سفر به تاج محل هندوستان | نگینی در قلب هند
مبینا قره باغی تاج محل هندوستان را می‌توان به‌عنوان مهم‌ترین جاذبه گردشگری و سازه در عرصه جهانی به‌شمار آورد که شاید لقب کوه نور و دریای نور در وصف این جاذبه شگفت‌انگیز اغراق‌آمیز نباشد. این الماس‌های قیمتی که جزو ارزشمندترین جواهرات هندوستان و جهان هستند، در جنگ نادرشاه افشار به‌عنوان غنیمت به ایران آورده شدند؛ دریای نور هم‌اکنون در موزه بانک مرکزی نگهداری می‌شود، ولی الماس کوه نور هم‌اکنون بر روی تاج ملکه «الیزابت آنجلا مارگریت بوئز لیون» قرار دارد. تاج محل را می‌توان مکانی اسرارآمیز با رازهای نهفته در گوشه گوشه آن تصور کرد که بازدیدکنندگان خود را دعوت به کنجکاوی و پرده برداشتن از رازهای خود می‌کند.
برای علاقه‌مند شدن به تاج محل و شگفتی‌های آن، همین بس که معماری ایرانی در ساخت این سازه بکار رفته است. در واقع دلیل استفاده از این سبک معماری ریشه در عشق کم‌نظیر شاه جهان، امپراتور گورکانی هند دارد که یک سر آن نیز به یک زن ایرانی وصل می‌شود. پس اگر قصد دارید تا با تاج محل که یکی از هفتگانه جدید جهان است، بیشتر آشنا شوید، در ادامه سفر به تاج محل هندوستان با ما در پته همراه شوید.
تاج محل کجاست؟
تاج محل یا تاج محال (ताज महल) بنای سفید بزرگ و زیبایی در هندوستان است که به‌عنوان نمادی برای این کشور بزرگ و پرجمعیت به‌شمار می‌رود و افتخار هر شهروند هندوستانی است. این عمارت مرمرین سفید که یکی از هفتگانه جدید دنیا است، در لیست بناهای پرآوازه موجود در جهان قرار گرفته است. ساختمان این عمارت که تاج سفید و مرمرینی بر سر هندوستان است، با تکیه بر ترکیبی از معماری ایرانی، اسلامی و گورکانی ساخته شده است.
عجایب هفتگانه جدید جهان عبارتند از: کولوسئوم در ایتالیا، چیچن ایتزا در مکزیک، دیوار بزرگ چین در چین، مجسمه مسیح یا آزادی در برزیل، شهر باستانی پترا در اردن، ماجو پیچو در پرو و تاج محل در هند.
البته تاج محل بیش از آن که صرفا یک عمارت زیبا باشد، آرامگاه دو شخصیت مشهور بزرگ در تاریخ هندوستان است. آرامگاه تاج محل در مرکز باغ بزرگی در کرانه جنوبی رودخانه یامونا یا جمنا قرار گرفته است که در نزدیکی یکی از شهرهای نزدیک به دهلی نو واقع شده است.
این سازه مشهور و تاریخی، تاج محل به‌صورت دقیق‌تر در یکی از ایالت‌های شمالی هندوستان بنام اوتار پرادش (Uttar Pradesh) و در نزدیکی شهر آگرا یا آگره قرار گرفته است. شهر آگرا که نزدیک‌ترین شهر به این مکان دیدنی است، در فاصله 200 کیلومتری جنوب شهر دهلی نو پایتخت هند قرار دارد.
تاج محل هندوستان با شگفتی‌ها، عظمت و معماری ترکیبی بی‌نظیرش سالانه گردشگران زیادی را از سراسر جهان به هندوستان می‌کشاند و تماشای این قاب عشق دونفره، برای زوج‌های عاشق الهام‌بخش است.
آدرس تاج محل: Dharmapuri, Forest Colony, Tajganj, Agra, Uttar Pradesh 282001, India
مسیر دسترسی به تاج محل هندوستان
برای بازدید از جاذبه دیدنی و بی‌نظیر کشور هند، یعنی تاج محل باید که ابتدا به کشور هند و دهلی با خرید بلیط هواپیما تهران دهلی سفر کنید. پس از رسیدن به دهلی نو باید به‌سمت شهر آگرا که در نزدیکی دهلی نو قرار دارد، حرکت کنید؛ برای این امر می‌توانید از وسایل حمل و نقل عمومی شامل تاکسی، اتوبوس، ریکشا، تمپو و دوچرخه استفاده کنید.
پس از رسیدن به مکان تاج محل هندوستان، باید برای خرید بلیط بازدید به 3 درب ورودی جنوبی، شرقی و غربی مراجعه کنید. ضمنا لازم به ذکر است که صف خرید مردان و زنان متمایز از یکدیگر است. ولی پیشنهاد می‌شود، برای معطل نشدن در صف‌های طولانی خرید بلیط به درب شرقی این مجموعه دیدنی مراجعه کنید؛ زیرا این صف به‌دلیل طولانی بودن مسیر دسترسی به تاج محل نسبت به دیگر درب‌های ورودی مجموعه تاج محل خلوت‌تر است.
تاریخچه و داستان ساخت تاج محل
در این بخش به تاریخچه ساخت تاج محل می‌پردازیم.
داستان عاشقانه ساخت تاج محل هندوستان
تاج محل بنای بزرگ و خوش‌ساختی است که عشق داستان عشق افسانه‌ای و سوزان بین شاه و ملکه امپراتوری گورکانی را برای جهانیان و نسل‌های آینده خود روایت می‌کند. عشق بین این دو نفر به‌گونه‌ای بوده است که شاه جهان را می‌توان به ققنوسی تشبیه کرد که در آتش عشق همسر از دست رفته خود، بال و پرش سوخته و خاکستر شده است. اما این ققنوس عاشق گورکانی دوباره از خاکستر این آتش سوزان برخاسته و با ساختن تاج محل عشق خود را که دوباره جوانه زده بود را برای ابد پایدار و جاودانه نگه‌داشته است؛ سال‌ها بعد نیز پس از مرگش در کنار همسرش در مقبره‌ای باشکوه آرمیده است.
در واقع جدا از معماری بی‌نقص و شگفت‌انگیز تاج محل هندوستان، بیشتر نگاه‌ها به داستان عاشقانه و غمگینی است که در دل این مقبره باشکوه نهفته و هر روز عشق این زوج را برای همه بازگو می‌کند. جالب آنکه شاعر، ادیب و فیلسوف فقید و مشهور هند، جناب «رابیندرانات تاگور» که برنده جایزه نوبل هم هستند، در وصف تاج محل چنین گفته است:
“تاج محل یک قطره اشک بر رخسار ابدیت (جاودانگی) است.”
تاج محل در سال 1983 میلادی با عنوان طولانی و درخور «جواهر هنر اسلامی در هند و یکی از شاهکارهای تحسین شده میراث جهانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است.
زندگینامه شاه جهان و ارجمند بانو
داستان ساخت تاج محل روایتی طولانی ولی بسیار شنیدنی دارد که اگر حوصله و علاقه کافی برای خواندن آن را داشته باشید، مطمئنا ارزشش را خواهد داشت. داستان ساخت تاج محل از آنجایی آغاز می‌شود که «شهاب‌الدین محمد شاه جهان گورکانی» که لقب «شاه جهان اعظم» را به آن داده‌اند؛ این شاه بزرگ هندوستانی پنجمین امپراتور سلسله گورکانیان، فرزند جهانگیر شاه بوده است. سلسله گورکانیان در واقع یک امپراتوری ترکی-مغولی و مسلمان با فرهنگی ایرانی بوده که در سال 1526 میلادی توسط «ظهیرالدّین محمّد بابُر» از نوادگان «امیر تیمور» ملقب به تیمور لنگ بنیانگذاری شده است.
شهاب‌الدین محمد در 15 سالگی و پیش از تکیه زدن بر تخت سلطنت، در دومین ازدواج خود با بانوی اشراف‌زاده‌ای بنام «ارجمند بانو» وصلت کرد. ارجمند بانو فرزند «یمین‌الدوله آصف خان» از نوادگان «شاه اسماعیل صفوی» و وزیر «جهانگیر خان» پدر شهاب‌الدین محمد شاه جهان بود. ایشان همچنین برادرزاده «ملکه نور جهان» که نامادری پرنفوذ و قدرتمند شاه جهان بوده است نیز به‌شمار می‌رود.
