سازه های آبی شوشتر کجاست؟ | شاهکاری از نبوغ ۲ هزار ساله ایرانیان
مبینا قراباغی خوزستان یکی از استان‌های جنوبی کشور ایران است که جزو قدیمی‌ترین مناطق ایران بوده و فراز و نشیب‌های زیادی را از سر گذرانده است. یکی از شهرهای قدیمی این استان، شهر شوشتر است که به‌دلیل وجود سازه های آبی شوشتر آن مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. آسیاب‌هایی که در دوره ساسانی بنا شده‌اند و اگرچه مانند روز اولشان سالم نیستند ولی ابهت خود را هنوز حفظ کرده‌اند. مجموعه‌ای تاریخی که اوج هنر معماری گذشتگان را در معرض دید همگان قرار داده است و سالانه میزبان گردشگران داخلی و خارجی زیادی است.
بسیاری از این گردشگران کیلومترها مسیر زمینی و هوایی را می‌پیمایند تا مبادا فرصت بازدید از این پروژه مهندسی و هنری را از دست دهند. حال شما نیز اگر قصد دارید تا بیشتر با این سازه‌های آبی آشنا شوید و اطلاعات بیشتری در رابطه با این سازه‌ها بدست آورید، در ادامه با ما در پته همراه و همسفر شوید.
معرفی سازه های آبی شوشتر
با انقلاب صنعتی گسترده‌ای که در دو مرحله بین سال‌های 1760 تا 1840 میلادی و نیمه دوم قرن نوزدهم میلادی تا ابتدای جنگ جهانی اول انجام گرفت، تغییرات گسترده‌ای در زمینه صنعت و فناوری در سطح جهان رخ داد. اما از نظر «ژان دیولافوا» یکی از مهندسین راه و ساختمان که از باستان‌شناسان مشهور فرانسوی نیز هست، سازه‌های آبی شوشتر بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی جهان تا قبل از انقلاب صنعتی بوده است.
معماری بکار رفته در سازه های آبی شوشتر شگفت‌انگیز و ستودنی است و مهندسین این مجموعه تاریخی نهایت مهارت و توان خود را برای به سرانجام رسیدن این سازه‌های آبی به کار بسته‌اند.
با دقیق شدن به بخش‌های مختلف این مجموعه آبی، از دقت، استعداد و دانش فنی بالای سازندگان سازه‌های آبی شوشتر در زمینه مهندسی هیدرولیک تعجب خواهید کرد. کنترل مسیرهای ورودی و خروجی آب، بهره‌برداری صحیح و با برنامه از منابع آبی را در دستور کار خود قرار داده‌اند.
احداث سازه‌های آبی متعدد، انحراف و در نهایت انتقال آب رودخانه کارون از جمله امور هوشمندانه و مهندسی‌شده‌ای است که توسط سازندگان این سازه‌های آبی در نظر گرفته شده است. با ساخت این سازه‌های آبی بخش زیادی از نیازهای مردم منطقه از قبیل آب آشامیدنی، آبیاری زمین‌های کشاورزی و صنعت برطرف شد.
تاریخچه و قدمت سازه های آبی شوشتر
درباره تاریخچه ساخت سازه های آبی شوشتر اسناد و روایات مختلفی وجود دارد که نشان می‌دهد سنگ بنای سازه‌های شوشتر از دوره هخامنشیان به جا مانده‌اند؛ حتی در بعضی روایات، دستور ساخت این مجموعه را به کوروش کبیر نسبت داده‌اند. از طرفی قدمت سازه‌های آبی به دوره ساسانیان بازمی‌گردند و دستور ساخت این سازه‌ها را به پادشاهان ساسانی اردشیر اول و دوم نسبت داده‌اند؛ ولی به‌طور قطع می‌توان این موضوع را اعلام کرد که این سازه‌ها در دوره‌های مختلفی وجود داشته‌اند و در گذر زمان کامل‌تر شده‌اند.
