مبینا قراباغی سازمان میراث جهانی یونسکو با هدف حفظ و پاسداری از آثار برجسته تاریخی، فرهنگی و طبیعی جهان تاسیس شده است. این نهاد بین‌المللی تلاش دارد میراث ارزشمندی را که نمایانگر هویت، تمدن و دستاوردهای بشری هستند، برای نسل‌های آینده حفظ کند. ایران نیز با فرهنگی غنی و تاریخی کهن، جایگاهی ویژه در این فهرست دارد. از تخت جمشید، نماد شکوه امپراتوری هخامنشی، تا میدان نقش جهان، که شاهکار هنری و معماری اسلامی از دوران صفوی است، هر یک از این آثار گواهی بر تمدن و هویت این سرزمین است. این آثار ارزشمند با پیوندی عمیق به تاریخ و فرهنگ ایران، هر گردشگری را به سفری در اعماق تاریخ دعوت می‌کنند. جهت آشنایی بیشتر با جاهای دیدنی ایران که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند، با ما در پته همراه شوید.
ثبت آثار ایران در یونسکو
ایران با تاریخی کهن و فرهنگی غنی، از سال ۱۹۷۵ میلادی (1353 شمسی) به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو پیوست و تاکنون ۲۸ اثر بی‌نظیر از این سرزمین در فهرست میراث جهانی به ثبت برساند. این روند با ثبت سه اثر برجسته (تخت جمشید، چغازنبیل و میدان نقش جهان اصفهان) در سال ۱۹۷۹ (1357) آغاز شد و به تدریج گسترش یافت تا شامل سایر میراث فرهنگی، طبیعی و تاریخی هم شود. آخرین اثر ثبت شده در این فهرست، هگمتانه بود که در چهل‌وششمین نشست سازمان جهانی یونسکو در کشور هند بازمی‌گردد. هر یک از این آثار، نمایانگر بخشی از هویت، تاریخ و طبیعت ایران هستند و از اهمیت جهانی برخوردارند. در ادامه به آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو خواهیم پرداخت و اطلاعاتی در رابطه با این جاهای دیدنی و زمان و دلیل جهانی شدن آن‌ها ارائه می‌کنیم.
زیگورات چغازنبیل (خوزستان)
چغازنبیل، زیگوراتی باستانی در استان خوزستان و در نزدیکی شوش است که حدود ۱,۲۵۰ سال پیش از میلاد مسیح توسط اونتاش ناپیریشا، پادشاه عیلامی (ایلامی)، ساخته شد. این معبد با ارتفاع اولیه حدود ۵۲ متر و پنج طبقه، به‌عنوان نیایشگاهی برای خدایان اینشوشیناک و ناپیریشا بنا گردید و اکنون پس از گذر سالیان دراز، ارتفاع آثار باقی‌مانده آن حدود ۲۵ متر است. این شهر باستانی در تاریخ در سال 640 پیش از میلاد، در جنگ بین آشوری‌ها و ایلامیان، به دستور آشور بانی پال ویران و منجر به سقوط این سلسله شد.
چغازنبیل در سال ۱۹۷۹ میلادی (1357 شمسی) به‌عنوان نخستین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این سازه تاریخی به‌دلیل معماری منحصربهفرد و اهمیت تاریخی و حتی مذهبی‌اش، ارزش بالایی در سطح جهان دارد.
برای دسترسی به چغازنبیل، می‌توان از جاده شوش به اهواز استفاده کرد و پس از عبور از هفت‌تپه، به این محوطه رسید. بازدید از چغازنبیل، یکی از مهم‌ترین معابد ایلامی، به گردشگران این امکان داده می‌شود تا از نزدیک شاهد معماری شگفت‌انگیز این تمدن باستانی باشند؛ ضمن اینکه می‌توانند نقوش و رموز خاص آن را مشاهده و کشف کرد و اهمیت دینی و فرهنگی این مکان را در تاریخ ایران باستان درک کنند.
آدرس زیگورات چغازنبیل: استان خوزستان، ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شوش
تخت جمشید (فارس)
تخت جمشید، یا «پرسپولیس»، یکی از برجسته‌ترین و شاید شناخته‌شده‌ترین آثار تاریخی ایران و یادگاری از دوران هخامنشیان است. این مجموعه در شهرستان مرودشت، شمال استان فارس، واقع شده و در سال ۵۱۸ پیش از میلاد به دستور داریوش بزرگ بنیان‌گذاری شد. تخت جمشید با مساحتی حدود ۱۲۵٬۰۰۰ متر مربع، شامل کاخ‌های متعددی مانند آپادانا، تچر و صد ستون است که هر یک با هنرهای حجاری و معماری بی‌نظیر هنرمندان و معماران آن دوره، نمایانگر اوج شکوه امپراتوری ایران هستند.
اگرچه بخش‌های زیادی از این مجموعه طی حمله اسکندر مقدونی در سال 334 پیش از میلاد مسیح از بین رفت و در آتش کینه‌توزی سوخت، ولی همین بقایای کنونی هم برای ایرانیان افتخار و برای جهانیان تحسین‌برانگیز است.
این مجموعه در سال ۱۹۷۹ میلادی (۱۳۵۷ شمسی) به‌عنوان یکی از نخستین آثار ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. یونسکو در توصیف این اثر ارزشمند، آن را نمادی از تمدن و فرهنگ برجسته ایران باستان می‌داند که تاثیر قابل‌توجهی بر تاریخ جهان داشته است. بازدید از تخت جمشید، شاهکار معماری هخامنشیان، به بازدیدکنندگان اعم از ایرانیان و گردشگران خارجی این فرصت را می‌دهد تا از نزدیک شاهد عظمت تاریخ ایران باستان و شکوه امپراتوری هخامنشی باشند.
آدرس تخت جمشید: استان فارس، شهرستان مرودشت، اا کیلومتری شمال شرق مرودشت، مجموعه تاریخی باستانی تخت جمشید
میدان نقش جهان (اصفهان)
میدان نقش جهان، یکی از نمادهای اصلی حکومت صفوی است که در قلب شهر اصفهان، پایتخت آن دوره ایران قرار دارد. این میدان که با نام میدان شاه در دوران صفوی تا پهلوی و میدان امام خمینی و نقش جهان پس از انقلاب اسلامی شناخته می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین میدان‌های جهان به‌شمار می‌رود. نقش جهان در قرن ۱۶ میلادی، به دستور شاه عباس اول ساخته شد و به‌عنوان مرکز اجتماعی، سیاسی و اقتصادی اصفهان مورد استفاده قرار گرفت.