ارجمند بانوی شاه جهان، پس از به سلطنت رسیدن همسرش، جایگاه ملکه اعظم گورکانی را به خود اختصاص داد. حتی شاه جهان علاوه‌بر جایگاه ملکه، توجه، امتیازات ویژه و از همه مهم‌تر اعتماد غیرقابل مقایسه با دیگر نزدیکان خود را به این بانو اختصاص داده است.
تاثیرات ارجمند بانو در زندگی شاه جهان
شاه جهان به‌دلیل علاقه و اهمیتی که به ارجمند بانو داشت، لقب ممتاز محل را به ایشان داد؛ زیرا به‌واسطه این علاقه و اهمیت شاه، ارجمند بانو را از نظر ظاهر و باطن از همه زنان آن دوره برتر می‌دانست. شاه جهان در طول 18 سال زندگی عاشقانه با همسر خود، صاحب 14 فرزند می‌شود که از بین تمام این فرزندها فقط 7 الی 8 تن از فرزندانشان زنده مانده و بزرگ شدند.
در روایات تاریخی درباره علاقه شاه جهان به همسرش چنین آورده‌اند که این شاه بزرگ به‌قدری دلباخته ممتاز محل بود که طاقت هیچ‌گونه جدایی حتی برای کوتاه مدت را نداشت؛ از این رو در تمام سفرها، حتی جنگ‌ها همسرش را همراه خود می‌برد.
وصیت‌های ارجمند بانو به شاه جهان پیش از مرگ
در یکی از لشکرکشی‌ها و جنگ‌هایی که حدود سه سال بعد از به سلطنت رسیدن شاه جهان اتفاق افتاد، این پادشاه گورکانی جهت سرکوبی حاکم افغانی دکن عازم جنگ شده بود و همسرش را نیز همراه خود برد. در گیرودار جنگ میان شاه و حاکم افغانی به شاه جهان خبر می‌رسد که ممتاز محل که منتظر چهاردهمین فرزندشان بود، از درد و کسالت بسیار زیادی رنج می‌برد و امیدی به زنده ماندنش نیست.
شاه جهان پس از شنیدن این خبر به بالین همسر باردار خود می‌رسد، ارجمند بانو بیگم از شاه و همسر خود دو درخواست به‌عنوان وصیت مطرح می‌کند؛ اول اینکه شاه پس از مرگ وی همسر دیگری اختیار نکند و دوم آنکه مقبره‌ای برای یادبود نام و خاطره‌ای برای همیشه بنا کند. بنابر روایت تاریخی، داستان وصیت ارجمند بانو بیگم به‌صورت زیر است:
«شاها گفته و شنیده ما را عفو فرمایند، عن‌قریب (بزودی) مسافر هستم، پس از اندکی تامل ادامه می‌دهد: شاها در ایام محبوسی (روزهای سخت) همدرد شما ماندم. الحال(اکنون) که ایزد تعالی (پروردگار) پادشاهی نصیب شما کرد و فرمانروایی جهان بخشید ما (من) پرحسرت (باحسرت) انتقال می‌کنیم و می‌رویم (جان می‌دهم و فراموش می‌شوم) بنابر آن دو وصیت، امید است که هر دو مقبول شما قرار گیرند.
خدیو جهان اقبال (قبول) کرده استفسار (پرسش) کردند، بیگم صاحب فرمودند که حق تعالی شما را چهار پسر و چهار دختر داده است برای نام و نشان همین کفایت می‌کند، چنان نشود که نسل دیگر از کسی پیدا شود که با هم جنگ و جدل دارند. وصیت دوم آن است که برای ما همچنان مکان تعمیر باید که بر منصه ظهور (در معرض دید همگان) نایاب و کمال عجیب و غریب گردد.»
تاریخچه ساخت بنای تاج محل
پادشاه عاشق و شیدای گورکانی که بنابر روایات تاریخی پس از مرگ همسرش، موهایش از شدت ناراحتی در بازه زمانی کوتاهی سفید شده است، پس از پذیرش حقیقت به دو وصیت ارجمند بانو جامه عمل پوشاند. شاه جهان حدود یک سال سوگوار معشوق جوانمرگ خود بود، دیگر قید گسترش مُلک شاهی خود را هم زد. اما درست یک سال بعد برابر با 1632 میلادی دستور داد تا بنای آرامگاهی بر مزار ارجمند بانو بیگم را صادر کرد که این فرایند تا سال 1647 میلادی ادامه یافت. در واقع فرآیند ساخت آرامگاه ارجمند بانو حدود 21 الی 22 سال به طول انجامید و در سال 1653 میلادی نیز سایر سازه‌های الحاقی به این عمارت اضافه شد.
علت نام گذاری تاج محل هندوستان
بنابر روایات نقل شده، شهاب‌الدین محمد شاه جهان گورکانی نام این سازه را در ابتدا به یاد همسرش «ممتاز محل» نام‌گذاری کرده است؛ ولی بعدها به‌مرور زمان، این نام به معادل فارسی آن، یعنی «تاج محل» تغییر کرده است. مورخان در همان بازه تاریخی این بنا را «روضه ممتاز محل» نامیده‌اند و برخی دیگر نیز بر این باورند که تاج محل مخفف ممتاز محل است.
زندگی شاه جهان پس از درگذشت ارجمند بانو
شاید جای بسی افسوس باشد که زندگی شاه جهان حدود 35 سال پس از ارجمند بانو به خود ادامه داشته است؛ اما صد افسوس که 8 سال آخر عمرش را به دستور پسرش «اورنگ زیب» در حبس به سر برد. گویا شاه افسرده و مغموم هند از پنجره کوچک زندان خود به تماشای ممتاز محل می‌پرداخته و با معشوق از دست رفته خود نجوا می‌کرد. در نهایت این شاه زندانی و برکنار شده، در سال 1666 میلادی چشم بر جهان بست و در کنار ارجمند بانوی بزرگوارش آرام گرفت؛ شاید از همان ابتدا نیز ارجمند بانو به دنبال یک خانه ابدی، فقط برای خود و شاه جهان بود که گویا به آرزویش رسید و پس از دفن شاه، دیگر کسی در این عمارت راه نیافت.
اکنون پس از گذشت بیش از 300 سال، عمارت تاج محل به مظهر وفاداری و عشقی ابدی تبدیل شده است.
معمار تاج محل کیست؟
اگرچه اکنون با داستان تاج محل هندوستان آشنا شده‌اید، اما همانطور که ملاحظه کردید، نامی از معمار اصلی تاج محل در این داستان ذکر نشد. دلیل آن نامشخص بودن هویت این معمار است و در واقع یکی از معماهای بی‌پاسخ تاج محل همین است.
مورخان دربار گورکانی از 37 معمار نام برده‌اند که در طراحی و ساخت بناهای سلطنتی آن دوره، نقشی اساسی و کلیدی داشته‌اند. از این رو گمان می‌رود که طراحی و ساخت بنای عظیم تاج محل بر عهده یک شخص خاص نبوده و در واقع گروهی از معماران این بنا را ساخته‌اند. ولی طبق دست‌نوشته دیگری «استاد احمد لاهوری» مهندس و ستاره‌شناس ایرانی تبار متولد شهر لاهور، سرمعمار تاج محل بوده است.
نظریه‌های مختلف درباره معمار اصلی تاج محل
اما در میان فرضیه‌های مختلف در مورد معمار اصلی تاج محل، نظریه دیگری از طرف تاریخ‌دان آمریکایی «میلو بیچ» ارائه شده است؛ در این نظریه میلو بیچ اظهار داشته که علاقه شاه جهان به هنر معماری سبب استفاده از مشورت وی توسط گروهی از معماران یا معمار اصلی در ساخت تاج محل دانسته است.
البته بنای تاج محل در واقع تلفیقی از هنر معماری ایرانی، گورکانی و اسلامی است و نمی‌توان نقش معماران ایرانی در ساخت تاج محل را انکار کرد. مهر تایید این ادعا نیز وجود عباراتی بر دیواره‌های تاج محل به زبان و خط فارسی است. در باب این موضوع «گیوین هامبلی» نویسنده کتاب مشهور «شهرهای هندوستان گورکانی» چنین اظهار داشته است:
“ریشه‌های ایرانی تاج محل، نخستین و پایدارترین برداشتی خواهد بود که یک دانش پژوه رشته معماری اسلامی با دیدن این بنای یادبود حاصل می‌کند. تاج محل یک نمونه از معماری صفوی است و در واقع، نمایانگر حد اعلای نبوغ ایرانی در هنر معماری در خاک هند است. تاج محل از بهترین نمونه‌های معماری است که با ذوق و سلیقه صفوی انجام شده است.”