اطلاعات دقیقی از زمان ساخت قسمت‌های مختلف این مجموعه وجود ندارد؛ ولی براساس اسناد تاریخی بدست آمده از دوره ساسانی، این مجموعه از همان ابتدای ساخت شامل پل‌ها، آسیاب‌ها، آبشارها، تونل‌ها و کانال‌ها بوده است.
البته در همان دوره ساسانی دستور توسعه و بازسازی بخش‌های مختلف این مجموعه صادر شده است و تاریخ شروع این روند را در حوالی 300 سال پیش از میلاد مسیح می‌دانند. در بین تمام امپراتوران یا پادشاهان ایرانی، نام شاپور اول یا یکم به‌دلیل شکست رومیان در جنگ ادسا در سال 260 میلادی می‌درخشد.
این امپراتور ساسانی پس از شکست رومیان و امپراتور والرین، صدها و هزاران رومی را به اسارت گرفت. سنگ‌نگاره معروف نقش رستم در مرودشت شیراز مهر تاییدی بر پیروزی ایرانیان در آن جنگ و تسلیم شدن والرین به شاپور یکم است. از این رو شاپور یکم در عوض قتل عام رومیان، آنان را به کار گماشته و به آنان دستور می‌دهد تا در عوض غرامت ویرانی‌هایی که در ایران به بار آورده‌اند به تاسیس و توسعه سازه‌های آبی شوشتر مشغول شوند.
البته این سازه‌ها تنها آثار باقی‌مانده از اسیران رومی نیستند و پل قدیم دزفول که یکی از قدیمی‌ترین پل‌های قابل استفاده و پابرجای جهان است نیز حاصل تخصص این اسیران رومی است.
سازه های آبی شوشتر شهرت جهانی دارد و بسیاری از گردشگران، جهانگردان و باستان‌شناسان خارجی برای بازدید و تحقیق کیلومترها و فرصنگ‌ها مسافت را پیموده‌اند و درباره آن مقالات و کتاب‌های معروفی نوشته و چاپ کرده‌اند. برای مثال می‌توان به یکی از گردشگران معروف کشورهای عربی اشاره کرد که ابن بطوطه نام دارد و گزارشاتی درباره این سازه آبی در کتاب‌های خود نقل کرده است.
سازه‌های آبی شوشتر با چوب، خشت، گِل و ساروج در طول 100 سال ساخته شده است و بعدها مجموعه‌های مختلفی برای امور دیگر به این مجموعه افزوده شد. این مجموعه آبی در ابتدا به‌عنوان یک سد شناخته شده میشد و بخش‌هایی چون آسیاب و باریکه آب که برای تامین آب آشامیدنی و آبیاری زمین‌های کشاورزی مردم منطقه به این سازه آبی افزوده شد.
شاید در دوره قاجار خدای ایران و طبیعتش با آن یار نبوده است (بدون در نظر گرفتن زیان‌های انسانی در قراردادهای ترکمنچای و …) که اکنون خرابه‌ای از بخش‌های مختلف این سازه آبی باقی مانده است. در واقع بیشتر بخش‌های این سازه آبی در دوره قاجار به‌طورکامل تخریب گردیده است و از آن زمان تاکنون فقط به‌عنوان یک آثار تاریخی و مهندسی برای تماشا شناخته می‌شود.
علت نام گذاری سازه های آبی شوشتر
آسیاب‌های آبی تاریخی شوشتر در سطح جهان بنام سازه های آبی شوشتر شهرت دارند. علت این نام‌گذرای شاید با مشاهده این آسیاب‌های آبی از نزدیک بهتر متوجه شوید.
در واقع این مجموعه آسیاب‌ها به‌صورت مهندسی با سیستم هیدرولیک به یکدیگر پیوند داده شده‌اند. در نتیجه تمامی این عوامل سبب شده است تا در طول تاریخ این نام در بین عموم پخش شود تا با نام سازه‌های آبی شوشتر شناخته می‌شود.