طراحی این میدان، نمونه‌ای برجسته از معماری هماهنگ ایرانی است که اصول شهرسازی، زیبایی‌شناسی و کاربری اجتماعی را در به یکباره در هم آمیخته است. این میدان با ابعاد ۵۶۰ در ۱۶۰ متر، توسط بناهای شاخصی همچون مسجد جامع عباسی، مسجد شیخ لطف‌الله، عالی‌قاپو و بازار قیصریه احاطه شده است. هر یک از این سازه‌ها شاهکاری از هنر و معماری ایرانی هستند که جلوه‌های جذاب و گوناگونی از سبک هنری دوران صفوی را به نمایش می‌گذارند. نقش جهان در سال ۱۳۵۸ خورشیدی (۱۹۷۹ میلادی) به‌عنوان یکی از نخستین (سومین) آثار ایرانی، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
دلیل اصلی این ثبت جهانی، هماهنگی مثال‌زدنی میان معماری و کاربری اجتماعی آن و همچنین ارزش‌های فرهنگی و تاریخی نهفته در ساختار آن است. بازدید از میدان نقش جهان، گام نهادن به اعماق تاریخ (تا عصر صفوی) است و وقع نهادن شاه عباس اول به مسئله توسعه ایران را آشکار می‌سازد. این میدان با معماری باشکوه، بازارهای پرجنب‌وجوش و بناهای چشمگیر، هر بیننده‌ای را مسحور می‌کند. قدم زدن در میان جاهای دیدنی اصفهان و شاهکارهای دوران صفوی، تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از زیبایی، اصالت و فرهنگ ایرانی به ارمغان می‌آورد.
آدرس میدان نقش جهان: استان اصفهان، اصفهان، میدان نقش جهان
تخت سلیمان (آذربایجان غربی)
تخت سلیمان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران است که در ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب در استان آذربایجان غربی واقع شده است. این مجموعه تاریخی شامل بقایای آتشکده آذرگُشنَسب، یکی از بزرگ‌ترین مراکز مذهبی و آموزشی پیش از اسلام، و کاخ‌های دوره ساسانی است که در سال ۲۰۰۳ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
تخت سلیمان یا شهر گنجک در دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله اشکانیان، ساسانیان و ایلخانیان، اهمیت ویژه‌ای داشته و به‌عنوان مرکز مذهبی و سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفته است؛ چنانچه در بسیاری از منابع از آن به‌عنوان زادگاه زرتشت یاد شده است. این محوطه باستانی در اطراف دریاچه‌ای طبیعی قرار دارد که به آن جلوه‌ای منحصربهفرد بخشیده است.
تخت سلیمان دارای ارزش‌های برجسته جهانی، بر اساس معیارهای فرهنگی (i-ii-iii-iv-vi) در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این مکان باستانی با پیشینه ۳۰۰۰ ساله، یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ایران به‌شمار می‌رود که هر ساله میزبان گردشگران داخلی و خارجی بسیاری است. بازدید از تخت سلیمان به بازدیدکنندگان این امکان را می‌دهد تا با یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی و فرهنگی ایران باستان آشنا شوند و تاریخ و فرهنگ پیش از اسلام را از نزدیک لمس کنند.
آدرس تخت سلیمان: استان آذربایجان غربی، شهرستان تکاب، بخش تخت سلیمان، سه کیلومتری شرق روستای نصرت آباد
ارگ بم (کرمان)
ارگ بم، در جنوب شرقی ایران و استان کرمان، در شهری با همین نام قرار دارد. ارگ تاریخی بم، یکی از بزرگ‌ترین سازه‌های خشتی جهان است که تاریخ آن به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد. این ارگ با مساحت تقریبی ۲۰ هکتار و دیوارهایی به طول ۲ کیلومتر، شامل ۵۷ برج دیده‌بانی و بخش‌هایی مانند ارگ حکومتی، محله‌های مسکونی و بازاری قدیمی است.
ارگ بم در تاریخ ۱۷ تیر ۱۳۸۲ به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد؛ اما آه و صد افسوس که زلزله سهمگین 6/6 ریشتری دی‌ماه همان سال خسارات جدی به این اثر ارزشمند وارد کرد و جان ۳۴ هزار نفر هموطن را گرفت. پس از این حادثه، پروژه‌های گسترده‌ای برای بازسازی آن آغاز شد و تاکنون بیش از ۸۰ درصد ارگ ترمیم و تا حدودی بازسازی شده است. این بنای تاریخی شاهکاری از معماری خشتی ایرانی به‌شمار می‌آید که هنر و مهارت پیشینیان در طراحی سازه‌های مستحکم و زیبا را به عرصه نمایش می‌گذارد.
ارگ بم با ساختار پیچیده‌اش، شامل محله‌های مسکونی، ارگ حکومتی و بازارش، جلوه‌ای منحصربهفرد از زندگی اجتماعی و فرهنگی دوران گذشته را بازگو می‌کند. ارزش‌های ارگ تاریخی بم فقط به مواردی از این دست خلاصه نمی‌شود، چنانچه به‌دلیل قرار گرفتن این ارگ در جاده تاریخی ابریشم، می‌توان به اهمیت اقتصادی و تجاری ویژه آن نیز واقف شد. بازدید از ارگ بم، بزرگ‌ترین سازه خشتی جهان، دید هر بازدیدکننده‌ای را نسبت به معماری تاریخی ایران بازتر می‌کند که مهندسی و هنرمندی ایرانیان در دل کویر نیز در اوج شکوفایی خود قرار داشته است.
آدرس ارگ بم: استان کرمان، شهر بم، میدان رحیمی نژاد، خیابان بهمن
پاسارگاد (فارس)
پاسارگاد، نخستین پایتخت امپراتوری هخامنشی، در استان فارس واقع شده و به‌عنوان یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی ایران شناخته می‌شود. این مجموعه شامل آرامگاه کوروش بزرگ، بنیان‌گذار امپراتوری هخامنشی، کاخ‌های دروازه، بارعام و اختصاصی، باغ‌های سلطنتی و دیگر سازه‌های تاریخی است که نمایانگر شکوه و عظمت تمدن ایران باستان هستند.
پاسارگاد در سال ۲۰۰۴ میلادی (۱۳۸۳ شمسی) به‌عنوان ششمین اثر از ایرانزمین در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی به‌دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و معماری مثال‌زدنی و شاید بی‌نظیر مجموعه پاسارگاد صورت گرفت که نشان‌دهنده دستاوردهای برجسته تمدن هخامنشی در زمینه‌های مختلف است و از کسی هم پنهان نیست.
بازدید از پاسارگاد، فقط به زیارت مقبره کوروش بزرگ ختم نمی‌شود و چندین و چند اثر باستانی ارزشمند در این محوطه وجود دارد که بازدید از آن‌ها نیز خالی از لطف نیست. به‌طورکلی بازدید از پاسارگاد به گردشگران این امکان را می‌دهد تا با تاریخ نخستین شاهنشاه ایران و یکی از بنیان‌گذاران آن آشنا شوند.