نقش معماران ایرانی در ساخت این عمارت
بنابر دست‌نویس دیگری که از قرن هفدهم میلادی باقی‌مانده، «استاد احمد لاهوری» مهندس و ستاره‌شناس ایرانی‌تبار متولد شهر لاهور سرمعمار تاج محل و مجموعه لال قلعه یا قلعه سرخ دهلی بوده است.
همراه با استاد احمد لاهوری، برادرش «حمید لاهوری»، «اسماعیل افندی» یا «اسماعیل خان» معمار ایرانی دیگری که در دربار عثمانی فعالیت می‌کرد، از جمله افرادی هستند که در ساخت تاج محل دخالت داشته‌اند. از دیگر افراد مشهور حاضر در لیست معماران تاج محل می‌توان به «مکرمت خان» و «عبدالکریم مامور خان» از شیراز اشاره کرد.
نقش امانت خان شیرازی در معماری ایرانی تاج محل
اما در میان تمام این نام‌ها که هر کدام از دیگری مشهورتر هستند، نقش «عبدالحق شیرازی» ملقب به «امانت خان شیرازی طغرانویس» کاتب قرن یازدهم هجری قمری قابل‌توجه بسیاری قرار گرفته است. این خوش‌نویس و کتابدار ایرانی در دربار گورکانی هند فعالیت داشته است. خط ثلث حکاکی شده بر در و دیوارهای مقبره تاج محل و کتیبه‌های آیات قرآنی آن از مهم‌ترین آثار امانت خان هستند.
عبدالحق شیرازی همراه با برادر بزرگترش، در بازه زمانی 1608 تا 1609 میلادی از شیراز به هند مهاجرت کرد و شاه جهان به‌دلیل استعداد فوق‌العاده وی در هنر خوشنویسی به او لقب «امانت خان» را داد. نام این خوش‌نویس مشهور ایرانی به‌صورت «امانت خان الشیرازی» زیر یکی از خطاطی‌های نقش بسته بر ایوان جنوبی تاج محل حکاکی شده است.
بسیاری از مورخان قرار گرفتن نام امانت خان در ایوان جنوبی تاج محل را که همچون امضایی به یادگار مانده است، نشانگر مقام والای امانت خان در دربار گورکانی و شاه جهان دانسته‌اند.
معماری و طراحی تاج محل هند
تاج محل هندوستان را می‌توان اوج هنر معماری ترکی-مغولی و آغاز سبکی نوین در معماری اسلامی، گورکانی و ایرانی به‌شمار آورد. در واقع نوآوری‌ها و خلاقیت‌های بکار رفته در ساخت و معماری بنای تاج محل سبب ایجاد تفاوت‌ها و زیبایی‌های خاص و منحصربه‌فر این عمارت شده است.
از جمله نوآوری‌های بکار رفته در معماری تاج محل می‌توان به استفاده از سنگ‌های مرمرین سفید رنگ در عوض سنگ‌های قرمز رنگ اشاره کرد که در معماری گورکانی هند مرسوم بوده است. استفاده از سنگ‌های قیمتی کم‌نظیر، حفظ تقارن و دقت بالا در استفاده از ترفندهای خطای دید در ساخت تاج محل از دیگری مواردی است که این عمارت را به شاهکار تاریخی معماری گورکانی تبدیل کرده است.
معماران و طراحان اصلی تاج محل
درست یک سال پس از درگذشت ارجمند بانو در سال 1632 میلادی، هزاران نفر طراح، مهندس، معمار و استادکار از هند، ایران و آسیای مرکزی به دستور شاه جهان اجماع کردند. این معماران ماهر از این رو گرد هم آمدند تا آرامگاهی در خور ملکه فقید و معشوق همیشگی شاه بنا کنند. در واقع دلیل تفاوت‌ها و خلاقیت‌های منحصربه‌فرد موجود در معماری تاج محل نیز به‌دلیل تلفیق شدن شیوه معماری هند گورکانی، آسیای مرکزی، معماری اسلامی و ایران است.
همانطور که ذکر شد و طبق اطلاعات موثقی که از منابع موجود بدست آمده است، معمار اصلی تاج محل «استاد احمد لاهوری» بوده است که با همراهی برادرش «حمید لاهوری» سرمعماران تاج محل به‌شمار می‌آیند؛ البته در برخی متون تاریخی قدیمی‌تر، از «استاد عیسی شیرازی نقشه‌نویس» و «امانت خان شیرازی طغرانویس» به‌عنوان سرمعماران این عمارت نام برده‌اند.
تاثیرات دیگر معماری‌ها و بناهای تاریخی بر معماری ساخت تاج محل
معماران تاج محل برای ساخت این عمارت از اصول طراحی بهره برده‌اند و با ترکیب معماری گورکانی و ایرانی و با تاکید بیشتر بر تناسبات هندسی، بنایی متقارن، متمرکز و خوش‌ریتم ساخته‌اند. در این میان، لازم به ذکر است که برای ساخت تاج محل از برخی بناهای تیموری و گورکانی زیر الهام گرفته‌اند:
- گور امیر در سمرقند (مقبره تیمور یا ظهیرالدّین محمّد بابُر، اولین امپراتور گورکانی)
- آرامگاه همایون در دهلی نو (مقبره همایون یا میرزا نصیرالدین بیگ محمد، دومین امپراتور گورکانی)
- مقبره اعتمادالدوله در شهر آگرا (مقبره میرزا غیاث بیگ، پدربزرگ ارجمند بانو بیگم)
- مسجد جامع دهلی یا مسجد جهان‌نما در دهلی نو
ضمنا توجه داشته باشید که بسیاری از عناصر پایه‌ای و بکار رفته در ساخت مقبره‌های گورکانی، ریشه در فرهنگ فارسی و ایرانی دارد.
ساختار اصلی تاج محل و طراحی بخش‌های مختلف عمارت آن
معماری تاج محل با دیگر بناهای معماری هندوستان در استفاده از سنگ‌های مرمر سفید رنگ تفاوت دارد و بیش از هر چیزی رنگ سفید بنای تاج محل به چشم می‌آید. این در حالی است که بسیاری از بخش‌های ساختمان‌ها و بناهای گورکانی بر ماسه‌سنگ سرخ ساخته شده‌اند؛ اما بااین‌حال شاه جهان تصمیم بر این گرفت تا در ساخت آرامگاه همسرش، از سنگ مرمر سفید مزین به گوهرسنگ استفاده کند.
یک مکعب چند طبقه با زوایای برش‌خورده و یک ساختمان هشت‌ضلعی و متقارن پایه‌های اصلی تاج محل را تشکیل می‌دهند؛ البته مقبره اصلی یک بنای متقارن با یک ایوان است که چهار مناره در اطراف آن قرار گرفته است. مقبره ممتاز محل که در مرکز مجموعه تاج محل قرار گرفته، یک بنای بزرگ سفید رنگ از جنس مرمر سفید است که با گنبدی مرمری‌شکل بر فراز آن زیبایی خود را به رخ جهانیان کشیده است. این گنبد سفید رنگ با 35 متر ارتفاع، شاید اندکی نامتقارن به‌نظر برسد. پایه‌های ستون‌داری که به بام مقبره ممتاز محل باز می‌شود، نور مورد نیاز محیط داخلی مقبره را تامین می‌کند.
در گوشه‌های گنبد اصلی تاج محل، چهار چتری گنبدی‌شکل در اطراف آن قرار گرفته که جلوه‌های بصری این گنبد به‌شمار می‌آیند؛ ضمنا گلدسته‌های واقع در حاشیه دیوار، ارتفاع گنبد را بیش از واقعیت آن جلوه می‌دهند. همچنین مناره‌های بنای تاج محل نیز از سنگ مرمر ساخته شده‌اند. هر کدام از این مناره‌ها 40 متر ارتفاع دارند و هر یک از این مناره‌ها در سه طبقه طراحی شده و برای هر طبقه بالکنی ایجاد شده است.