در بسیاری از کتاب‌های تاریخی از این سازه آبی به‌عنوان یکی از عجایب ایران و حتی جهان باستان نام برده‌اند. البته نمی‌توان نقش مهندسان احداث‌کننده سد کارون را نادیده گرفت که آب رود کارون را به بخش‌های مختلف کشور هدایت کردند و به آبادانی کشور کمک چشمگیری کرده‌اند.
شاید برایتان جالب باشد بدانید که براساس بعضی روایات، هدف اصلی یا اولیه ساخت این سازه‌های آبی، تقدیس الهه آب و باروری آناهیتا بوده است؛ اما بعدها نتایج بدست آمده از این هدف تغییرات گسترده‌ی در زندگی مردم منطقه ایجاد کرده است.
در واقع تامین آب آشامیدنی، آبیاری زمین‌های کشاورزی و تاسیس آسیاب‌های آبی برای آرد کردن گندم در ادامه مسیر به این هدف الحاق شده است. بدین ترتیب نام سازه‌های آبی شهر شوشتر در سطح جهان با نام سیستم آبی تاریخی شوشتر (Shushtar Historical Hydraulic System) شناخته می‌شود.
کاربرد سازه های آبی شوشتر
سازه‌های آبی شوشتر کاربرد خاص و عملکرد منحصربه‌فردی دارند و در ارتباط با یکدیگر، مجموعه کامل و بهم پیوسته‌ای را تشکیل می‌دهند. همانطور که اشاره شد در معماری سازه‌های شوشتر از مصالحی چون سنگ، آجر، چوب، خشت و ساروج به کار رفته است.
سازه‌های آبی شوشتر در دوره‌ای بنا شده است که شاید هدف از ساخت آن تامین منابع آبی و رونق صنعت و کشاورزی نبوده است، بعدها به محرکی برای حمل و نقل، ارتباطات و بازرگانی تبدیل شد. سازه‌های آبی شوشتر به وسیله‌ای برای آب‌رسانی به مردم شهر آن هم به‌صورت برابر تبدیل شد و از طغیان رود کارون نیز جلوگیری کرد. از برکت وجود این سازه‌های آبی، آب و هوای شهر شوشتر نسبتا خنک شده است و برای درک عمق مطب باید سری به شوادون خانه‌های اهالی شوشتر بزنید.
شوادون در واقع یک واژه برگرفته از گویش دزفولی و شوشتری است که به‌معنای زیرزمین و سردابه به کار می‌رود. همچنین کَت‌های شهر دزفول نیز شهرت زیادی دارند که به اتاق‌ها و غارهای سنگی که در کنار رودخانه ساخته می‌شوند، گفته می‌شود.
سازه های آبی شوشتر کجاست؟
سازه های آبی شوشتر که به‌عنوان یکی از جاذبه‌های گردشگری و آثار تاریخی استان خوزستان و شهر شوشتر شناخته می‌شود، بعد از میدان 17 شهریور در خیابان شریعتی و بافت تاریخی شوشتر قرار دارد.
- آدرس سازه‌های آبی شوشتر: استان خوزستان، شهرستان شوشتر، خیابان شریعتی
مسیر دسترسی به سازه های آبی شوشتر
برای سفر به شوشتر و بازدید از سازه‌های آبی شوشتر باید ابتدا به استان خوزستان سفر کنید و این امری بدیهی است؛ ولی اگر از مبدا تهران به مقصد شوشتر حرکت می‌کنید، لازم است تا از طریق آزادراه خرم‌آباد-اندیمشک به سوی شوشتر روانه شوید.