آدرس پاسارگاد: استان فارس، سعادت شهر، کیلومتر ۲۰ جاده اصفهان، مجموعه پاسارگاد
گنبد سلطانیه (زنجان)
گنبد سلطانیه، یکی از برجسته‌ترین آثار معماری دوره ایلخانیان است که در شهر سلطانیه از توابع استان زنجان قرار دارد. این بنا بین سال‌های ۱۳۰۲ تا ۱۳۱۲ میلادی به دستور سلطان محمد خدابنده (الجایتو) ساخته شد و به‌عنوان آرامگاه او در نظر گرفته شده بود. این گنبد با ارتفاع ۴۸٫۵ متر و قطر دهانه ۲۵٫۵ متر، سومین گنبد بزرگ جهان پس از کلیسای سانتا ماریا دل فیوره در فلورانس و مسجد ایاصوفیه در استانبول به‌شمار می‌آید. گنبد سلطانیه در سال ۲۰۰۵ میلادی (۱۳۸۴ شمسی) به‌عنوان هفتمین اثر ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی به‌دلیل اهمیت معماری، تاریخی و فرهنگی این بنا صورت گرفت. بازدید از گنبد سلطانیه، سومین گنبد آجری بزرگ جهان، فرصت آشنایی با معماری اسلامی و هنری برجسته از دوران ایلخانیان را برای گردشگران فراهم خواهد آورد.
آدرس گنبد سلطانیه: استان زنجان، شهر سلطانیه، میدان علامه حلی، بلوار علامه حلی، خیابان گنبد
بیستون (کرمانشاه)
بیستون که در ۳۰ کیلومتری شرق کرمانشاه واقع شده است، یکی دیگر از مهم‌ترین جاهای دیدنی کرمانشاه است که آثار متعددی از دوره‌های مختلف تاریخی را در خود جای داده است. شاید مهم‌ترین و ارزشمندترین اثر این مجموعه، کتیبه و نقش برجسته داریوش بزرگ از دوره هخامنشی باشد که به سه زبان پارسی باستان، عیلامی و اکدی نگاشته شده و پیروزی داریوش بر گئومات مغ را روایت می‌کند. این محوطه تاریخی در سال ۲۰۰۶ میلادی (۱۳۸۵ شمسی) به‌عنوان میراث جهانی در فهرست یونسکو به ثبت رسید. دلیل جهانی شدن بیستون، اهمیت تاریخی و فرهنگی آن و وجود آثاری از ادوار مختلف، به‌ویژه کتیبه داریوش، بوده است.
بازدید از بیستون، با نقش‌برجسته‌های تاریخی و حکاکی‌های جالب توجه آن، به گردشگران فرصتی ارائه می‌دهد تا به جهان شاهکارهای هنری دوران هخامنشیان سفری داشته باشند؛ سفری که با داستان‌های حماسی داریوش بزرگ و پیروزی‌های او که بر کتیبه و سنگ نوشته و حکاکی شده، هیجان‌برانگیز و افتخارآفرین می‌شود.
آدرس بیستون: استان کرمانشاه، شهرستان هرسین، شهر بیستون، دامنه کوه بیستون، محوطه تاریخی بیستون
کلیساهای ارامنه (آذربایجان غربی و شرقی)
کلیساهای ارامنه در استان‌های آذربایجان غربی و شرقی، از جمله مهم‌ترین آثار تاریخی و مذهبی ایران هستند که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این مجموعه شامل سه کلیسای اصلی است:
- قره کلیسا (کلیسای تادئوس مقدس) در چالدران
- کلیسای سنت استپانوس در جلفا
- کلیسای زور زور در ماکو
قره کلیسا، در ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران واقع شده است که به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین کلیساهای جهان شناخته می‌شود و در سال ۲۰۰۸ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. کلیسای سنت استپانوس، در منطقه جلفا و در کنار رود ارس قرار دارد و با معماری زیبا و تاریخی خود، یکی از مقاصد گردشگری مهم در آذربایجان شرقی محسوب می‌شود. کلیسای زور زور که دیگر کلیسای ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو است، در منطقه ماکو واقع شده است و در میان ارامنه جایگاه مذهبی ویژه‌ای دارد.
این کلیساها با قدمتی بین سده‌های هفتم تا چهاردهم میلادی، نمایانگر تاریخ و فرهنگ ارامنه در ایران هستند و بازدید از این عبادتگاه‌ها، برای گردشگرانی که به دنبال آشنایی با میراث فرهنگی و مذهبی منطقه هستند، امری ضروری تلقی می‌شود.
سازه های آبی شوشتر (خوزستان)
سازه‌های آبی شوشتر، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های مهندسی آب در دوران باستان است که در دوره ساسانیان برای بهره‌برداری از نیروی آب به‌عنوان محرک آسیاب‌های صنعتی ساخته شده است. این شاهکار مهندسی که در در استان خوزستان واقع شده است، شامل پل‌ها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌ها و تونل‌های عظیم هدایت آب است که به‌طور هماهنگ عمل می‌کنند.
سد گرگر، یکی از بخش‌های اصلی این سیستم، آب رودخانه کارون را به تونل‌های سه‌گانه هدایت می‌کند و پس از چرخاندن چرخ آسیاب‌ها، آب به‌صورت آبشارهایی به محوطه‌ای حوضچه‌مانند سرازیر می‌شود. این مجموعه در سال ۲۰۰۹ میلادی (۱۳۸۸ شمسی) به‌عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
توجه داشته باشید که واژه شاهکار در تعریف سازه‌های آبی شوشتر فقط مختص به ایرانیان نیست و یونسکو نیز این سازه‌ها را شاهکاری از نبوغ خلاقانه دانسته است؛ به تعریف و تعبیر یونسکو، این سازه‌ها نشان‌دهنده تعامل انسان با طبیعت و بهره‌برداری هوشمندانه از منابع آبی است. بازدید از سازه‌های آبی شوشتر، شاهکار مهندسی باستانی ایران، باعث می‌شود تا گردشگران به پیچیدگی‌های مهندسی آب و نحوه استفاده از منابع طبیعی در دوران قدیم پی ببرند.
آدرس سازه های آبی شوشتر: استان خوزستان، شوشتر، خیابان شریعتی
بازار تاریخی تبریز (آذربایجان شرقی)
بازار تاریخی تبریز، که از همان ادوار گذشته در مسیر تجارت جهانی در جاده ابریشم قرار داشته است، با مساحتی حدود یک کیلومتر مربع، بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان محسوب می‌شود. این مجموعه شامل بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی است که هر یک به فعالیت‌های تجاری خاصی اختصاص دارند. این بازار در مرداد ماه سال ۱۳۸۹ شمسی (۲۰۱۰ میلادی)، به‌عنوان نخستین بازار جهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
قدمت بازار تبریز به سده‌های گذشته بازمی‌گردد و پس از زمین‌لرزه سال ۱۱۹۳ قمری توسط نجفقلی خان دنبلی، حاکم وقت تبریز، بازسازی شده است. این بازار با داشتن حدود ۵٬۵۰۰ باب حجره، مغازه و فروشگاه، ۴۰ نوع شغل، ۳۵ سرا، ۲۵ تیمچه، ۲۰ مسجد و ۲۰ راسته، مرکز اصلی داد و ستد مردم تبریز است. معماری بازار تبریز با طاق‌ها و گنبدهای بلند و سازه‌های آجری به‌هم‌پیوسته، نمونه‌ای برجسته از محیط تجاری با تلفیقی از زندگی اسلامی و شرقی را به نمایش می‌گذارد. گردشگران می‌توانند برای خرید هر گونه سوغات تبریز اعم از حلوا، باقلوا و باسلق سری به این بازار بزرگ بزنند و در راسته‌های آن گردش کنند.