نمادشناسی در معماری و طراحی تاج محل و جزئیات داخلی عمارت
از طرفی می‌توان قرار گرفتن این مقبره و عمارت باشکوه را در میان یک باغ، استعاره از بهشت بر روی زمین دانست؛ گویا شاه جهان حداقل برای بانوی خود بهشتی بر روی زمین طراحی و ساخته است تا ممتاز محل وی به‌راحتی و در آرامش ابدی با چشمانی بسته استراحت کند.
همچنین نقل دیگری وجود دارد که معماری تاج محل از بازار شروع و به مزار ارجمند بانو بیگم ختم می‌شود؛ راوی این نقل چنین اظهار داشته که بازار را نماد مادی‌ترین و دنیوی‌ترین نماد جهان دانسته که با رسیدن به مزار ارجمند بانو به آخرین و اخروی‌ترین نماد جهان می‌رسد. جالب آنکه در این نقل، از میدان جلوخان که بین بازار و مزار (دنیا و آخرت) قرار گرفته و رابط این دو است به‌عنوان نماد برزخ یاد شده است.
بخش‌های داخلی اعم از تزئینات، خطاطی‌ها، حکاکی‌ها، کتیبه‌ها و دیگر جزئیات داخلی این بنای شگفت‌انگیز نیز با استفاده از حجاری، کتیبه‌های خوشنویسی فارسی و خاتم‌کاری مزین شده‌اند.
بخش‌های مختلف تاج محل
تاج محل نه تنها به‌عنوان یک بنای ملی نماد هندوستان است، بلکه با 73 متر ارتفاع به‌عنوان بزرگ‌ترین بنای تاریخی هند نیز به‌شمار می‌رود. این عمارت بلندبالا علاوه‌براین لقب یکی از متقارن‌ترین بناهای تاریخی جهان را هم به خود اختصاص داده است. دلیل نسبت دادن این لقب به تاج محل، چهار گوشه متقارن و کاملا مشابه این سازه است که نشان از معماری کاملا یکدست و متقارن تاج محل است.
حتی بعضی از کارشناسان اظهار داشته‌اند که این تقارن یکدست و منظم، نماد قدرت مطلق شاه جهان بوده است. البته نکته دیگری که درباره این سازه وجود دارد، نامتقارن بودن مقبره شاه جهان و ممتاز محل است که برخلاف دیگر بخش‌های این سازه نامتقارن هستند؛ زیرا سنگ مزار شاه جهان مشابه اما بزرگ‌تر از ممتاز محل بنا کرده‌اند و این ویژگی نامتقارنی را از ممتاز محل الگوبرداری کرده‌اند.
مجموعه باغ و عمارت تاج محل در یک باغ با مساحت 17 هکتار قرار گرفته که از بخش‌های مختلفی تشکیل شده است. هر کدام از این بخش‌ها دارای یک نقش مهم در نمایش تاریخ و فرهنگ هندوستان و گورکانی به‌عهده دارند و اهمیت این نگین سفید مرمرین هند را به جهانیان نشان می‌دهد.
مقبره
مقبره تاج محل شاید مهم‌ترین بخش این مجموعه دیدنی باشد که در انتهای باغ قرار دارد. شاه جهان با قرار دادن یک تاج مرمرین به‌صورت یک گنبد سفید بر بنای تاج محل، حق خود را به همسر جوانمرگ خود ادا کرده است. به جرات می‌توان این گنبد را زیباترین بخش مقبره تاج محل به‌شمار آورد که با ارتفاع 35 متری بر فراز بنایی 7 متری در کنار گلدسته‌های کوچک و زیبا در یکی قاب جذاب قرار می‌گیرد.
این گنبد را گنبد پیازی می‌نامند و یک میله طلاکاری شده در بخش فوقانی گنبد اصلی یا همان گنبد پیازی قرار دارد که تلفیقی از معماری هندی و ایرانی است. این میله قرن‌ها بعد در اوایل قرن نوزدهم میلادی با میله‌ای برنزی و طلاکاری شده جایگزین شده است. در بخش‌های داخلی و خارجی مقبره تاج محل، اشعار فارسی و آیاتی از قرآن خوشنویسی و حکاکی شده است که جزو معماری‌های ایرانی و اسلامی این مجموعه هستند.
تزئینات داخلی تاج محل
تزئینات تالار داخلی تاج محل جزو بخش‌های شگفت‌انگیز این مجموعه هستند که اوج هنر معماری بکار رفته در این سازه را به نمایش می‌گذارند. خاتم‌کاری‌های مزین به سنگ‌های قیمتی و خوشنویسیهای فارسی و عربی این تالار هشت‌ضلعی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که از هر طرفی که وارد آرامگاه می‌شوید به جای‌جای این سازه خیره شوید.
هرچند اکنون تنها راه ورودی به آرامگاه تاج محل از طریق درب جنوبی آرامگاه است که درست روبروی باغ این مجموعه قرار گرفته است. دیواره‌های داخلی تالار این سازه حدود 25 متر ارتفاع دارند و با گنبدی مزین به نقش خورشید طراحی و معماری شده‌اند.
در مرکز تالار اصلی، مقبره نمادین ممتاز محل بر روی پایه‌ای مرمرین سفید به ابعاد 1/5 در 2/5 متر قرار گرفته است. سنگ قبر ممتاز محل با الماس‌های درخشان تزئین شده و بر روی آن با خطی خوش به زبان فارسی، جملاتی در ستایش ارجمند بانو نوشته شده است. در اطراف مقبره، خوشنویسیهای متعددی بر روی سنگ‌های بنا کنده‌کاری شده است و نکته جالب توجه، 99 نام از خداوند (الله) حکاکی شده است.
شاه جهان کل این معماری و سازه را با باور بر این که ممتاز محل پس از مرگش به بهشت جاودان وارد می‌شود، طراحی و ساخته است. احتمالا شاه جهان قصد داشته است تا خود نیز مقدمات ورود همسرش به بهشت را بر روی زمین با ساخت تاج محل فراهم کند و خانه بهشتی او را بر روی زمین بنا کند؛ گویا در نهایت هم شاه جهان پس از 35 سال دوری از ارجمند بانو، او هم در کنار همسرش در بهشت مرده و زنده شده است.
ضمنا لازم به ذکر است که مقابر شاه جهان و ممتاز محل به‌صورت نمادین بر روی اجسادشان بنا شده‌اند؛ در واقع اجساد این دو در زیرزمین تالار دفن شده و بنابر اسناد موجود، ایشان را مطابق با موازین اسلامی رو به قبله دفن کرده‌اند.
تزئینات خارجی تاج محل
پیش از ورود به تاج محل و تماشای زیبایی‌های داخلی این سازه تاریخی، خیره شدن و دقیق شدن در جزئیات و تزئینات خارجی آن به چشمان بازدیدکنندگان می‌آید. ظاهر خارجی تاج محل از سه طرف با دیوارهای قرمز رنگ محصور شده است و این در حالی است که کل بنای تاج محل از سنگ‌های مرمر سفید رنگ ساخته شده است.
اگرچه شاید برای بار اول و از فاصله دور این جزئیات به چشم نیاید، ولی این تضاد موجود در دیوارهای بنای تاج محل واقعی و با دقیق شدن قابل رویت است. ضمنا لازم به ذکر است که به‌طورکلی تاج محل با 28 نوع سنگ قیمتی و شاید هم بیشتر مانند لاجورد در میان سنگ‌های مرمر این سازه بکار رفته‌اند. با دقیق شدن در این بنای بی‌نظیر، گنبدها و طاق ساختمان‌های ماسه‌سنگی تاج محل دارای طرح‌های هندسی ظریفی هستند که با خاتم‌کاری‌های متقارن در چپ و راست آن‌ها مزین شده‌اند.
ساختمان‌های ماسه‌سنگی تاج محل با خاتم‌کاری سفید و ساختمان‌های مرمری این سازه با خاتم‌کاری مشکی تزیین شده‌اند. از دیگر تزئینات خارجی تاج محل می‌توان به آثار خوشنویسی اعم از اشعار فارسی و آیات قرآنی و طرح‌های انتزاعی در سراسر مجموعه اشاره کرد. این آثار همگی توسط هنرمندان و معماران ایرانی با سرمعماری امانت خان شیرازی و با خط ثلث بر روی سنگ‌ها مرمر نگاشته شده است.