مسیر تهران به شوشتر، رانندگی با سرعت متوسط و بدون توقف حدود 9 ساعت زمان می‌برد که با توقف بین راه ممکن است تا 10 الی 11 ساعت نیز به طول بیانجامد. پس از ورود به شهر شوشتر با تابلوهای راهنما مواجد می‌شوید که شما را به سمت سازه‌های آبی هدایت می‌کنند.
بخش‌های مختلف سازه‌های آبی شوشتر
مجموعه سازه‌های آبی شوشتر از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است که از جمله این بخش‌ها می‌توان به پل‌ها، آسیاب‌ها، بندها، کانال‌ها، آبشارها، سیکا (سکوهای محل اسکان جهت تفریح و استراحت) و تونل‌های بزرگ برای هدایت آب اشاره کرد. البته همانطور که قبل‌تر نیز به این موضوع اشاره شد، متاسفانه در دوره قاجار بسیاری از بخش‌های این سازه آبی از بین رفتند.
سرانجام نام این سازه آبی که مجموعا شامل 13 بخش مختلف می‌شود، در تاریخ 17 آذر ماه سال 1377 شمسی در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. مچنین نام این سازه آبی در سال 2009 میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت گردید. در ادامه اطلاعات بیشتری از بخش‌های مختلف این سازه آبی را به شما معرفی می‌کنیم.
بند میزان
بند میزان که با نام‌های بند قیصر، دولت‌شاه، شاپوری، تراز، محمدعلی شاه و خاقان شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین بخش‌های باقی مانده از سازه‌های آبی است. بند میزان در واقع آب رودخانه کارون را به دو شاخه مجزا از یکدیگر تقسیم می‌کند که این دو شاخه را شُطیط و گَرگَر می‌نامند.
پس در واقع رود کارون پس از وارد شدن به سازه‌های آبی شوشتر به دو رود مجزا تقسیم می‌شود. از طرفی به‌دلیل دو برابر بودن حجم آب رود شطیط نسبت به رود گرگر، رود شطیط را چهاردانگه و رود گرگر را دودانگه یا مسرقان نامیده‌اند.
دلیل نام‌گذاری این بخش از سازه آبی شوشتر این بوده است که این بند برای میزان کردن آب جاری در دو رودخانه شطیط و گرگر بنا شده است. البته شاید رود گرگر گلایه کند که ترازوی عدالت برای او به خوبی برقرار نشده است، ولی رود گرگر ظرفیت حجم آب بیشتری را نداشته است و این خود نشان‌دهنده وجود ترازوی عدالت است.
از طرف دیگر این سازه با ظاهری دایره‌ای مشتکل از سنگ تراشیده و ساروج در ابتدای رود گرگر بنا شده است و در انتهای آن نیز برج کلاه فرنگی قرار گرفته است. بند میزان شامل چندین دهانه مختلف می‌شود که از مهم‌ترین بخش‌های این دهانه می‌توان به دهانه جداگانه‌ای که آب دو رود مذکور را تنظیم می‌کند، اشاره کرد. ساخت این دهانه باعث شده است تا اگر دبی رود گرگر بیشتر از یک سوم شود، آن را به شاخه یا رود شطیط انتقال دهد یا برعکس که این خود نشان‌دهنده اوج مهارت‌های مهندسین این مجموعه است.
برج کلاه فرنگی
برج کلاه فرنگی یک بنای برجی هشت‌ضلعی است که در مسیر بند میزان قرار گرفته است که بر روی یک پایه چهار متری از سطح زمین قرار گرفته است. اگرچه برج کلاه فرنگی کنونی فقط 7 متر ارتفاع دارد، ولی در گذشته ارتفاع بیشتری داشته است و در نمای این برج از سنگ‌های تراش‌خورده استفاده شده است.