آدرس بازار تاریخی تبریز: استان آذربایجان شرقی، تبریز، بازار بزرگ تبریز
آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی (اردبیل)
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، عارف نامدار و جد شاهان سلسله صفوی، در شهر اردبیل واقع شده و یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی ایران به‌شمار می‌رود. این مجموعه در سال ۷۳۵ هجری قمری به دست فرزندش، «صدرالدین موسی»، بنا گردید و در دوره صفویه با افزودن بخش‌های متعددی توسعه یافت. این مجموعه شامل بخش‌های متعددی از جمله مسجد، چینی‌خانه، جنت‌سرا، خانقاه، چله‌خانه، شهیدگاه و چراغ‌خانه می‌شود. لازم به ذکر است که در کنار شیخ صفی الدین، آرامگاه‌های شاه عباس صفوی، شاهزادگان و نوادگانشان وجود دارد که می‌توان از آن‌ها نیز بازدید کرد.
آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی، همانطور که از نامش پیداست در شهر اردبیل، در میدان عالی قاپو خیابانی به نام شیخ صفی واقع شده است. در هر صورت آرامگاه این عارف ایرانی، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین آثار تاریخی ایران، در سال ۲۰۱۰ میلادی (۱۳۸۹ شمسی) در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بازدید از آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در سفر به اردبیل فرصتی مناسب و بی‌همتا برای آشنایی با شکوه معماری اسلامی و فرهنگ تاریخی ایران است. این مجموعه با کاشی‌کاری‌های هنرمندانه، تزیینات ظریف و ساختار بی‌نظیر، شاخه‌های مختلف هنری در دوره صفویه را به نمایش می‌گذارد.
آدرس آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی: استان اردبیل، اردبیل، خیابان شیخ صفی، میدان عالی قاپو، آرامگاه شیخ صفی
مجموعه باغ‌های ایرانی
باغ‌های ایرانی با طراحی هندسی دقیق، استفاده هوشمندانه از منابع طبیعی اعم از آب و پوشش گیاهی متنوع، نمونه‌های برجسته‌ای از هنر باغ‌سازی در جهان به‌شمار می‌آیند. این باغ‌ها با ترکیب عناصر طبیعی و معماری، فضایی آرامش‌بخش و حیرت‌انگیز برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند. در سال ۲۰۱۱، مجموعه‌ای از ۹ باغ ایرانی به‌عنوان نمونه‌های برجسته‌ای از این هنر در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. این باغ‌ها عبارت‌اند از:
باغ پاسارگاد: واقع در استان فارس، که به‌عنوان الگوی اولیه باغ‌های ایرانی شناخته می‌شود و قدمت آن به دوره هخامنشیان بازمی‌گردد.
باغ ارم: در شهر شیراز، با تنوع گیاهی و عمارتی زیبا که به دوره قاجار مربوط است.
باغ چهلستون: در اصفهان، با عمارتی با شکوه و استخر آبی بزرگ در مقابل آن که مربوط به دوره صفویه است.
باغ فین: باغ فین در کاشان، با ساختاری متقارن و استفاده هنرمندانه از آب که باز هم به دوره صفویه تعلق دارد.
باغ شاهزاده: در ماهان کرمان، با موقعیت جغرافیایی منحصربهفرد و عمارتی زیبا که در دوره قاجار طراحی شده است.
باغ اکبریه: در بیرجند، با ترکیبی از معماری سنتی و فضای سبز، که شاهکاری از دوره قاجاریه است.
باغ عباس‌آباد: در بهشهر، با دریاچه‌ای مصنوعی و سازه‌های تاریخی موجود در آن، هنر معماران و مهندسان دوره صفویه را نمایان می‌سازد.
باغ دولت‌آباد: در یزد، با بلندترین بادگیر جهان و طراحی منحصربهفرد، به دوره زندیه مربوط می‌شود.
باغ پهلوان‌پور: دیگر باغ یزد، این بار در مهریز، با معماری زیبا و فضایی کاملا دل‌انگیز، به دوره قاجار نسبت داده می‌شود.
ثبت این باغ‌ها در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌دلیل نمایش مثال‌زدنی تعامل انسان و طبیعت، استفاده هوشمندانه از منابع آبی در مناطق خشک و تاثیرگذاری آن‌ها بر طراحی باغ‌های سراسر جهان صورت گرفته است.
مسجد جامع اصفهان (اصفهان)
مسجد جامع اصفهان، یکی از مهم‌ترین و کهن‌ترین بناهای مذهبی ایران، در مرکز تاریخی اصفهان، درست در ضلع جنوبی میدان امام (نقش جهان) واقع شده است. این مسجد با مساحتی حدود ۱۷۰ در ۱۴۰ متر، نمایانگر تکامل معماری اسلامی از سده دوم هجری قمری تا ادوار بعدی است.
ویژگی‌های معماری منحصربهفرد مسجد جامع اصفهان، مانند گنبد نظام‌الملک و گنبد تاج‌الملک، نشان‌دهنده نبوغ معماران ایرانی در دوره‌های مختلف زمانی است. بنای مسجد جامع اصفهان، شامل بخش‌هایی از قبیل گنبد جنوبی و شمالی، شبستان معمولی و زمستانی بیت‌الشتاء، ایوان‌های عمر، درویش و صاحب، استاد و شاگرد، مسجد الجایتو و کتابخانه خواجه نظام‌الملک می‌شود.
مسجد جامع اصفهان در سال ۲۰۱۲ میلادی (۱۳۹۱ هجری شمسی)، به‌دلیل ارزش‌های تاریخی و معماری برجسته‌اش و همچنین بر اساس معیارهای ۱، ۲ و ۴ میراث جهانی، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. جهانی شدن مسجد جامع، اهمیت این بنا را در تاریخ معماری اسلامی و نقش آن در تبادل ارزش‌های فرهنگی نشان می‌دهد. گردشگرانی که به اصفهان سفر می‌کنند، با بازدید از این مسجد می‌توانند سفری در دل تاریخ، فرهنگ و هنر ایران و اسلام را داشته باشند و با لایه‌های مختلف فرهنگی و تاریخی این سرزمین آشنا شوند.
آدرس مسجد جامع اصفهان: استان اصفهان، اصفهان، ضلع جنوبی میدان امام (نقش جهان)
برج گنبد قابوس (گلستان)
برج گنبد قابوس، که در باغ ملیِ شهر گنبد کاووس استان گلستان قرار دارد، یکی از نمونه‌های برجسته آثار معماری ایران و همچنین بلندترین برج تمام‌آجری جهان است. این بنا در سال ۳۷۵ هجری شمسی (۳۹۷ هجری قمری) به دستور شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر، حاکم آل زیار، ساخته شده است. ارتفاع برج آجری ۵۲ متر است و بر روی تپه‌ای به ارتفاع ۱۵ متر قرار دارد که در مجموع به ۶۷ متر می‌رسد.