اندازه سنگ‌نوشته‌های بالای بنای تاج محل نسبت به اندازه سنگ‌نوشته‌های بخش‌های پایین این بنا بزرگ‌تر و بدون خمیدگی هستند؛ دلیل این امر نیز سهولت خوانش از زاویه دید پایین برای بازدیدکنندگان و زائران ممتاز محل است.
از دیگر سازه‌های تاج محل که در مجموعه تزئینات خارجی این بنا قرار می‌گیرند، می‌توان به گنبد مرمر بیرونی بر فراز گنبد مرکزی داخلی اشاره داشت. در چهار جهت بیرونی آرامگاه ممتاز محل، چهار مناره به‌صورت قرینه در چهار گوشه آرامگاه قرار گرفته‌اند و بر زیبایی این بنا افزوده‌اند.
هر کدام از این چهار مناره حدود 40 متر ارتفاع دارند و هر مناره به سه طبقه تقسیم می‌شود که در هر طبقه یک بالکن قرار گرفته است. شنیدن صدای اذان و دعوت تمام مسلمین به ادای نماز در این مجموعه که از فراز این مناره‌ها بلند می‌شود، وجود بازدیدکنندگان مسلمان و حتی بازدیدکنندگان غیرمسلمان را دگرگون می‌کند.
باغ تاج محل
بیرون از آرامگاه ممتاز محل و شاه جهان که پر از شگفتی و رازهای عاشقانه بود، یک مجموعه باغ سرسبز با الگوبرداری از طراحی باغهای ایرانی و گورکانی ساخته شده است. در مرکز این باغ گورکانی مربعی‌شکل، یک استخر قرار دارد که می‌توان با خیره شدن در حوض آن انعکاس تصویر تاج محل را مشاهده کرد.
استخر این باغ شباهت بسیاری به استخر مجموعه چهل‌ستون اصفهان دارد. جالب آنکه این حوض را کوثر نامیده‌اند که این نام هم برگرفته از سوره قرآنی کوثر و حدیث ثقلین است که برای مسلمانان بالاخص شیعیان و اهل سنت از اهمیت بالایی برخوردار است.
نمازگزاران برای گرفتن وضو از آب این حوض استفاده می‌کنند و سر و صورت خود را به برکت وجود کوثر غسل می‌دهند. در واقع تمام هدف شاه جهان و دقت وی در شبیه‌سازی ممتاز محل به بهشت، باوری بوده است که با تمام تن و وجودش به آن باور داشته است؛ احتمالا شاه جهان به‌دلیل باور قلبی خود استوار بوده که حتما ارجمند بانو در بهشت است و بهشت موعود واقعیت دارد.
نکته دیگری که نباید فراموش کرد، این است که ظهیرالدّین محمّد بابُر، اولین پادشاه گورکانی، معماری چهارباغ را با الگوبرداری از معماری باغ ایرانی به هندوستان وارد کرد. وسعت باغ تاج محل حدود 250 هزار متر مربع برآورد شده است و شامل چهار بخش با مسیرهای باریک به 16 باغچه منتهی و تقسیم می‌شود.
موزه تاج محل
در بخش غربی باغهای مجموعه ممتاز محل، ساختمان نسبتا کوچکی وجود دارد که به‌عنوان موزه تاج محل شناخته می‌شود. این بنا جهت آشنایی بیشتر بازدیدکنندگان و گردشگران با تاریخچه این بنای تاریخی، تاریخ هندوستان و سلسله گورکانی آثار مختلفی را در معرض دید همگان قرار داده است.
در این موزه مجموعه کاملی از سکه‌ها، جواهرات، طلاها، ظروف و نقاشی‌های مینیاتوری نگهداری می‌شوند. نقاشی‌های مینیاتوری و پرتره‌های عاجی شاه جهان و ممتاز محل را می‌توان زیباترین آثار این موزه به‌شمار آورد.
مهمان خانه تاج محل
در بخش راست مجموعه تاج محل، یک مهمان‌خانه یا نقاره‌خانه قدیمی با طراحی منحصربه‌فرد و سنتی قرار دارد که شباهت زیادی به مسجد دارد. مهمان‌خانه تاج محل از سه گنبد مزین، چهار گنبد کوچک در بخش‌های انتهایی، یک ایوان بزرگ با میدان دید بالا در میانه ساختمان و دو ایوان در طرفین مهمان‌خانه تشکیل شده است.
بنای این ساختمان از ماسه‌سنگ قهوه‌ای مایل به سنگ قرمز رنگ ساخته شده است و هرچند آن را به‌عنوان مهمان‌خانه معرفی کرده‌اند، ولی از کاربری این ساختمان اطلاعات دقیقی وجود ندارد.
مسجد تاج محل
یکی دیگر از بخش‌های مهم تاج محل، بدون شک مسجد تاج محل این مجموعه است که در بخش سمت چپ مجموعه تا محل بنا شده است. این بنا با استفاده از سنگ‌های قرمز و سنگ‌های مرمری سفید رنگ مزین و طراحی شده است. محراب، منبر، تزئینات داخلی و خوشنویسیهای متقارن مسجد تاج محل، چشمان بیننده و نمازگزاران را به تماشا و حیرت وامی‌دارند.
این مسجد به‌قدری بزرگ و با دقت بالا بنا شده است که ظرفیت حضور 570 هزار تماشاگر به‌صورت همزمان را دارد. در روایات و داستان‌هایی که نقل شده است، تن بی‌جان ممتاز محل پس از انتقال به شهر آگرا به‌صورت موقت در نزدیکی دیوار غربی مسجد به خاک سپرده‌اند؛ هرچند بعد از تکمیل فرآیند ساخت مقبره این مجموعه به مقبره کنونی ارجمند بانو انتقال یافته است.
مسلمانان شهر آگرا در روزهای خاص گرد هم می‌آیند و زیر منبر به سخنان خطیب گوش می‌دهند. قسمت‌های داخلی مسجد تاج محل همانند دیگر مساجد جهان اسلام با آیات الهی خوشنویسی شده مزین شده‌اند.
نکات جالب درباره تاج محل هندوستان
همانطور که تاکنون متوجه شده‌اید، سراسر مجموعه تاج محل پر از شگفتی و نکته است که حتی شاید تعدادی از این نکات ار دست ما در رفته باشند؛ از این رو تصمیم گرفتیم تا نکاتی را در رابطه با سازه تاج محل به شما ارائه دهیم:
- هزینه ساخت مجموعه تاج محل برابر با 32 میلیون روپیه بوده است؛ چنین رقمی هم‌اکنون برابر با یک میلیارد دلار امروزی است.
- نزدیک به هزار فیل در ساخت این مجموعه بکار گرفته شده‌ند.
- معمار بنای تاج محل که یکی از جاذبه‌های هفتگانه جهان است، هنرمند، ستاره‌شناس و معمار ایرانی استاد احمد لاهوری است که رهبری بیش از 20 هزار نیروی کار را بر عهده داشته است.
- تاج محل به‌دلیل پیشینه عاشقانه، تقارن و معماری بی‌نظیرش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و متقارن‌ترین بناهای جهان محسوب می‌شود.
- بنای تاج محل به‌دلیل استفاده از سنگ‌های مرمر سفید و تراش‌خورده رد طول روز به رنگ‌های مختلفی تغییر رنگ می‌دهد؛ برای مثال در اوایل صبح، صورتی کمرنگ، در ادامه روز سفید و نهایتا در شب سفیدرنگ می‌شود. داستانی وجود دارد که تغییر رنگ تاج محل در شب‌هایی که ماه کامل است، منحصربه‌فرد بوده و گویا عده‌ای دلیل آن را تغییر خلق و خوی زنان بالاخص ارجمند بانو دانسته‌اند.
افسانه ها و اسرار تاج محل
درباره تاج محل افسانه‌ها و اسرارهای مختلفی نقل و دست به دست شده است؛ این افسانه‌ها و اسرارها در طول این سه قرن و نیم گذشته از ساخت عمارت تاج محل مواردی از آن‌ها کاسته و مواردی افزوده شده است.
حتی پس از گذشت سال‌های طولانی، هنوز هم پرده از رازهای بسیاری از اسرار این مجموعه برداشته نشده است و از صحت و سقم آن‌ها اطلاعات دقیقی موجود نیست. لازم به ذکر است که بعضی از این روایات که با افسانه درآمیخته‌اند تا حد زیادی غیرواقعی و تخیلی جلوه می‌نمایند؛ پس توجه داشته باشید که مواردی که در ادامه برای شما نقل می‌شود، تایید یا رد نمی‌شود.