درباره زمان ساخت و نحوه استفاده از برج کلاه فرنگی روایات متفاوتی وجود دارد؛ بعضی از این روایات به همان داستان پیروزی شاپور اول بر امپراتور روم برمی‌گردد و آن را برجی برای نظارت بر نحوه عملکرد کارگران می‌دانند. از طرف دیگر روایت دیگری وجود دارد که این برج بر روی رودخانه بنا شده است تا بر حجم آب و میزان شدت جریان ورودی و خروجی آب نظارت کنند. این برج را می‌توانید در میدان 17 شهریور شوشتر و در انتهای خیابان بلوار مشاهده کنید.
رودخانه مصنوعی گرگر
رودخانه گرگر در شمال شهر شوشتر جریان دارد و یکی از دو شاخه فرعی رودخانه کارون است که به واسطه بند میزان از شاخه دیگر جدا می‌شود.
این رود در واقع به‌صورت مصنوعی و به دستور اردشیر، یکی از پادشاهان ساسانی ایجاد شده است. شاید جالب باشد بدانید که کف رود گرگر را سنگ‌فرش کرده‌اند و این سنگ‌فرش‌ها را با استفاده از بست‌های فلزی به یکدیگر متصل کرده‌اند. این اتصال سنگ‌فرش‌ها از عمیق‌تر شدن بستر رود جلوگیری می‌کند و دلیل اتصال سنگ‌فرش‌ها دقیقا همین بوده است.
رودخانه مصنوعی گرگر از میان شهر شوشتر می‌گذرد و آب کانال‌ها و تونل‌های زیرزمینی را تامین می‌کند. در ادامه جریان آب رودخانه گرگر در محل بند قیر به شاخه شطیط یا رود شطیط متصل می‌شود و همراه با رود دز به رودخانه کارون می‌ریزند.
پل بند گرگر
پل بند گرگر یکی دیگر از بخش‌های سازه های آبی شوشتر است که همراه با سه تونل انحرافی شهر، سه کوره و بلیتی در پایین‌دست بند میزان و بالای آسیاب‌های آبی قرار دارند. این پل بند در واقع وظیفه دارد تا آب را در یک تراز مشخص نگه‌دارد و دقیقا روی صخره‌ها بنا شده‌اند.
از طرفی تونل‌های آبی نیز درون همین صخره‌ها حفاری شده‌اند و وظیفه داشته‌اند تا آب مورد نیاز برای چرخاندن چرخ آسیاب را تامین کنند. (منظور از وظیفه همان هدف از طراحی و ساخت پل بند و تونل‌های آبی است.) البته لازم به ذکر است که هم‌اکنون با از کار افتادن آسیاب‌های آبی، آب خروجی دهانه تونل‌ها به‌صورت آبشارهای پرآبی درآمده‌اند.
محوطه آبشارها و آسیاب های آبی شوشتر
همانطور که اشاره شد با از کار افتادن آسیاب‌های آبی، آب رودخانه کارون از دهانه تونل‌های آبی مانند آبشار از دل صخره‌ها بیرون ریخته می‌شود. در واقع سازه‌های آبی شوشتر شامل مجموعه کاملی از تونل‌ها، آسیاب‌های آبی، کانال‌های فرعی و سد می‌شود. ضمنا عملکرد این مجموعه رابطه مستقیمی با بالا آمدن رود گرگر دارد و در صورت افزایش حجم بی‌رویه آب، بند میزان، آب رود گرگر را به داخل تونل‌های انحرافی هدایت می‌کند.
در ادامه این تونل‌های سه‌گانه آب خروجی را به کانال‌های متعددی هدایت و تقسیم می‌کنند تا پس از عبور از مسیرهایی که عامل چرخاندن آسیاب‌های آبی هستند، آبشارهای زیبا و متعددی درون حوضچه‌ها ریخته شوند.
متاسفانه همانند دیگر بخش‌های این سازه آبی، آسیاب‌های آبی شوشتر نیز دچار خسارات زیادی شده‌اند و اکنون ناکارآمد هستند و تنها آسیاب سالم این مجموعه که رضا گلاب نام دارد، همچنان برقرار است. آسیاب‌های آبی شوشتر را می‌توانید در جنوب پل بند گرگر واقع در خیابان شریعتی تماشا کنید.