برج گنبد قابوس در سال ۲۰۱۲ میلادی (۱۳۹۱ هجری شمسی)، در سی‌وششمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در سن پترزبورگ روسیه به‌عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی به‌دلیل ارزش‌های معماری منحصربهفرد، الگوبرداری و تاثیرگذاری آن در توسعه معماری اسلامی و ایرانی صورت گرفت. گردشگران می‌توانند با سفر به شهر گنبد کاووس و بازدید از برج آجری آن، با شکوه معماری دوران آل زیار و تاریخچه هزارساله هنر و اندیشه ایرانی تا حدودی آشنا شوند.
آدرس برج گنبد قابوس: استان گلستان، گنبد کاووس، خیابان امام خمینی شمالی، بین خیابان جمهوری و قابوس، باغ ملی
کاخ گلستان (تهران)
کاخ گلستان، یکی از قدیمی‌ترین مجموعه‌های تاریخی تهران، نماد باشکوهی از هنر و معماری ایران در دوره قاجار است که با قدمتی بیش از ۴۴۰ سال، قلب تاریخ و فرهنگ ایران محسوب می‌شود. این کاخ که در مجاورت بازار تهران قرار دارد، در گذشته مقر اصلی حکومت قاجار بود و در ادوار مختلف تاریخی شاهد تحولات بزرگی بوده است. لازم به ذکر است که بنا و محوطه اولیه کاخ گلستان در دوره صفویه پایه‌گذاری شده است و بعدها در دوران زندیه به دستور کریمخان زند به شکل امروزی درآمده است؛ البته معماری داخلی کاخ و تزئیناتش، توسعه محوطه و طراحی باغ آن در دوره آقا محمدخان قاجار انجام شده است.
نام «گلستان» از یکی از تالارهای زیبای این کاخ گرفته شده که با تزئینات آینه‌کاری و گچ‌بری‌های بی‌نظیر، چشم هر بیننده‌ای را خیره می‌کند. این مجموعه شامل بخش‌های متعددی از جمله شمس‌العماره، تالار آینه، عمارت بادگیر و کتابخانه سلطنتی است که هر یک گنجینه‌ای از هنرهای ایرانی و اروپایی را به نمایش می‌گذارند.
کاخ گلستان در سال ۲۰۱۳ میلادی (۱۳۹۲ شمسی) به‌دلیل اهمیت فرهنگی و تاریخی و تاثیر چشمگیرش بر معماری ایران و جهان، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. گردشگران می‌توانند در این مجموعه تاریخی شاهد تعامل فرهنگی دوره قاجار با اروپا، از طریق آثار هنری و تزیینات خاص آن باشند. این کاخ با ترکیب باغ‌های ایرانی و بناهای باشکوه، مقصد بسیاری از علاقه‌مندان تاریخ و هنر ایرانی است.
آدرس کاخ گلستان: استان تهران، تهران، خیابان پانزده خرداد، ضلع شمالی میدان ارگ، کاخ گلستان
شهر سوخته (سیستان و بلوچستان)
شهر سوخته، یکی از کهن‌ترین تمدن‌های شناخته‌شده در ایران است که در جنوب زابل و در شهرستان هامون استان سیستان و بلوچستان واقع شده است. قدمت این محوطه باستانی به حدود ۵,۰۰۰ سال پیش بازمی‌گردد و با وسعتی بالغ بر ۲۸۰ هکتار، شامل بخش‌های مسکونی، مرکزی، صنعتی، بناهای یادمانی و گورستان است.
در کاوش‌های انجام‌شده در شهر سوخته، یافته‌های شگفت‌انگیزی همچون نخستین عمل جراحی مغز، اولین چشم مصنوعی، قدیمی‌ترین انیمیشن جهان بر روی جام سفالین و نخستین تخت نرد جهان کشف شده‌اند که همگی نشان‌دهنده پیشرفت علمی و فرهنگی ساکنان این منطقه در دوران باستان است.
شهر سوخته در تاریخ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۴ (۱ تیر ۱۳۹۳)، در سی‌وهشتمین اجلاس یونسکو که در دوحه قطر برگزار شد، به‌عنوان هفدهمین اثر تاریخی ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این ثبت جهانی به‌دلیل اهمیت بالای شهر سوخته در تبادل فرهنگی و دستاوردهای علمی و هنری آن در دوران باستان صورت گرفت. گردشگران می‌توانند با بازدید از این محوطه باستانی، با یکی از پیشرفته‌ترین تمدن‌های کهن جهان آشنا شوند و از نزدیک شاهد آثار برجای‌مانده از زندگی مردمانی باشند که در پنج هزار سال پیش در این منطقه می‌زیستند.
آدرس شهر سوخته: استان سیستان و بلوچستان، شهرستان هامون، بخش مرکزی، دهستان لوتک، 8 کیلومتری جنوب شهر جدید رامشار
روستای میمند (کرمان)
روستای میمند، یکی از کهن‌ترین سکونتگاههای صخره‌ای جهان است که در ۳۸ کیلومتری شمال شرقی شهربابک در استان کرمان قرار گرفته است. این روستا با قدمتی حدود ۸ تا ۱۲ هزار سال، نمونه‌ای برجسته از معماری دست‌کند در دل صخره‌های سنگی محسوب می‌شود. برای ساکنان این روستا در آن دوران، عناصر طبیعی اعم از خورشید و کوه مقدس بوده‌اند و گویا قصد داشته‌اند تا خود را به این عناصر الهی نزدیک کنند.
میمند در تیرماه ۱۳۹۴ (ژوئیه ۲۰۱۵) به‌عنوان نوزدهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. این روستا دارای بیش از ۴۰۰ واحد مسکونی دست‌کند به نام «کیچه» است که در دل کوه حفر شده‌اند و جالب آنکه همچنان محل زندگی برخی از ساکنان محلی هستند. معماری منحصربهفرد، تاریخ کهن و فرهنگ غنی مردمان میمند، این روستا را به مقصد جذابی برای گردشگران علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ ایران تبدیل کرده است.
آدرس روستای میمند: استان کرمان، شهرستان شهربابک، بخش مرکزی، روستای میمند
محوطه باستانی شوش (خوزستان)
محوطه باستانی شوش، یکی از کهن‌ترین سکونتگاههای جهان با قدمتی حدود ۶ الی 7 هزار سال در استان خوزستان است. این محوطه شامل آثار متعددی از جمله کاخ آپادانا، قلعه شوش و بقایای تمدن‌های ایلامی و هخامنشی می‌شود که هر کدام به تنهایی دارای اهمیت بسیاری است. شوش در دوره ایلامیان پایتخت بوده و در دوره هخامنشیان نیز به‌عنوان پایتخت زمستانی استفاده می‌شده است. این محوطه در سال ۲۰۱۵ میلادی (۱۳۹۴ خورشیدی) در سی و نهمین نشست کمیته میراث جهانی یونسکو در بن آلمان و به‌دلیل اهمیت تاریخی و فرهنگی‌اش به‌عنوان نوزدهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. بازدید از شوش به گردشگران این فرصت را می‌دهد تا با یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان آشنا شوند و آثار برجسته‌ای از تمدن‌های ایلامی و هخامنشی را مشاهده کنند.