نقص عضو معماران تاج محل
پیش از بازگویی هر افسانه‌ای به معروف‌ترین افسانه‌ای که نقل شده است، می‌پردازیم که عبارت است از نقص عضو معماران تاج محل هندوستان که در نوع خود عجیب است. در واقع در این روایت چنین آمده است که شاه جهان به‌دلیل عمل کردن به وصیت ارجمند بانو و ساخت یک آرامگاه باشکوه که بی‌نظیر باشد، گویا دست به انجام عمل ناجوانمردانه‌ای زده است؛ در این دستور، شاه جهان بر قطع دست و کور کردن چشمان معماران، طراحان و سازندگان این تاکید داشته است. البته هنوز هم مدرکی برای تایید یا رد این دعا کشف نشده است.
اتاق‌های مخفی و مخوف با درهای همیشه بسته
در زیر بنای تاج محل، یک طبقه بزرگ با 1089 اتاق مخفی و پایین‌تر از این اتاق‌ها، طبقه دیگری با 22 اتاق مخفی و مخوف وجود دارد. طبق این ادعا کسی اجازه ورود و بازدید از این اتاق‌ها را ندارد. حتی در طبقه اول تاج محل که بازدید از آن برای عموم بازدیدکنندگان میسر است، تعدادی اتاق با درهای همیشه بسته وجود دارند که تاکنون باز نشده‌اند. کسی نمی‌داند واقعا چه رازی در پس این درهای همیشه بسته نهفته است که این‌چنین اصرار به بسته ماندن آن‌ها دارند.
تعدادی از کارشناسان علت بسته بودن درهای اتاق‌های مخفی تاج محل را صرفا ناقص بودن بخش‌های این اتاق‌ها دانسته‌اند که از لحاظ معماری کامل نشده و زیبایی این عمارت را زیر سوال می‌برند؛ از این رو شاه جهان دستور داده است تا هیچ‌وقت این درها باز نشوند تا تاج محل در دید همگان کامل بنماید.
هرچند برخی دیگر از کارشناسان و مورخان علت بسته بودن این درها را وجود جنازه مومیایی شده ممتاز محل دانسته‌اند و از این رو پنهانش کرده‌اند؛ البته با وجود مسلمان بودن شاه جهان و ارجمند بانو این ادعا دور از ذهن می‌نماید و رنگ حقیقت خود را باخته است.
عده دیگری از تاریخ‌نگاران و مورخان از اسناد و مدارکی سخن به میان آورده‌اند که گویا پشت این درها پنهان مانده‌اند. این افراد اظهار داشته‌اند که گویا شاه جهان سازنده واقعی تاج محل نبوده است. این افراد بر این باورند که تاج محل در واقع معبد و زیارتگاه خدای شیوا (یکی از قدرتمندترین و محبوب‌ترین خدایان هندو) بوده است که به زبان سانسکریت «تجو ماهالایا» خوانده می‌شود. در این ادعا آمده که این معبد پیش از شاه جهان در حوالی سال 1155 میلادی برابر با 534 شمسی وجود داشته که بعدها توسط این شاه عاشق‌پیشه به مقبره ممتاز محل تبدیل می‌شود.
همچنین افزوده‌اند که پشت درهای اتاق‌های مخفی، مجسمه‌‌ها و نقاشی‌هایی از بودا وجود دارند که از دید عموم مردم مخفی نگه‌داشته شده‌اند. به هر حال راست یا دروغ این ادعا نیز در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، اگرچه تخریب معابد هندوها توسط مغولان بر کسی پوشیده نیست و این مورد هم دور از ذهن نیست.
مقبره‌های خالی تاج محل
درون آرامگاه تاج محل دو مزار در تابوتی هشت‌ضلعی و مزین به منبت‌کاری، سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی وجود دارند که مزار شاه جهان و ممتاز محل هستند. البته این دو مزار شکل ظاهری مقبره‌های شاه جهان و همسرش بوده و در واقع مزارهای اصلی شاه جهان و تاج محل در طبقه همکف و در اتاقی مهر و موم شده قرار دارند.
همانطور که به این موضوع اشاره شد و خود نیز بهتر می‌دانید، در دین اسلام قرار دادن اجساد در تابوت و قبرهای مزین ممنوع و حرام است؛ از این رو اجساد شاه جهان و ملکه ایشان که هر دو مسلمان بوده‌اند هم در زیرزمین یا همان طبقه همکف تالار طبق اصول اسلامی دفن شده‌اند.
لازم به ذکر است که راویان دیگری وجود دارند که ادعا دارند که محل دفن شاه جهان در تالار مرمری زیر مقبره مخفی شده است که محل احتمالی آن را زیر مقبره خالی در نظر گرفته‌اند. همچنین جسد بانوی بزرگوار ایشان ممتاز محل هم در اتاقی مخفی قرار گرفته تا آرامش ابدی را برای ملکه خود به ارمغان آورد. با تمام تفاسیر و اسناد موجود، چیزی که واضح است، عدم اطلاع از محل دقیق دفن شاه جهان و ملکه ارجمند بانو است.
ساخت تاج محل سیاه در کنار تاج محل سفید
بسیاری از مورخان بر این باورند که شاه جهان در ادامه روند ساخت بنای سفید و گنبد مرمرین تاج محل، قصد داشته است تا در آن سوی رودخانه، عمارتی دیگر بنا کند. در این ادعا چنین آمده است که شاه جهان قصد داشته تا عمارتی با سنگ مرمر سیاه بنا کند و با با پلی این دو عمارت را به یکدیگر متصل کند.
هدف از ساخت این دو عمارت و پلی ارتباطی میان آن‌ها، نشان وابستگی همیشگی این دو عاشق بوده است. اما ظاهرا غرض هر چه بوده، عمر پادشاه کفاف نداده تا بتواند به رویای خود جامه عمل بپوشاند؛ البته نمی‌توان تاثیر به قدرت رسیدن پسرش «اورنگ زیب» را که پدر خود را خلع و زندانی کرده بود را نادیده گرفت و گویا وی با این امر شاه مخلوع مخالف بوده است.
با تمام این تفاسیر، نکته‌ای که در مورد تاج محل سیاه وجود دارد، این است که گویا هزینه ساخت تاج محل سیاه برای خزانه پادشاهی گران تمام می‌شده است؛ زیرا سنگ مرمر سیاه نسبت به سنگ مرمر سفید گران‌قیمت‌تر و کمیاب‌تر است. از طرفی هزینه ساخت عمارت تاج محل سفید، خزانه پادشاهی گورکانی را به‌طور کامل تخلیه کرده بود و امکان ساخت بنای مشابه و پرهزینه‌تری وجود نداشت.
تاج محل در شب
تاج محل بنایی سراسر شگفتی است که پس از سالیان سال هنوز هم بسیاری از رازهای خود را با کسی نگفته است، ولی بالاخره هر رازی هم که باشد، پس از افتادن پرده فاش می‌شود. راز تاج محل در شب نیز همین منوال را طی می‌کند، در طول روز سفید رنگ است، چون شب می‌شود، پرده انداخته و رازهای مگو با شما می‌گوید. اما دقیقا شب‌ها در تاج محل چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ تاج محل در طول روز و در ساعاتی که خورشید و آب و هوا تغییر وضعیت می‌کنند، تغییر رنگ می‌دهد و در صورتی که در ماه کامل یا نیمه باشد، جامه دیگری به تن خواهد کرد.
در واقع فقط 5 روز در طول هر ماه می‌توان این پدیده را تماشا کرد و این راز معمولا در روز اول هر ماه برملا می‌شود. در این شب‌ها قیمت بلیط ورودی تاج محل افزایش می‌یابد و بازدیدکنندگان از این مکان استقبال بیشتری می‌کنند. شب‌های ماه کامل و نیمه تمام برای بسیاری از زنان مصادف با دوره زنانگی آن‌هاست و از این رو، پدیده تغییر رنگ تاج محل را نشانی از تغییر خلق و خوی ممتاز محل دانسته‌اند.
تاج محل در این شب‌ها از رنگ سفید خود به رنگ طلایی خارج می‌شود و زیر نور ماه همچون طلا می‌درخشد. این در حالی است که در طول تمام روزهای سال با توجه به شرایط آب و هوایی، تاج محل زیر نور آفتاب به رنگ سفید شیری تغییر رنگ می‌دهد.