پل بند برج عیار و نیایشگاه صابئین
پایین‌تر از محوطه آبشارها، پل بند برج عیار بر روی رود گرگر بنا شده است که گویا در گذشته باغی درون آن قرار داشته است. آب این پل توسط تونل بلیتی تامین میشده است و هنوز هم در شرق این پل بند می‌توانید خرابه‌های کانال‌ها و اتاقک‌های آن را مشاهده کنید.
ضمنا لازم به ذکر است که این محوطه تاریخی در دوره صفویه و قاجار به‌عنوان نیایشگاه صابئین استفاده شده است. برای بازدید از پل بند برج عیار باید به‌طرف پل کشتارگاه بروید که در دو محله نام‌آشنای دکان شمس و دکان شیخ قرار گرفته است و بقعه امام علی نیز در همین محل قرار دارد.
بند ماهی بازان یا بند خدا آفرین
بند ماهی بازان یا خدا آفرین در در جنوب شوشتر و در منطقه‌ای بنام ماهی‌بازان قرار دارد که محل تلاقی رود گرگر و داریون است. محله ماهی‌بازان در گذشته شهری باستانی بنام «دستوا» بوده است که به‌عنوان پایتخت «الیمائیها» شناخته می‌شود. بند ماهی‌بازان متشکل از یک رشته سنگ بهم پیوسته و یک‌تکه است که درست در مرکز آن، سه دیوار قرار گرفته است که گذرگاه آب است.
قلعه سلاسل
قلعه سلاسل یا کهن دژ شوشتر یکی دیگر از قدیمی‌ترین بخش‌های سازه‌های آبی شوشتر است که طبق نظریه باستان‌شناسان و مورخان متعلق به دوره هخامنشیان است. قلعه سلاسل علاوه‌بر برطرف کردن نیازهای دفاعی شهر شوشتر، نقش موثری در کنترل آب کانال داریون داشته است.
این قلعه در گذشته بخش‌های مختلفی چون شبستان، قورخانه، سربازخانه، نقاره‌خانه، برج، حصار و خندق را شامل میشده است؛ هرچند اکنون از این بنای پرآوازه، فقط چندین شبستان و تونل‌های نهر داریون باقی مانده است. جای افسوس است که قلعه سلاسل تا 50 سال پیش پابرجا بوده است و بر اثر یک زلزله سهمگین از بین رفته است.
نهر داریون
نهر داریون یا کانال داریون که شاخه کوچکی از آب رود شطیط است، برای آبیاری زمین‌های کشاورزی موجود در دشت میناب و تامین آب آشامیدنی شهر شوشتر کاربرد دارد. افزون بر این موارد از نهر داریون برای ایجاد مسیر دسترسی به قلعه سلاسل استفاده می‌شود.
نهر داریون بعد از خارج شدن از زیر بستر سنگی قلعه سلاسل و پس از جاری شدن در مسافتی طولانی به طرف جنوب، از سمت غرب شوشتر نیز عبور می‌کند. نهر داریون در نهایت در شمال پل بند لشکر یکی دیگر از بخش‌های سازه آبی شوشتر به دو شاخه مجزا تقسیم می‌شود. ضمنا لازم به ذکر است که قدمت کانال داریون به دوره شکوهمند هخامنشیان و پادشاهی داریوش برمی‌گردد.
پل بند شادروان
یکی دیگر از پل‌های معروف و قدیمی کشور ایران، پل بند شادروان است که در واقع بخشی از سازه‌های آبی شوشتر محسوب می‌شود. این پل به قدری معروف است که در یکی از داستان‌های شاهنامه، اثر شاهکار شاعر ایرانی فردوسی آمده است. در شاهنامه آمده است داستان ساخت پل بند شادروان بدین صورت آمده است که این پل به دست فردی بنام برانوش از لشکریان شکست خورده رومیان در جنگ با شاپور اول ساخته شده است.