آدرس محوطه باستانی شوش: استان خوزستان، شوش
قنات ایرانی
قنات‌های ایرانی، به‌عنوان شاهکارهای مهندسی باستان، سیستم‌های آبی زیرزمینی هستند که برای تامین آب در مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران طراحی شده‌اند. این سازه‌ها با هدایت آب‌های زیرزمینی به سطح زمین، نقشی حیاتی در توسعه کشاورزی و سکونتگاههای انسانی داشته‌اند. در سال ۲۰۱۶، یازده قنات ایرانی به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردشان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدند. این قنات‌ها که احتمالا تاکنون نامشان را هم نشنیده‌اید، عبارت‌اند از:
قنات قصبه گناباد: عمیق‌ترین قنات جهان با مادرچاهی به عمق ۳۵۰ متر که قدمتی بین ۲,۵۰۰ تا ۲,۷۰۰ سال دارد.
قنات بلده فردوس: بخش‌های وسیعی از زمین‌های کشاورزی فردوس را آبیاری می‌کند و قدمت آن به دوره ساسانی بازمی‌گردد.
قنات زارچ یزد: طولانی‌ترین قنات ایران با طول حدود ۱۰۰ کیلومتر و ۲,۱۱۵ حلقه چاه که قدمتی بین ۲ تا ۳ هزار سال دارد.
قنات‌های اکبرآباد و قاسم‌آباد بم: نمونه‌هایی از قنات‌های دوقلو که در تامین آب مورد نیاز منطقه بم نقش اساسی داشته‌اند.
قنات مون اردستان: تنها قنات دوطبقه جهان با بیش از 800 سال قدمت که به‌طرز عجیبی هر طبقه آن آب مستقل دارد.
قنات‌های وزوان و مزدآباد اصفهان: با قدمتی حدود ۳ هزار سال که در تامین آب مورد نیاز برای آبیاری زمین‌های کشاورزی منطقه موثر بوده‌اند.
قنات ابراهیم‌آباد اراک: نمونه‌ای از قنات‌های باستانی با ساختاری پیچیده.
قنات حسن‌آباد مهریز: با سیستم آبیاری منحصربهفرد که در نوع خود نمونه مشابهی در منطقه یزد ندارد.
قنات گوهرریز جوپار کرمان: با ویژگی‌های خاص در تامین آب مورد نیاز منطقه جوپار.
بازدید از قنات‌های ایرانی، دریچه‌ای به تاریخ کهن و هنر بی‌نظیر مدیریت آب است که امروزه خلا آن مشهود است. این سازه‌های زیرزمینی شگفت‌انگیز، نمادی از خلاقیت و دانش ایرانیان در تامین نیازهای زندگی خود در دل بیابان‌ها هستند و هر قدم در کنار آن‌ها شما را با عمق و پیچیدگی‌های این تمدن دیرینه آشنا می‌کند.
دشت لوت (سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی)
دشت لوت، با مساحتی حدود ۱۷۵٬۰۰۰ کیلومتر مربع، در جنوب شرقی ایران و در میان استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان جنوبی گسترده شده و حدود ۱۰ درصد از وسعت ایران را شامل می‌شود. این بیابان به‌عنوان یکی از گرم‌ترین نقاط زمین شناخته می‌شود؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۵ میلادی، دمای ۷۰٫۷ درجه سانتی‌گراد در آن اندازه‌گیری و ثبت شده است. دشت لوت در تیرماه ۱۳۹۵ (ژوئیه ۲۰۱۶) به‌عنوان نخستین اثر طبیعی ایران و همچنین بیست‌ویکمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
بیابان لوت به‌دلیل پدیده‌های زمین‌شناسی منحصربهفرد و خاص، از جمله کلوت‌ها و تپه‌های ماسه‌ای، و همچنین زیبایی‌های طبیعی استثنایی، مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. برای گردشگرانی که در جستجوی کشف ناشناخته‌ها و تجربه‌ای متفاوت از طبیعت‌گردی هستند، کویرگردی در دشت لوت با چشم‌اندازهای شگفت‌انگیز، کلوت‌های مرموز و اکوسیستم بی‌همتای خود، زیبایی‌های طبیعی و پدیده‌های زمین‌شناسی تفریح پرباری خواهد بود.
آدرس دشت لوت: بین استان‌های خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان و کرمان
شهر تاریخی یزد (یزد)
شهر یزد با بناهای تاریخی و مذهبی متعدد، به‌عنوان نخستین شهر خشتی و تاریخی در مرکز ایران، شناخته می‌شود. این شهر با مساحتی حدود ۷۴۳ هکتار، نمونه‌ای فوق‌العاده از معماری سازگار با اقلیم گرم و خشک کویری است. برخی از مهم‌ترین بناهای شهر تاریخی یزد عبارتند از: آتشکده‌های زرتشتی، خانه‌های تاریخی، آرامگاه‌ها، باغ‌های قدیمی، بازارچه‌های سنتی و آب‌انبارهای باستانی.
بافت تاریخی یزد در سال ۱۳۸۴ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد؛ ضمن اینکه این شهر تاریخی در تاریخ ۱۸ تیرماه ۱۳۹۶ (۹ ژوئیه ۲۰۱۷) در چهل و یکمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو به‌عنوان بیست‌ودومین اثر ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
این شهر به‌دلیل استفاده گسترده از مصالح بومی در ساخت بناها مانند خشت و گل، سیستم‌های هوشمندانه مدیریت آب نظیر قنات‌ها، بادگیرها و ساباط‌ها، و همچنین هماهنگی کامل با شرایط اقلیمی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. معماری منحصربهفرد یزد، با کوچه‌های باریک، دیوارهای بلند و خانه‌های سنتی، بازتاب‌دهنده فرهنگ و تاریخ غنی مردمان این دیار کهن است. ثبت جهانی یزد، علاوه‌بر تاکید بر ارزش‌های فرهنگی و تاریخی آن، فرصت‌های بی‌نظیری برای توسعه گردشگری پایدار فراهم آورده است. گردشگران با بازدید از این شهر می‌توانند تجربه‌ای بی‌بدیل از زندگی در دل کویر، هنر معماری سنتی و آشنایی لازم با مذهب، آداب و رسوم محلی را کسب کنند.