امکانات رفاهی تاج محل هندوستان
تاج محل به‌عنوان یکی از مراکز گردشگری هند و جهان، سالانه بیش از 8 میلیون نفر بازدیدکننده دارد که دولت هند برای پذیرایی از این گردشگران، امکانات رفاهی مناسبی را فراهم کرده است. بنابراین اگر قصد دارید تا از این جاذبه گردشگری بازدید کنید، نگرانی از بابت امکانات رفاهی نخواهید داشت. امکانات رفاهی تاج محل رامی‌توان به دو دسته رایگان و با پرداخت هزینه در تاج محل تقسیم کرد. از جمله امکانات رفاهی رایگانی که در تاج محل ارائه می‌شود، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اتاق استراحت
- اتاق امانت
- بطری آب
- کاور کفش
- نقشه گردشگری آگرا
- کارت استفاده از اتوبوس‌های برقی
از امکانات رفاهی زیر می‌توان با پرداخت هزینه در تاج محل استفاده کرد:
- سرویس بهداشتی
- فروشگاه سوغاتی
- راهنمای تور گردشگری در تاج محل برای معرفی بخش‌های مختلف
- صندلی چرخدار (ویلچر)
ضمنا لازم به ذکر است که شما نمی‌توانید با هیچ خودرویی به محوطه تاج محل نزدیک شوید و این مکان گردشگری فاقد پارکینگ است.
بهترین زمان برای بازدید از تاج محل
برای بازدید از تاج محل می‌توان هر فصلی از سال را انتخاب کرد و تاج محل در هر فصلی شکوه و صلابت خود را حفظ می‌کند. از این رو می‌توان با اطمینان از اینکه تاج محل در هر فصلی بهترین نسخه خود را به نمایش می‌گذارد به بازدید از این جاذبه گردشگری پرداخت. البته نکته دیگری که باید مد نظر قرار دهید، وضعیت آگرا و تماشای میراث جهانی این شهر در طول سال است که اواسط مهرماه تا اواسط فروردین سال بعد بهترین زمان ممکن است. ماه‌های اکتبر تا مارس میلادی هر سال، آب و هوای شهر آگرا در بهترین حالت خود قرار دارد و از این رو در نهایت آسایش می‌توان از تاج محل بازدید کرد.
اگرچه به‌دلیل محل قرارگیری تاج محل در طول روز جلوه‌های متفاوتی را از خود به نمایش می‌گذارد، ولی یکی از بهترین حالت‌های تاج محل در اوقات طلوع و غروب آفتاب است. دیواره‌های تاج محل که از سنگ‌های مرمر صیقلی سفید رنگ ساخته شده‌اند، در ساعات ابتدایی روز و طلوع خورشید، شروع به درخشیدن می‌کنند و نور خورشید را منعکس می‌کنند. از این رو تماشای تاج محل در این اوقات از روز می‌تواند لذت‌بخش و دلگرم‌کننده باشد. از طرف دیگر در طول این اوقات از روز، محوطه تاج محل خلوت‌تر است و دلیل آن نیز واضح و مبرهن است و می‌توان با خیال راحت و بدون عجله از بخش‌های مختلف تاج محل بازدید کرد.
غروب آفتاب که شروع می‌شود، تاج محل دوباره جلوه دیگری از خود را به نمایش می‌گذارد که رنگ قرمز و آتشین آسمان و خورشید را در چهره ققنوس‌وار تاج محل به نمایش می‌گذارد؛ زیرا این جاذبه دیدنی نویدبخش یک عشق جاودان است که برای هر زوجی عاشقی می‌تواند مهم‌ترین هدف زندگی دونفره آن‌ها باشد.
از دیگر اوقات ویژه‌ای که می‌توان از بازدید و تماشای تاج محل نهایت لذت را برد، اوقاتی است که نور مهتاب شروع به تابش بر عمارت سفید و مرمرین تاج محل می‌کند. شب‌های ماه کامل و هلال ماه را که یادتان هست؛ قرص قمر در این شب‌ها با تابش نور مهتابی خود بر عمارت مرمرین تاج محل، این بنای زیبا را به بنایی درخشان و طلایی تبدیل می‌کند که بیش از هر وقتی تماشایی است.
جاذبه‌های نزدیک تاج محل
شهر آگرا یکی از شهرهای گردشگری کشور هند است که مزید بر تاج محل، دارای جاذبه‌های گردشگری مختلفی اعم از طبیعی و تاریخی بالاخص جاهای دیدنی تاریخی است. پس اگر قصد دارید تا در سفر به هند و شهر آگرا و بازدید از تاج محل نهایت لذت را ببرید، بهتر است تا علاوه‌بر تاج محل از مکان‌های دیدنی زیر نیز بازدید کنید:
قلعه آگرا
«قلعه آگرا» یا «قلعه سرخ» یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی شهر آگرا است که قدمت این بنای تاریخی به قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد. این قلعه تاریخی دارای جاذبه‌های مختلفی از قبیل «کاخ جهانگیر»، «کاخ خاص»، «تالار بزرگ دیوان خاص» و «برج محمد» است. نکته جالب این جاذبه‌های دیدنی در تاج محل، برج محمد است که با گنبد هشت‌ضلعی بر فراز دو مسجد زیبا قرار گرفته است.
قلعه آگرا بازمانده‌ای از مغول‌های هندوستان به‌شمار می‌آید که به دستور مستقیم اکبرشاه ملقب به اکبر یکم و مغول اعظم، سومین امپراتور گورکانی ساخته شده است. قلعه آگرا حدود 2 کیلومتر با تاج محل فاصله دارد و از این رو در مسیر بازدید از تاج محل می‌توانید از این قلعه تاریخی هم بازدید کنید.
| فاصله تاج محل تا قلعه آگرا | 4 کیلومتر |
| آدرس | هندوستان، شهر آگرا، قلعه آگر |
مقبره مانکامشوار
مقبره مانکامشوار یکی دیگر از بناهای تاریخی شهر آگرا است که به‌دلیل ارزش‌های فرهنگی و معماری خاص مورد توجه بسیاری از گردشگران قرار گرفته است. نقطه اشتراک این مقبره با مقبره تاج محل، شاید رازهایی باشد که هنوز برملا نشده‌اند و از این رو لقب مرموز و شگفت‌انگیز را برای آن بکار برده‌اند. این آرامگاه باستانی فاصله نزدیکی با مقبره مانکامشوار دارد و می‌توانید در سفر خود به تاج محل از آن بازدید کنید.
| فاصله تاج محل تا مقبره مانکامشوار | 3.3 کیلومتر |
| آدرس | Daresi Road Rawatpara, Sheb Bazar, Agra 282003 India |
آرامگاه اعتمادالدوله
یکی دیگر از جاهای دیدنی هند نزدیک به تاج محل، آرامگاه اعتمادالدوله است که به دستور ملکه نورجهان، همسر جهانگیر شاه (چهارمین امپراتور گورکانی) و در جهت گرامی نگه‌داشتن میرزا غیاث بیگ ساخته شده است. میرزا غیاث بیگ یک ایرانی متولد تهران است که از این شهر به هند سفر کرده است و اکبرشاه، این شخص را مستولی خزانه‌داری کابل کرده است.
میرزا غیاث بیگ در واقع به‌عنوان اعتمادالدوله یا اعتمادالسلطنه امپراتوری گورکانی شناخته می‌شد و پس از ازدواج جهانگیر شاه با دخترش، نورجهان، قدرت بیشتری نیز بدست آورد. پس از مرگ اعتمادالدوله، ملکه نورجهان برای گرامی‌داشتن پدرش برای وی آرامگاه باشکوهی بنا کرد.
این مقبره نام دیگری دارد و آن «تاج کوچک» است؛ دلیل نسبت دادن لقب تاج کوچک به این مقبره، شباهت بی‌چون و چرای آن به تاج محل است. این آرامگاه از نظر معماری و جنبه‌های ظاهری شباهت زیادی به ممتاز محل دارد و در کنار عمارت این آرامگاه، بناهای مختلف دیگری نیز بنا شده‌اند. یک باغ زیبا در اطراف این آرامگاه طراحی شده است که باز هم شباهت زیادی به باغ محوطه تاج محل دارد و جلوه زیبایی به این آرامگاه بخشیده است.
| فاصله تاج محل تا آرامگاه اعتمادالدوله | 5 تا 7 کیلومتر |
| آدرس | Yamuna River, Agra 282001, India |
گورودوارا گورو کاتال
جاذبه گردشگری دیگری در نزدیکی تاج محل وجود دارد که در واقع یک معبد مذهبی است و به آن گورودوارا گورو کاتال گفته می‌شود. این معبد برای اهالی هند و پیروان مذهب هندو اهمیت زیادی دارد و به جرات می‌توان اظهار داشت که یکی از مهم‌ترین بناهای فرهنگی و مذهبی هند به‌شمار می‌آید.