در ساخت این پل از مصالحی چون سنگ، آجر و ساروج استفاده شده است. هم‌اکنون بقایای این پل و چندین آسیاب آبی بر روی رود شطیط قرار دارند. پل بند شادروان در فاصله 300 متری جنوب بند میزان واقع در شمال غربی شهر شوشتر قرار گرفته است و درست در نزدیکی پل آزادگان می‌توان بقایای آن را مشاهده کرد. در ادامه نیز جا دارد به چندین بیت سروده شده توسط فردوسی که در وصف ساخت این پل هستند اشاره کنیم:
کهن دژ به شهر نشاپور کرد *** که گویند با داد شاپور کرد
همی برد هر سو برانوش را *** بدو داشتی در سخن گوش را
یکی رود بد پهن در شوشتر *** که ماهی نکردی بروبر گذر
برانوش را گفت گر هندسی *** پلی ساز آنجا چنان‌چون رسی
که ما بازگردیم و آن پل به جای *** بماند به دانایی رهنمای
به رش کرده بالای این پل هزار *** بخواهی ز گنج آنچ آید به کار
پس به وضوح می‌توان مشاهده کرد که پروژه ساخت پل بند شادروان با دستور شاپور به شخصی رومی بنام برانوش واگذار شده است که ظاهرا مهندس و معمار ماهری بوده است.
بند خاک
بند خاک یکی دیگر از بندهای مجموعه سازه‌های آبی شوشتر است که خارج از حصار غربی شهر بر روی نهر داریون بنا شده است. این بند 500 متر بالاتر از پل بند لشکر قرار دارد و سبب بالا آمدن چندین متری سطح آب نهر داریون شده است.
این بند در نهایت آب نهر داریون را از طریق کانال‌های متعدد به‌طرف باغ‌های اطراف هدایت می‌کند. از زمان ساخت این بند اطلاعات دقیقی در دست نیست، ولی براساس تخمین‌هایی که باستان‌شناسان زده‌اند، احتمال داده‌اند که این بند در دوره ساسانی بنا شده است و بعدها در دوره قاجار مرمت شده است.
پل بند لشکر
به جرات می‌توان گفت بعد از بند میزان، سالم‌ترین بند باقی مانده از سازه‌های آبی شوشتر، پل بند لشکر است. در ساخت این پل بند نیز همانند دیگر سازه‌های آبی از مصالحی چون سنگ، آجر و ساروج استفاده شده است. این پل بند سبب سهل‌سازی ارتباط شوشتر با روستاهای جنوبی شده است و شهر شوشتر را با پلی به شهر عسگر متصل کرده است.
این پل بند به‌عنوان یکی از مهم‌ترین دروازه‌های شهر شوشتر شناخته می‌شود. هنوز بقایای سه آسیاب آبی را در ضلع جنوبی پل بند لشکر می‌توان مشاهده کرد. از طرفی دیگر در انتهای ضلع شمالی این پل بند نیز بر روی صخره چارطاقی بقایای دیگری از این سازه‌های آبی وجود دارد. برای مشاهده پل بند لشکر باید از دروازه لشکر شوشتر که در کنار آن بقعه امامزاده عبدالله وجود دارد، بازدید کنید.
پل بند شرابدار
پل بند شرابدار یکی دیگر از بخش‌های باقی مانده از سازه‌های آبی شوشتر است که در جنوب شهر بر روی نهر داریون بنا شده است. در ساخت این پل بند از مصالحی چون سنگ و ساروج استفاده شده است.
پل بند شرابدار در واقع پلی برای برقراری ارتباط بین قلعه نظامی خرم با شمال نهر داریون بوده است. قدمت پل بند شرابدار به دوره اشکانیان برمی‌گردد.