مجموعه آثار باستانی ساسانی
مجموعه آثار باستانی ساسانی در استان فارس، معروف به «منظر باستان‌شناسی ساسانی فارس»، شامل بناهای تاریخی از دوران پرشکوه ساسانیان (۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی) است که در شهرستان‌های فیروزآباد، کازرون و سروستان واقع شده‌اند. این مجموعه در تیرماه ۱۳۹۷ شمسی (ژوئیه ۲۰۱۸) در چهل و دومین اجلاس میراث جهانی یونسکو در منامه بحرین، به‌عنوان بیست‌وسومین اثر ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
این آثار نمونه‌های در خوری از معماری و هنر ساسانی هستند که تاثیر قابل‌توجهی بر توسعه معماری اسلامی داشته‌اند. جهانی شدن مجموعه آثار باستانی ساسانی در فهرست میراث جهانی یونسکو به‌دلیل ارزش‌های بی‌نظیر تاریخی، فرهنگی و هنری آن صورت گرفته است. این آثار، همگی نشان‌دهنده اوج توسعه معماری، شهرسازی و هنرنمایی در دوره ساسانیان بوده و بازدید از آن‌ها تلنگری به ایرانیان است تا با ریشه‌های خود و دستاوردهای این دوره تاریخی آشنا شوند.
با ثبت این مجموعه، تعداد آثار ثبت‌شده ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ۲۳ مورد افزایش یافت که از این تعداد، هشت اثر در استان فارس قرار دارند. در ادامه به این آثار ارزشمند اشاره خواهیم کرد:
- قلعه دختر در 6 کیلومتری جاده فیروزآباد به شیراز
- شهر گور در 3 کیلومتری فیروزآباد
- کاخ اردشیر بابکان در شهر تاریخی گور
- سنگ‌نگاره تاج‌گذاری اردشیر بابکان در فیروزآباد استان فارس
- سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان بر اردوان در فیروزآباد فارس
- شهر بیشاپور در بخش مرکزی کازرون
- کاخ ساسانی سروستان در 9 کیلومتری جنوب شهر سروستان
- غار شاپور در 6 کیلومتری شهر تاریخی بیشاپور و 25 کیلومتری شهر کازرون
جنگل‌های هیرکانی (خراسان شمالی، گلستان، گیلان و مازندران)
جنگل‌های هیرکانی، با قدمتی بالغ بر ۴۰ میلیون سال، از فسیل‌های زنده زمین‌شناسی به‌شمار می‌روند که در سواحل جنوبی دریای خزر و دامنه‌های شمالی رشته‌کوه البرز گسترده و پهناور شده‌اند. این جنگل‌ها مساحتی حدود ۲ میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار از استان‌های خراسان شمالی، گلستان، گیلان و مازندران را پوشش می‌دهند. البته بخش کوچکی از این جنگل‌ها در کشور همسایه، جمهوری آذربایجان قرار دارد.
جنگل‌های هیرکانی در چهل‌وسومین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در باکو، به‌عنوان دومین میراث طبیعی ایران پس از کویر لوت، و همچنین به‌عنوان بیست‌وچهارمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیدند.
این جنگل‌ها به‌دلیل تنوع زیستی بالا، وجود گونه‌های گیاهی و جانوری نادر و اکوسیستم منحصربهفرد، از اهمیت جهانی برخوردارند. این جنگل‌های باستانی همچون موزه‌ای زنده از طبیعت، روایت‌گر تاریخ زمین از 40 میلیون سال پیش تاکنون هستند. پیاده‌روی در میان درختان سربه‌فلک‌کشیده و متنوع، از راش‌های کهنسال گرفته تا بلوط‌ها و افراها، حس اتصال به طبیعتی بکر و دست‌نخورده را القا می‌کند.
زیستگاه‌های متنوع این منطقه، خانه‌ای امن برای گونه‌های نادر جانوری و گیاهی است که برخی از آن‌ها تنها در این ناحیه یافت می‌شوند. صدای آرامش‌بخش رودخانه‌ها و چشمه‌های جاری، هوای مطبوع و مناظر خیره‌کننده این جنگل‌ها، تجربه‌ای سراسر شگفتی و فراموش‌نشدنی را برای بازدیدکنندگان به ارمغان می‌آورد.
راه آهن سراسری ایران
راه‌آهن سراسری ایران، یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیرساختی کشور، در دوران رضاشاه پهلوی است که در سال‌های ۱۳۰۶ تا ۱۳۱۷ خورشیدی ساخته شد. این مسیر ریلی به طول ۱,۳۹۴ کیلومتر، تهران را از طریق بندر ترکمن به دریای خزر و از طریق بندر امام خمینی به خلیج فارس متصل می‌کند. در ساخت این راه‌آهن، ۲۳۰ تونل و ۴,۱۰۰ پل به‌کار رفته است که نمایانگر اوج پیچیدگی و اهمیت فنی آن است. پیمانکاران و مهندسان آلمانی و آمریکایی وظیفه طراحی و نقشه‌کشی راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران را برعهده داشته‌اند.
در تاریخ سوم مرداد ۱۴۰۰ شمسی (۲۵ ژوئیه ۲۰۲۱)، راه‌آهن سراسری ایران به‌عنوان بیست‌وپنجمین اثر میراث فرهنگی ملموس کشور و نخستین میراث صنعتی ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. این مسیر ریلی با عبور از مناظر متنوع طبیعی و اقلیم‌های گوناگون، فرصت‌های منحصربهفرد و البته متنوعی برای گردشگران فراهم می‌کند تا با تاریخچه و اهمیت این شاهکار مهندسی آشنا شوند.
منطقه اورامانات (کردستان و کرمانشاه)
منطقه اورامانات، یکی از ارزشمندترین جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی ایران، در استان‌های کردستان و کرمانشاه قرار دارد. این منطقه با روستاهای پلکانی و چشم‌اندازهای شگفت‌انگیز خود، به «بهشت غرب ایران» شهرت یافته است. اورامانات به‌دلیل معماری سنتی، آداب‌ورسوم ایران باستان، و ارتباط تاریخی‌اش با آیین‌ها و فرهنگ زرتشتی، همواره مورد توجه تاریخ‌دوستان و طبیعت‌گردان قرار داشته است.
روستای اورامان تخت یا هورامان، یکی از معروف‌ترین بخش‌های این منطقه، قدمتی هزارساله دارد و نمادی از زندگی هماهنگ انسان با طبیعت است که ریشه در فرهنگ و آیین زرتشتی دارد. به هر ترتیب اورامانات در سال ۱۴۰۰ شمسی (۲۰۲۱ میلادی)، به‌دلیل معماری خاص، تنوع فرهنگی و تاریخی و حفظ شیوه‌های زندگی سنتی، به‌عنوان بیست‌وششمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
جهانی شدن اورامانات، ضمن آنکه اهمیت فرهنگی آن را در میان همگان برجسته کرده، به توسعه گردشگری در این منطقه کمک شایانی کرده است. اورامانات با برگزاری آیین‌های سنتی همچون «پیرشالیار»، چشم‌اندازهای بکر و فرهنگ غنی مردمانش، مقصدی فوق‌العاده برای علاقه‌مندان به تاریخ، فرهنگ، و طبیعت به‌شمار می‌آید.