این معبد یکی از مکان‌های مقدس سیکها و یادگاری از دوران استعمار هندوستان است که در گذشته به‌عنوان یک آب‌انبار مورد استفاده قرار می‌گرفته است. در دوره سلطنت اکبرشاه که به‌عنوان یک امپراتور عادل از وی یاد می‌شود، مردم هندوستان آزاد بوده‌اند تا از هر مذهبی که به آن متمایل هستند، پیروی کنند؛ ولی در دوره پادشاهی اورنگ زیب فرزند شاه جهان و بزرگ‌ترین نوه اکبرشاه، مخالفت خود با دیگر ادیان‌ها را به‌طور جدی و افراطی اعلام داشته است.
آب انبار قدیمی این مکان در قرن 17 میلادی مصادف با سال 1610 میلادی ساخته شده بود و برای جمع‌آوری آب باران مورد استفاده قرار می‌گرفته است. «گورو تیغ بهادر» به‌عنوان نهمین مرشد سیکها در این مکان تسلیم اورنگ زیب شده است و پس پایان دوران استعمار هندوستان در سال 1970 میلادی برای وی یادبودی در این محل بنا شد. این آرامگاه با استفاده از ماسه‌سنگ قرمز ساخته شده است و شباهت زیادی به قلعه آگرا دارد. در ابتدا این آرامگاه دارای 12 برج بوده که پس از 50 سال فقط 8 برج آن باقی مانده است.
| فاصله تاج محل تا گورودوارا گورو کاتال | 7 تا 12 کیلومتر |
| آدرس | Delhi-Agra Highway | Between Transport Nagar and Sikandra, Agra 282005, India |
مسجد جامع آگرا
در اطراف شهر آگرا جاذبه‌های گردشگری مختلفی وجود دارند، ولی در سطح شهر آگرا هم جاذبه‌های دیدنی و تاریخی دیگری وجود دارند. یکی از این جاذبه‌ها، مسجد جامع یا مسجد جهان‌نما است که به دستور شاه جهان و توسط گروهی از بهترین معماران، مهندسان، هنرمندان، مجسمه‌سازان و کارگران ماهر و باتجربه‌ای ساخته شده است.
این مسجد از نظر معماری با دیگر مساجد هندوستان و شهر آگرا تفاوت‌های زیادی دارد و بنابر روایات موجود، حدود 6 سال برای ساخت این مسجد زمان گذاشته‌اند. نکته جالبی که در این روایت تاریخی آمده است به این موضوع اشاره دارد که کارگران این مجموعه برای گذاشتن هر سنگ از بنای این مسجد بر روی سنگ دیگر، آیه‌ای از قرآن را تلاوت کرده‌اند.
مسجد جامع آگرا فاصله چندانی با یکی از بازارهای سنتی شهر آگرا ندارد و بازاریان برای ادای فریضه الهی یعنی نماز به این مسجد مراجعه می‌کنند. در این مسجد بخشی را به موزه یا گنجینه آن اختصاص داده‌اند و اشیاء باارزش و قدیمی مختلفی را از تاریخ گورکانی و هندوستان در این موزه نگهداری می‌کنند.
| فاصله تاج محل تا مسجد جامع آگرا | 4 کیلومتر |
| آدرس | Jama Masjid Rd Opp. Agra Fort, Agra 282003 India |
باغ مهتاب
باغ مهتاب یکی دیگر از جاذبه‌های گردشگری نزدیک به تاج محل است که در مجاورت رود جمنا و در مجاورت تاج محل قرار دارد که در زمینی مربعی‌شکل و 9 هکتاری بنا شده است. این باغ یکی از چهارباغ‌های معروف هندوستان و شهر آگرا است که با الگوبرداری از چهارباغ‌های ایرانی بنا شده است. در واقع سبک چهارباغ بدین منظور است که محوطه داخلی باغ دارای چهار بخش یکسان و به‌صورت کاملا قرینه طراحی شده باشد.
باغ مهتاب نیز مصداق بارز همین سبک از باغ است و دلیل ساخت آن، استفاده حداکثری از نور مهتاب بوده است. در واقع انعکاس نور مهتاب در حوض‌های آب باغ مهتاب، سبب ایجاد مناظر زیبایی در سطح باغ می‌شده است. از طرفی این چهارباغ در منطقه‌ای ساخته شده است که از نظر تنوع پوشش گیاهی و حاصلخیزی زمین از موقعیت خوبی برخوردار می‌شده است.
| فاصله تاج محل تا باغ مهتاب | 8 کیلومتر |
| آدرس | 1, MEHTAB BAGH, Nagla Devjit, Agra, Uttar Pradesh 282001, India |
چرا تاج محل از عجایب هفتگانه جهان است؟
همانطور که بارها به این موضوع اشاره شده است، تاج محل یکی از عجایب هفتگانه جدید است. این بنای سفید رنگ با نمایی از سنگ‌های مرمرین در همان ابتدا، تمام نگاه‌ها را به خود خیره می‌کند؛ اما واقعا دلیل قرارگیری تاج محل در لیست عجایب هفتگانه جدید چه بوده است؟
اولین و شاید مهم‌ترین ویژگی بنای تاج محل که این بنا را از دیگر بناهای هندوستان و جهان متمایز می‌کند، معماری زیبا و منحصربه‌فرد آن است. بارها به معماران این مجموعه تاریخی اشاره شد که از چه مهارت بالایی در معماری، مهندسی، طراحی و خوشنویسی برخوردار بوده‌اند. این معماران با طراحی دیوارهای سفید رنگ با نقش‌های هندسی متنوع، چهارباغ، استخرهای زیبا و حوض کوثر، یک اثر هنری یا بهتر است بگوییم یک شاهکار معماری بنا ساخته‌اند.
تغییر رنگ تاج محل در طول روز از دیگر مواردی است که سبب اعجاب‌انگیز جلوه نشان داده شدن این بنا شده است که با تکیه بر خطاهای دید انسانی طراحی شده است. در معماری تاج محل می‌توان، رعایت کامل تقارن در تزئینات و معماری، کاربرد مصالح ارزشمند از قبیل سنگ مرمر سفید رنگ و لاجورد را مشاهده کرد که باز هم گویای متفاوت بودن این سازه است.
از تمام این موارد که ساده بگذریم، از تاریخ، قدمت و آثار فرهنگی و انسانی که بر جهانیان و بازدیدکنندگان می‌گذارد که نمی‌توان به‌سادگی گذر کرد. تاج محل در سال 1632 میلادی در طول 22 سال تلاش بی‌وقفه معماران، مهندسان و مجموعه‌ای از دست‌اندرکاران ساخته شده است. تمام این تلاش‌ها فقط و فقط به‌دلیل گرامی‌داشت ملکه جوانمرگ و دوست‌داشتنی شاه جهان، یعنی ارجمند بانو بیگم یا ممتاز محل بوده است که نویدبخش وفاداری و عشق و علاقه برای هر زوجی است. تاج محل با رای مستقیم 600 میلیون نفر در سراسر جهان به‌عنوان یکی از عجایب هفتگانه جدید انتخاب شده است.
سخن پایانی
هر آنچه باید را در مورد تاج محل هندوستان برای شما در رشته کلام آورده‌ایم و تقریبا نکته‌ای را از قلم نینداخته‌ایم. اما در آخر باید امید داشت که هر زوجی مانند شاه جهان و ارجمند بانو عاشق یکدیگر باشند و نسبت به یکدیگر وفادار بمانند. نظر شما درباره تاج محل چیست؟ بنظر شما علت جاودانه شدن تاج محل و تبدیل شدن آن به‌عنوان یکی از عجایب هفتگانه چه بوده است؟ امیدوارم از تمام اطلاعاتی که در طول این مقاله به شما ارائه شد، نهایت استفاده و لذت را برده باشید.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.