنوان سکونتگاه موقتی یا مکانی آیینی و مذهبی داشته‌اند.
تالارهای غار شاپور نیز از دیگر بخش‌های جذاب آن هستند که در انتهای یکی از گذرگاه‌ها، تالاری مسطح و وسیع با سقفی به ارتفاع حدود ۴۰ متر قرار دارد که به‌عنوان مرتفع‌ترین بخش غار شناخته می‌شود. این تالار که بخشی از آن به صورت دست‌کَند طراحی و ساخته شده، احتمالا محل برگزاری مراسم مذهبی و تجمعات خاص بوده است. یکی دیگر از تالارهای مهم غار در بخش چپ گودال اصلی قرار دارد که ضمن برخورداری از ویژگی‌های طبیعی، آثار دست‌سازی در آن به چشم می‌خورد و احتمال می‌رود که محل ذبح قربانی و اجرای مراسم بوده است.
گنج غار شاپور
غار شاپور با گذرگاه‌ها و تالارهای متعدد، همواره مورد توجه تاریخ‌نگاران و گردشگران بوده و در طول سال‌ها، شایعاتی مبنی بر وجود گنجینه‌های پنهان در غار شاپور مطرح شده است. چنانچه برخی معتقد بودند که این غار به‌عنوان یکی از مراکز فرهنگی و مذهبی مهم دوران ساسانی، ممکن است محل نگهداری اشیاء قیمتی و آثار باستانی باشد. بااین‌حال، تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی انجام شده تاکنون هیچ مدرک معتبری دال بر وجود گنجینه‌های مخفی در این غار ارائه نکرده‌اند.
بر اساس منابع موجود، به‌نظر می‌رسد که حتی اگر گنجینه‌ای در این غار وجود داشته، در طول تاریخ به‌ویژه در دوره حملات اعراب به ایران در دوره ساسانیان، به یغما رفته است. به‌عنوان مثال، برخی منابع اشاره می‌کنند که در پی حملات اعراب، بسیاری از گنجینه‌های ایران باستان به تاراج رفته و چه‌بسا گنج‌های احتمالی غار شاپور نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند.
مجسمه شاپور و اهمیت آن
مجسمه شاپور، یکی از برجسته‌ترین آثار هنری دوره ساسانیان است که شکوه و عظمت هنر پیکرتراشی ایران باستان را به عرصه نمایش می‌گذارد. این تندیس با ارتفاع حدود هفت متر و پهنای شانه بیش از دو متر، از یک ستون چکیده سنگی (استالاگمیت) به‌صورت یکپارچه تراشیده شده و با گذشت بیش از ۱,۷۰۰ سال و البته بازسازی صورت گرفته همچنان پابرجاست. مجسمه شاپور اول تنها تندیس باقی‌مانده از دوران باستان ایران است که به‌طور کامل از سنگ طبیعی تراشیده شده و در محل اصلی خود قرار دارد.
این اثر تاریخی، شاپور یکم، دومین پادشاه ساسانی (۲۴۰–۲۷۲ میلادی)، را به‌صورت ایستاده با جامه‌ای ساده و کمربندی به دور کمر و شمشیری حمایل کرده، کمال و تمام به تصویر می‌کشد. متاسفانه در طول تاریخ، این تندیس نیز همانند بسیاری از آثار ارزشمند ایران دچار آسیب‌هایی شده است؛ به‌ویژه در زمان حمله اعراب به ایران، مجسمه سرنگون و دست‌های آن به‌طور کامل تخریب شد؛ البته احتمال می‌رود که مجسمه در زمان رخداد یک زلزله شدید فرو ریخته است و اعراب فقط آن را تخریب کرده‌اند.
بااین‌حال، خوشبختانه در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، با تلاش ارتش شاهنشاهی ایران و به فرمان محمدرضا پهلوی، مجسمه مجددا در جای خود قرار گرفت. اهمیت این مجسمه فقط به‌دلیل ابعاد بزرگ و تکنیک‌های پیشرفته در پروسه ساخت آن لحاظ نشده است؛ بلکه این ارزشمندی زمانی تعیین می‌شود که مجسمه شاپور اول همچنان به‌عنوان نمادی از قدرت و عظمت امپراتوری ساسانی و هنر والای ایرانیان در آن دوران نیز شناخته می‌شود.