آدرس منطقه اورامانات: استان کردستان، شهرستان مریوان، جنوب شرقی شهر مریوان، هورامان تخت
کاروانسرای ایرانی
کاروانسراهای ایران، به‌عنوان شاهکارهایی از معماری سنتی، نقش مهمی در تسهیل تجارت و مسافرت در مسیرهای باستانی جاده ابریشم ایفا کرده‌اند. این سازه‌ها که از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار ساخته شده‌اند، با طراحی‌های متنوع و استفاده از مصالح بومی، بیانگر اوج خلاقیت و دانش معماران ایرانی هستند. کاروانسراهای ایرانی در ۲۴ استان آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، اصفهان، البرز، بوشهر، تهران، خراسان جنوبی، رضوی و شمالی، خوزستان، سمنان و … واقع شده و تنوع فرهنگی و تاریخی ایران را به نمایش می‌گذارند.
در شهریور ۱۴۰۲، ۵۴ کاروانسرای تاریخی ایران در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض به‌عنوان بیست‌وهفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیدند. جهانی شدن این کاروانسراها، اهمیت آن‌ها را در تاریخ معماری و نقش‌شان در توسعه شبکه‌های تجاری و فرهنگی نمایان می‌کند.
بازدید از کاروانسرای ایرانی، سفری کوتاه به دالان تاریخ است که در آن هنر معماری اصیل ایرانی با داستان‌های مسیرهای کهن تجاری پیوند می‌خورد. این بناهای شگفت‌انگیز، نمادی از تعامل فرهنگی و ابتکار ایرانیان در دل تاریخ و طبیعت به‌شمار می‌آیند.
لیست کاروانسراهای ایرانی
در ادامه نام تمامی کاروانسراهای ایرانی ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو را با ذکر استانی که در آن قرار دارد، آماده کرده‌ایم:
- استان آذربایجان شرقی: کاروانسرای گویجه بل (اهر)، خواجه نظر (جلفا) و جمال‌آباد (میانه)
- استان آذربایجان غربی: کاروانسرای شاه‌عباسی خوی یا کاروانسرای شاه‌عباسی قطور (خوی)، خان (خوی)
- استان اردبیل: کاروانسرای صائین (نیر)
- استان اصفهان: کاروانسراهای انوشیروان (اصفهان)، مرنجاب (آران و بیدگل)، گز (برخوار و میمه)، شیخعلی خان (شاهین شهر)، امین آباد و مهیار (شهرضا)، گبرآباد (قمصر)، کوهپایه (کوهپایه) و نیستانک (نائین)
- استان البرز: کاروانسرای ینگه امام (ساوجبلاغ)
- استان بوشهر: کاروانسرای برازجان (برازجان)
- استان تهران: کاروانسرای قلعه سنگی پرند یا قلعه سنگی رباط‌کریم (رباط کریم)
- استان خوزستان: کاروانسرای افضل (شوشتر)
- استان خراسان رضوی: کاروانسراهای عباس‌آباد فخرآباد (بجستان)، تایباد (تایباد)، مزینان و مهر (داورزن)، زعفرانیه (سبزوار)، رباط شرف (سرخس) و فخر داوود (مشهد)
- استان خراسان جنوبی: کاروانسراهای سرایان (سرایان)، ده محمد و خان (طبس)
- استان خراسان شمالی: کاروانسرای رباط قلی (جاجرم)
- استان سمنان: کاروانسراهای سنگی آهوان یا انوشیروانی آهوان (گردنه آهوان)، میامی، عباس‌آباد و میاندشت (شاهرود) و قصر بهرام (گرمسار)
- استان فارس: کاروانسرای ایزدخواست (آباده)
- استان قزوین: کاروانسرای سعدالسلطنه (قزوین)
- استان قم: کاروانسرای دیرگچین (قم)
- استان کرمان: کاروانسراهای چاه کوران و چهل پایه (راور) و گنجعلی خان (کرمان)
- استان کرمانشاه: کاروانسرای بیستون (هرسین)
- استان کهگیلویه و بویر احمد: کاروانسرای دهدشت (دهدشت)
- استان گیلان: کاروانسرای تی تی (سیاهکل)
- استان لرستان: کاروانسرای چمشک (پل دختر)
- استان مرکزی: کاروانسرای باغ شیخ (ساوه)
- استان هرمزگان: کاروانسرای بستک (بستک)
- استان همدان: کاروانسراهای تاج آباد (بهار) و فرسفج (تویسرکان)،
- استان یزد: کاروانسراهای آجری انجیره و سنگی انجیره (اردکان)، کاروانسراهای خرانق و رشتی (اردکان)، زین الدین (مهریز) و میبد (میبد)
هگمتانه (همدان)
هگمتانه، با نام باستانی اکباتان، یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران و پایتخت امپراتوری مادها در قرن هشتم پیش از میلاد بوده است. این محوطه تاریخی در مرکز شهر همدان و بر روی تپه‌ای به مساحت حدود ۷۵ هکتار واقع شده است. هگمتانه بعدها به‌عنوان پایتخت تابستانی هخامنشیان و اشکانیان نیز مورد استفاده قرار گرفت. کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه، بقایای دیوارهای دفاعی عظیم از خشت‌های گِلی و طرح شهری شطرنجی را آشکار کرده است که نشان‌دهنده پیشرفت شهرسازی در آن دوران است.
در تاریخ ۶ مرداد ۱۴۰۳ شمسی (۲۸ ژوئیه ۲۰۲۴ میلادی)، هگمتانه به‌عنوان بیست‌وهشتمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. جهانی شدن هگمتانه به‌دلیل اهمیت تاریخی، فرهنگی و معماری منحصربهفرد آن صورت گرفت و اتفاقا نقش مهمی در توسعه گردشگری و حفاظت از این میراث ارزشمند داشت.
آدرس هگمتانه: استان همدان، همدان، انتهای خیابان اکباتان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه
سخن پایانی
ایران، سرزمین هزار رنگ و راز، با آغوشی باز شما را به تماشای یادگاری‌های شگفت‌انگیزش فرا می‌خواند. از دشت‌های سوزان لوت تا جنگل‌های سرسبز هیرکانی، از تاریخ حک‌شده در کتیبه‌های تخت جمشید تا ظرافت معماری میدان نقش جهان، همه و همه گویای روح بی‌پایان این مرز و بوم‌اند. میراث جهانی ایران در یونسکو، صرفا سند اثباتی بر گذشته پرافتخار این سرزمین نیست؛ بلکه چراغ روشنایی برای نسل‌های آینده است تا در کنار شما، این گنجینه‌های بی‌کران را گرامی بدارند و آنگونه که باید در حفظ و نگهداری آن‌ها تلاش کنند. امید آنکه تعداد آثار این تمدن که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند، روزبه‌روز افزایش یافته و نگاه مسئولان و مردمان این مرزوبوم به سایر میراث به‌جای‌مانده تغییر کند.
سوالات متداول
ثبت دیدگاه اولین نفر باشید که نظر می‌دهید.