سایر بخش‌های سازه های آبی شوشتر
از دیگر بخش‌های سازه‌های آبی شوشتر می‌توان به پلکان‌ها، سیکا، بند دختر، بند دارا و پل شاه علی اشاره کرد. در ادامه توضیحاتی در رابطه با هر بخش به شما ارائه می‌کنیم:
- پلکان‌ها: در بخش جنوبی محوطه آبشارها و آسیاب‌ها، یک پلکان سنگی کاملا دست‌ساز احداث شده است و بیش از 200 پله دارد. در واقع این پلکان محوطه آبشارها را به بخش مسکونی مشرف به مجموعه سازه آبی متصل می‌کند. در اطراف پلکان اتاق‌های مختلفی بنا شده است که محل استقرار نگهبانان سازه‌های آبی هستند.
- سیکا: از طرف دیگر در انتهای ضلع غربی محوطه آبشارها و آسیاب‌ها، سیکا که محل استراحت و استقرار بازدیدکنندگان است، قرار دارد. سیکا به عاملی تبدیل شده است تا دسترسی به فضای داخلی محوطه از طریق چندین پله که به‌صورت دست‌کند ایجاد شده‌اند، میسر شود.
- بند دختر: حوالی سه کیلومتری شمال شوشتر، محلی که رودخانه کارون از منطقه کوهستانی وارد جلگه می‌شود، بستر رود به کمترین میزان عرض خود می‌رسد. در دوره ساسانی با توجه به این معیار، در این مکان بند دختر را بنا کرده‌اند. دلیل نام‌گذاری این سازه نیز نزدیک بودن آن به قلعه دختر است.
- بند دارا: این بند در منطقه میاناب قرار دارد و روی رود گرگر بنا شده است.
- پل شاه علی: در جنوب شهر شوشتر، روی نهر داریون و در غرب امامزاده عبدالله بنا شده است.
اقامتگاه‌های نزدیک به سازه های آبی شوشتر
اگر قصد دارید تا هر چه زودتر به شهر تاریخی شوشتر سفر کنید تا از سازه های آبی شوشتر بازدید کنید، بهتر است تا برای اقامت در این شهر نیز برنامه‌ریزی کنید. در شهر شوشتر مراکز اقامتی متعددی وجود دارد که شما می‌توانید حداقل یک شب را در آرامش زیر سقف سپری کنید. در ادامه چندین هتل را به‌صورت مختصر به شما معرفی می‌کنیم:
- هتل سنتی خانه طبیب: چهارراه امام، کوچه سنگ‌فرش
- هتل گرگر: بلوار دانشگاه آزاد اسلامی، درون محوطه دانشگاه
- هتل سنتی سرابی شوشتر: خیابان عبدالله بانو، پشت به قلعه عبدالله بانو
- اقامتگاه‌های سنتی افضل: چهارراه امام، کوچه سنگ‌فرش، کوچه افضل
سخن پایانی
بازدید از سازه‌های آبی شوشتر یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین آثار تاریخی ایران و جهان است و بارها ارزش بازدید و تمجید از مهندسان آن را دارد. پیشنهاد ما به شما این است که در کنار بازدید از سازه‌های آبی شوشتر، از دیگر جاهای دیدنی خوزستان بازدید کنید که بسیاری از این جاهای دیدنی در همین شهر هستند.
بازدید از این سازه آبی در فصل تابستان از ساعت 8 صبح تا 8 شب و زمستان‌ها از ساعت 8 صبح تا 5 عصر میسر است. نظر شما درباره سازه‌های آبی شوشتر چیست؟ آیا تا به حال از آن بازدید کرده‌اید و اگر تجربه بازدید از این سازه را ندارید تصمیمی برای سفر به شوشتر و بازدید از این آثار تاریخی گرفته‌اید یا خیر؟ خوشحال می‌شویم نظر خود را با ما در این باره به اشتراک بگذارید.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.