بهترین زمان برای بازدید از غار شاپور
بهترین زمان برای بازدید از این غار، فصل بهار و پاییز است؛ زیرا اساسا در این فصول، شرایط آب و هوایی معتدل و طبیعت اطراف غار در زیباترین حالت خود قرار دارد. اما با از سر رسیدن تابستان، گرمای شدیدی بر منطقه حکم‌فرما می‌شود که بازدید از این غار را تا حدودی دشوار می‌کند؛ هرچند دمای داخل غار خنک‌تر است، ولی شاید برخی از بازدیدکنندگان تاب و توان کافی برای تحمل گرمای مسیر منتهی به غار را نداشته باشند. بازدید از غار شاپور در زمستان‌ها نیز با دمای پایین و احتمال لغزندگی مسیر، نیازمند رعایت نکات ایمنی و احتیاط بیشتری است.
توصیه‌های مهم برای بازدید از غار شاپور
برای تجربه‌ای ایمن و لذت‌بخش از سفر به کازرون و بازدید از غار شاپور، توجه به نکات زیر ضروری است:
- آمادگی جسمانی: مسیر دسترسی به این غار شامل حدود ۲٫۵ کیلومتر پیاده‌روی در مسیرهای کوهستانی و صخره‌ای است که در انتهای آن ۲۳۰ پله نیز وجود دارد. این مسیر ممکن است برای کودکان و افراد مسن چالش‌برانگیز باشد؛ بنابراین، اطمینان از آمادگی بدنی پیش از سفر توصیه‌ای مهم است.
- کفش: استفاده از کفش‌های مناسب پیاده‌روی یا کوهنوردی برای جلوگیری از لغزش و حفظ ایمنی ضرورت دارد.
- چراغ‌قوه: با توجه به تاریکی داخل غار، همراه داشتن چراغ‌قوه یا هدلایت برای مشاهده بهتر توصیه می‌شود.
- آب و خوراکی: حمل آب آشامیدنی و تنقلات خوشمزه و مقوی برای تامین انرژی در طول مسیر پیشنهاد می‌شود.
- روزهای تعطیل: غار شاپور در برخی تعطیلات رسمی مانند تاسوعا و عاشورا، شهادت امام علی (ع)، رحلت پیامبر (ص)، رحلت امام خمینی (ره) و شهادت امام جعفر صادق (ع) تعطیل است.
- راهنما: با توجه به طولانی بودن مسیر دسترسی، پیچیدگی دالان‌های غار و امکان گم‌شدن و رخداد هرگونه حادثه، همراهی با یک راهنمای حرفه‌ای می‌تواند به تجربه‌ای ایمن‌تر و آموزنده‌تر منجر شود.
- حفظ محیط‌زیست: لطفا از ریختن زباله در بخش‌های مختلف غار شاپور و نوشتن یادگاری روی دیواره‌های غار خودداری کنید تا این میراث ارزشمند برای نسل‌های آینده حفظ شود.
سخن پایانی
غار شاپور کازرون، یکی از گنجینه‌های شگفت‌انگیز و بی‌نظیر ایران‌زمین است که همچون پُلی میان تاریخ باستان، هنر دست انسان و زیبایی‌های طبیعی، شما را به دنیای جدیدی می‌برد. هر گوشه از این غار حاوی داستان‌های فراوانی از روزگاران گذشته است؛ از مجسمه باشکوه شاپور که دست‌هایش را در حمله اعراب به ایران از دست داده تا پیچیدگی دالان‌ها، گذرگاه‌ها و تالارهایی که حکایت از عظمت معماری باستانی دارند. در نهایت، مژده آنکه، با یک برنامه‌ریزی دقیق و آگاهی از زمان و هزینه‌های بازدید، این سفر می‌تواند به یکی از خاطرات فراموش‌نشدنی زندگی شما تبدیل شود.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه